VU-voorzitter Bert Anciaux droomt van een optimistisch en democratisch project, dat inspeelt op de frustratie van de mensen.

26 SEPTEMBER. In de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) in Brussel stellen europarlementslid Jaak Vandemeulebroucke (VU) en Bart Staes hun nieuw boek voor. Partijvoorzitter Bert Anciaux is tegelijk tevreden en ongelukkig. De wijze waarop deze twee VU’ers het hormonendossier aanpakten, zint Anciaux. Hij vindt namelijk dat zijn partij te weinig zelf de onderwerpen opzoekt, te veel de klassieke politiek en dus de agenda van de meerderheid volgt. De VU overleefde de parlementsverkiezingen, de verjongde fracties werken behoorlijk, maar de partij vergrijst zoals het haar van de jonge voorzitter. Er zit te weinig schwung in.

Anciaux loopt er dus wat ongelukkig bij. Hij droomt van een groot optimistisch project en baalt van het centen-nationalisme : de pleidooien voor regionalisering worden te veel onderbouwd met statistisch materiaal dat de verschillende snelheden in het noorden en het zuiden van het land moet illustreren. De Vlaamse Beweging die zich graag als loepzuiver en idealistisch presenteert, loopt met het zakrekenmachientje rond. Anciaux vindt dat een allerminst begeesterende gedachte. Volgens hem mist deze samenleving geborgenheid, precies omdat het hele leven door de economie wordt gedomineerd. Alles is te koop, zoals de affaire- Dutroux aantoont. Ook de Vlaamse Beweging en de Volksunie zijn in die logica meegestapt. Maar de VU wil het voortaan anders. De partij stelt het pas gestarte parlementair jaar in het teken van haar positief democratisch project. Dat staat niet haaks op haar communautaire programma. Het is één pakket, vindt de voorzitter. De overheid moet het vertrouwen van de burgers winnen, zegt hij drie weken later, op het hoogtepunt van de protestbeweging.

BERT ANCIAUX : De economie domineert onze maatschappij in al haar facetten. De enige norm die overeind blijft, is die van de macht van het geld. Ook de politiek kickt op zaken als de Europese Muntunie (EMU) of de vrije wereldmarkt. Veel knappe ideeën worden in de kiem gesmoord omdat ze onmiddellijk in economische en materiële termen worden vertaald. De bevolking voelt zich daardoor niet betrokken bij de overheid, en zeker niet bij Europa. Wij moeten daarover nadenken. Ik weiger namelijk zelfs maar gedeeltelijk verantwoordelijk te zijn voor de teloorgang van de democratie. Omdat onze partijen zich uitsluitend bezighouden met machtsverwerving en -behoud, beseffen onze politici onvoldoende wat er omgaat bij de mensen.

We beleven een diepe crisis. Maar in tegenstelling tot de jaren dertig, ligt het welvaartspeil veel hoger. Zijn de mensen daardoor gelukkiger ? Van geen kanten ! Zijn ze meer geborgen ? Zelfs in hun eigen dorp zijn ze vreemden voor elkaar ! Wie denkt dat wat zich nu afspeelt, alleen te maken heeft met één of twee gerechtelijke onderzoeken, vergist zich lelijk.

Waar gaat het dan wel om ?

ANCIAUX : Om een algemeen gevoel van machteloosheid. Mensen voelen zich niet geborgen. Ze zijn bijkomstig geworden in ons systeem. Ik wil allerminst een oubollige mentaliteit verdedigen, terug naar de goede oude tijd. Maar ik kan niet om de analyse heen dat onze maatschappij volledig rond economie, geld en machtsverwerving draait. De mensen haken af, slaan tilt, hebben geen vertrouwen meer in de democratie, de politiek, de justitie, de economie. Omdat ze er niet bij betrokken worden en het systeem verschrikkelijk ondoorzichtig is.

Welke verantwoordelijkheid neemt de economie op voor de samenleving ? Neemt ze verantwoordelijkheid op voor bijkomende werkgelegenheid ? Hebben de bedrijven respect voor de omgeving waarin zij zich vestigen ? En wat deden de vakbonden voor de werkgelegenheid ? Zij zorgden er in de eerste plaats voor dat hun eigen structuren overeind bleven. Op het moment dat bij de spoorwegen (NMBS) de job van tienduizend mensen bedreigd wordt, sluiten ze met de raad van bestuur een akkoord over honderdvijftig miljoen frank extra werkingsmiddelen voor de vakbonden. Dat is misdadig.

Hetzelfde verwijt kan dus ook aan de politiek worden gemaakt. Verschillende partijen bestaan alleen om een aantal machtsgroepen te bevoordelen. De verzuiling is enorm duur maar alleen de zuilen zelf worden daar beter van. Sociale partners met een dubieus democratisch gehalte beheren ons systeem. Maar je moet maar eens met pensioen gaan. Dat is geen recht maar een gevecht met ingewikkelde procedures en formulieren. Wie naar de pensioenenadministratie in de Brusselse Zuidertoren belt, krijgt na een half uur Beethoven een ambtenaar aan de lijn die antwoordt : bel morgen nog maar eens terug. Waarom wordt in elke gemeente het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) niet omgebouwd tot een echt sociaal huis waar iedereen terecht kan voor zijn pensioen, ziekte- of werkloosheidsuitkering ? Nu krijgen de ziekenfondsen en de vakbonden miljarden per jaar om doorgeefluik te spelen. Laat de overheid dat zelf en gedecentraliseerd organiseren, met een heel lage drempel.

Maken de zuilen de kloof dieper ?

ANCIAUX : Ja, door aan hun mensen te zeggen : wij zorgen ervoor dat u uw werkloosheidsuitkering krijgt. De mensen zien niet dat de overheid hen diensten verleent, in ruil voor het belastinggeld.

Zijn Vlamingen niet altijd afkerig van de overheid geweest ?

ANCIAUX : Ja, maar daar komt nu een grote angst bij. Angst voor de toekomst, het werk, de veiligheid. En op die angst speelt het Vlaams Blok in, niet om ze te doen afnemen, maar om ze nog te vergroten. Tot het eigen profijt. Zolang er in de politiek geen beweging ontstaat van mensen die echt geven om de democratie en de goed functionerende rechtsstaat, komt er geen antwoord op het Blok. Dan glijden we af.

De democratie is in gevaar ?

ANCIAUX : Absoluut. Premier Jean-Luc Dehaene (CVP) heeft nog niet door dat het veel dieper zit dan de problemen bij justitie. Het gaat om meer dan de politisering of de politieoorlog. Maar dat speelt natuurlijk. Alleen : wie spreekt er over de gewone man die zijn recht wil afdwingen en na vier jaar procederen in de rechtbank hoort dat hij voor de verkeerde rechter staat ? Een ander voorbeeld : mijn schoonvader is vier keer gewapend overvallen. De vierde keer kreeg hij van de rijkswacht te horen : moh, manneke, gij hebt geluk : vier keer overvallen en nog nie dood. Over de stand van het onderzoek zegden ze niks. Niks. En wat met de mensen die vaststellen dat de misdadiger vrijuit gaat omdat zijn zaak verjaard is ? En een mens moet al kapitaalkrachtig zijn om zijn rechten af te dwingen. Een advocaat kost geld, hé ? Waarom denken we niet aan een bijstandsregeling en niet alleen voor de allerarmsten ? In Nederland wordt een rechtbank geleid door een voorzitter-rechter, een soort manager die beslist in welke kamer uw zaak wordt behandeld.

Maar nogmaals, het probleem zit niet alleen bij administratie of justitie.

Ook bij de privé-sector ?

ANCIAUX : Het zal de mensen worst wezen of een bedrijf voor 51 procent in handen is van een Vlaamse holding of niet al is dat strategisch vanzelfsprekend belangrijk. Geld is internationaal. Maar wie geeft om de democratie, moet zich verzetten tegen de blinde aanbidding van de wereldhandel. Er is vijftig jaar voor sociale rechten gevochten, maar wij importeren wel goedkope producten, gemaakt met het zweet en het bloed van kinderen in lagelonenlanden. Tegelijk verdwijnen er hier banen. Mogen we dan niet denken aan een vorm van Europees protectionisme om het geld dat zo wordt geïnd op de import, in die landen te investeren ?

Toen politiek Nederland dacht aan informatieplicht voor bedrijven die naar het buitenland trekken, vond de vertegenwoordiger van de Amerikaanse Kamer van Koophandel en Nijverheid dat godgeklaagd. Dat die overheid nu ook nog informatie durft vragen, terwijl de bedrijven toch al genoeg belastingen betalen en formulieren invullen. Ondernemingen voelen zich niet bij een gemeenschap betrokken, voor hen zijn mensen er alleen om winst te maken. Ik wil niet terug naar de Middeleeuwen en de economie mag best meer kansen krijgen. Maar ik weiger te aanvaarden dat geld de norm van alles is. De zaak-Dutroux kwam er nooit als er geen mensen waren die bereid zijn om kinderporno te kopen. De maatschappij moet maar eens uitmaken of ze vindt dat werkelijk alles te koop is.

Na de IJzerbedevaart zei u dat de VU de banden met de Vlaamse Beweging moet aanhalen. Een deel van die Vlaamse Beweging is al jaren met weinig anders dan geld bezig, met onverklaarbare transfers en eigen fiscaliteit.

ANCIAUX : Klopt. Het Vlaams-nationalisme verwordt hoe langer hoe meer tot een centen-nationalisme dat de materiële groepsbelangen wil versterken. Ik voel me daar niet gelukkig bij. Het centen-nationalisme enthousiasmeert mij niet. Ik wil mij met meer bezighouden dan het pure verdedigen van de eigen materiële belangen. Let op : eigen verantwoordelijkheid is een goede zaak. Maar hoor de grote flamingant Eric Van Rompuy (CVP, Vlaams minister van Economie) eens bezig : niks anders dan koele cijfers. Daarmee krijg je niemand achter de kar van het federalistisch denken, van het volksnationalisme.

Van Rompuy staat niet bekend als een volksnationalist.

ANCIAUX : Ik wel, maar het volksnationalisme gaat dikwijls ook die koele weg op. Ons nationalisme en federalisme kunnen de democratie behoorlijk versterken, al was het maar omdat de Belgische staat daar niet bepaald een toonbeeld van is. Het federalisme legt zoveel mogelijk beslissingsmacht zo dicht mogelijk bij de mensen. Maar als we het vervolgens alleen over geld hebben, dan lijkt me dat een weinig wervende gedachte.

Vindt u de Vlaamse Beweging groepsegoïstisch ?

ANCIAUX : Er zijn verschillende strekkingen, maar sommigen gebruiken de beweging om het groepsegoïsme te prediken. Het Blok gaat nog een stap verder. Het gebruikt de Vlaamse Beweging om een autoritaire doctrine op te leggen waarin geen plaats is voor andersdenkenden. In elk geval geeft de Vlaamse Beweging te weinig antwoorden aan de mensen die niet meer in de democratie geloven, die geborgenheid missen. Daarom kunnen de volgende stappen in de staatshervorming alleen boeiend zijn als ze de democratie en de doorzichtigheid versterken. We moeten stoppen met verstoppertje spelen en aan Vlaamse kant roepen dat het de schuld is van de Parti Socialiste (PS) en aan Waalse kant dat het de schuld van de CVP is. Intussen collaboreren die twee partijen wel rustig voort.

België moet verdwijnen ?

ANCIAUX : De confederatie België heeft twee bestaansredenen. De eerste is dat Franstaligen en Vlamingen samen Brussel moeten beheren, omdat die moeilijke en boeiende stad alleen zo kan overleven. De tweede reden is dat België een rol speelt in afwachting van een confederaal Europa. Het is onaanvaardbaar dat wij solidair willen zijn met de andere volkeren van Europa, maar niet met de Walen. Daarom zijn wij voor echte solidariteit, niet voor de diefstal van vandaag, waarvan ook de gewone Waal niet beter wordt. In de sociale zekerheid is de doorzichtigheid ondergeschikt aan de belangen van ziekenfondsen en vakbonden. Maar vanzelfsprekend moeten we de grootheid opbrengen om niet tot de Walen te zeggen : sorry, als jullie geen geld hebben om uw werklozen te betalen, dan is dat uw probleem. Dat belet niet dat de gezondheidszorg en het gezinsbeleid moeten worden geregionaliseerd. Vlaanderen wil de gezondheidszorg steunen op de eerstelijnszorg, met tandartsen en huisartsen. Als Wallonië wil blijven werken met specialisten, dan moet het daarvoor de financiële verantwoordelijkheid opnemen. Ik vraag me af of de Walen dan de stellingen van de PS blijven slikken.

De VU wil intenser samenwerken met de Vlaamse Beweging. Met wie dan ?

ANCIAUX : Met wie streeft naar meer autonomie voor Vlaanderen en ook invulling aan het autonome Vlaanderen wil geven.

Is de Vlaamse Beweging daar mee bezig ?

ANCIAUX : Een zeer klein deel. Maar veel militanten van die organisaties willen niet dat het autonome Vlaanderen ook onverdraagzaam wordt. Daarom moeten wij de Vlaamse Beweging wakker schudden. Het is nu of nooit. Als de Vlaamse Beweging niet tegelijk een sociale beweging is die streeft naar rechtvaardigheid, dan is ze achterhaald en dood. Dan wordt de Vlaamse Beweging, zoals in de jaren dertig, misbruikt voor een autoritair regime. De Vlaamse Beweging moet massaal en duidelijk afstand nemen van dat gepeupel, en kiezen voor een rechtvaardige en sociale invulling van Vlaanderen. In Vlaanderen kunnen duizenden jongeren worden aangesproken voor meer democratie.

De agressiviteit van het Blok op de IJzerbedevaart maakt het u onverhoopt gemakkelijk.

ANCIAUX : Wie na de IJzerbedevaart nog uit Vlaamse overtuiging voor het Blok stemt, kiest bewust voor een onverdraagzaam en op haat gebaseerd Vlaanderen.

Bent u er in vijf jaar voorzitterschap zelf in geslaagd jongeren aan te spreken op het Vlaamse thema ?

ANCIAUX : Ja, als dat een onderdeel vormt van een sociale visie. Ja, als verdere stappen in de staatshervorming ook een antwoord bieden op de globalisering in de wereld én op de individualisering. Wij willen niet dat alle mensen dezelfde taal spreken en waar ook ter wereld dezelfde hamburger krijgen van hetzelfde meisje in hetzelfde jasje. Tegenover de individualisering plaatsen wij de gemeenschap, een groep die niet beter is dan een andere maar die er wel is. Wij spreken geen mensen aan door almaar op België in te hakken of met de vraag achter de leeuwenvlag aan te lopen. We kunnen hen wel motiveren door te zeggen dat Vlaanderen anders kàn zijn dan België. Laten we met een propere lei beginnen dat is ook de les die we uit de schandalen moeten trekken.

Is het herstel van de democratie en de rechtstaat een politieke prioriteit van de VU ?

ANCIAUX : Het partijbestuur maakte daar een prioriteit van. Maar toegegeven, ons streven naar federalisme komt niet altijd over als een streven naar meer democratie en doorzichtigheid. We belijden zelf te veel een vorm van centen-nationalisme. Vanzelfsprekend is eigen financiële en andere verantwoordelijkheid belangrijk. Maar we moeten niet alles uitsluitend benaderen vanuit het oogpunt van materiële welstand of, erger, groepsegoïsme.

De kritiek is voorspelbaar : Anciaux verzwakt zijn communautaire boodschap voor de links-groene koers.

ANCIAUX : Ik verzwak niks, ik stel de versterking van de democratie op een lijn met ons federalistisch streven. Het puur partijpolitieke is daaraan ondergeschikt. Overigens verbrokkelt het cement van àlle politieke partijen. De eigenheid verschrompelt.

Dat geldt ook voor de VU.

ANCIAUX : Ja. En dus moeten we met mensen uit andere partijen samenwerken om concrete punten te verwezenlijken. We moeten durven toegeven dat we het niet alleen kunnen. Geen enkele partij, ook de VU niet, biedt een antwoord aan de bevolking. Meer dan in het verleden moeten we ons oor te luisteren leggen bij de nieuwe democratische stromingen. Op termijn zien we wel wat daar van komt. Maar als we het democratisch project echt prioriteit geven, moeten we daar alles voor opofferen.

Wat is alles opofferen ? Uw eigen structuren betwijfelen ?

ANCIAUX : Als ik besluit dat geen enkele partij een afdoend antwoord geeft, dan vind ik dat we ook over de structuren moeten nadenken. Ik hang de VU niet aan de waslijn. Van geen kanten. Dit is ons instrument om onze droom waar te maken, en we hebben geen ander. Maar ik stel vast dat geen enkele politieke partij nog wervend werkt. Nergens komen er meer leden. Mensen willen zich nog engageren, maar komen niet naar vergaderingen, wel naar gezinsbijeenkomsten of een nationale denkgroep. Ze slaan onze lokale of arrondissementele structuren over. We moeten onze partijstructuren dus aan de realiteit aanpassen. Ik heb geen glazen bol, maar ik kan me best voorstellen dat er straks bewegingen ontstaan die tot nieuwe partijen zullen leiden. Ik weet zelfs niet of de politieke partijen op zich nog toekomst hebben. Maar dat is vandaag onze grootste zorg niet. Nu moet de VU open staan voor de nieuwe democratische bewegingen.

Dit is geen poging tot politieke recuperatie van de commotie rond de affaires ?

ANCIAUX : Meer dan wie ook hebben wij in deze zaken grote bescheidenheid aan de dag gelegd. Wij deden niet aan lijkenpikkerij. Neen, dit is een oproep aan mensen uit verschillende partijen. Wie vindt dat de democratie in gevaar is, moet nu aan tafel gaan zitten. De VU wil daar dit parlementair jaar hard aan werken, wil daarover ideeën lanceren. We zullen daar mensen van andere partijen bij betrekken. Een positief politiek project wordt pas geloofwaardig als het de partijgrenzen overstijgt. Te weinig politici leggen uit dat er wel positieve oplossingen zijn. Er gebeurt zo weinig in de politiek, we benutten onze energie verkeerd. Dat ben ik zo beu. Vandaar mijn oproep tot mensen met ideeën. Ik ben niet de witte raaf in de politiek en zeker niet de intelligentste van de Wetstraat. Bijlange niet. Maar het is de hoogste tijd om samen aan een positief project te werken, een project dat inspeelt op de frustratie van de mensen.

Hangt de idee van de politieke herverkaveling niet als een schaduw boven elke samenwerking met andere partijen ?

ANCIAUX : De herverkaveling ging tot nu toe alleen over machtsverwerving. Politieke partijen zijn veel te veel machtsinstrumenten.

Politiek is toch macht ?

ANCIAUX : Neen, politiek zou invloed moeten zijn. Dat is iets heel anders. Invloed is in het voordeel van de bevolking, macht in het voordeel van wie de macht nastreeft.

Peter Renard

Bert Anciaux, in Diksmuide omringd door zijn gezin en de top van het Vlaams Blok : Wie na de IJzerbedevaart nog om Vlaamse motieven voor het Vlaams Blok stemt, kiest voor een onverdraagzaam Vlaanderen.

Bert Anciaux : het verschil tussen macht en invloed.