De architectuur van Frederick Kiesler.
Architect, zo wordt hij omschreven, maar je zou hem beter installateur noemen. De Oostenrijks-Amerikaanse ontwerper Frederick Kiesler (1890-1965) begon te werken in de periode van de Weense School. In 1926 emigreerde hij naar Amerika, waar hij nauwelijks bouwde maar wel onvermoeibaar zijn ideeën ontwikkelde. Zijn klant is nooit een bewoner maar altijd een bezoeker en een toeschouwer. Theaterdecors en winkelvitrines, een tentoonstelling en een bioscoop zijn belangrijke opdrachten voor hem. Ze geven zijn relatie weer tot alle vormen van bouwen.
Ruimte is voor hem niet functioneel te gebruiken, maar spectaculair. Architectuur hoort de sensatie te prikkelen, wordt heel lichamelijk. Architectuur is hier geen statische ordening en schikking, maar een permanente beweging. Niet verwonderlijk dat hij een project had liggen voor een ?endless house?. Een gebouw is voor hem geen kader, maar een programma ; geen afbakenend, maar een verbindend instrument.
Wie die merkwaardige projecten en maquettes bekijkt, ziet hoe hier vanaf de jaren dertig een ?action building? wordt geconcipieerd die zeer verwant is aan de iets latere ?action painting?. Architectuur wordt hier het onmiddellijke verlengde van motoriek. Een wand stuurt geen bewegingen, verplaatsingen en contacten, maar streeft naar een zo soepel mogelijk parallel volgen ervan. Want de beweging is er eerst, het kanaliserende gebouw komt later. Het is altijd dezelfde droom van de geringste weerstand die technologie en design, maar ook avant-garde beheerst. Weerstanden van hoeken en trappen, van deuren en ramen, van een puntig dak en een scherpe drempel, het moet allemaal weg. Alle breuken moeten worden opgeheven ten voordele van één glijdende continuïteit.
Maar in tegenstelling tot architecten van de stroomlijning, opteert Kiesler voor een integratie van het organische, van anatomie en sensualiteit in zijn werk. Niet snelheid is zijn referentiepunt, maar lichamelijkheid, biologische ritmes, de bouw van organen : niet ?high tech?, maar ?high bio?. Gebouwen zijn organen ; het ei is de grondvorm van die organisch bepaalde vormentaal.
Het is geen toeval dat Kiesler in de Verenigde Staten intens door het surrealisme wordt beïnvloed. Daar ligt een gedachtengoed dat zijn anti-functioneel modernisme perfect kan voeden. Zijn architecturaal concept krijgt een erotische en rituele dimensie. Zijn denken wordt almaar meer dat van een plastisch kunstenaar. Zijn architectuur laat zijn ware gezicht zien : dat van mythische expressie.
Dirk Lauwaert
?Frederick Kiesler?, Centre Pompidou, Parijs, tot 21/10.
Maquette voor het Endless House, 1951 : High bio.
