De eeuw is bijna ten einde, de waanzin waarmee hij tot de rand gevuld was, borrelt over naar de volgende. De Koude Oorlog heet voorbij te zijn, maar een oorlog is niet ten einde omdat een van de partijen dat verklaart. Door een tegenstander op de knieën te dwingen, werden diens arsenalen nog niet ontmanteld en heeft niemand de strategie van de nucleaire vergelding al opgegeven. Elk gevaar dat de wereld tijdens de Koude Oorlog liep, blijft bestaan. Alleen is in het ene kamp minder duidelijk wie de wapens nog controleert, en in het andere welke redenen aangevoerd worden om ze verder te ontwikkelen.

Omdat ook Iran, Pakistan en Noord-Korea onlangs proeven met raketten uitvoerden, debatteerde het Amerikaanse Congres over de mogelijkheid om de opgeborgen plannen voor een Star Wars-antiraketsysteem uit de kast te halen. De VS moeten in staat zijn een buitenlandse raketaanval af te weren, vindt de volksvertegenwoordiging. Men kan die bezorgdheid begrijpen: wie de halve wereld onder schot houdt, beseft waarom hijzelf niet schietschijf wil zijn.

De waanzin en de immoraliteit van de Koude Oorlog betrof niet enkel het principe van een defensie gebaseerd op een massagijzeling, maar ook de keuze van de technische middelen die met dat doel ontwikkeld werden. Logisch als die keuzen op het eerste gezicht mochten lijken, kunnen ze bij nadere beschouwing niet verantwoord worden, ook niet tegenover de eigen, betalende bevolking.

Een kernwapen heeft pas militaire betekenis wanneer het op zijn bestemming gebracht kan worden. Doelwitten zijn onder meer de grote steden waar de bevolking van de tegenstander geconcentreerd is. Van de dreiging met de vernietiging van die steden moet de afschrikking uitgaan die de ander ervan weerhoudt tot de aanval over te gaan. Om de kernkoppen ter plaatse te krijgen werden intercontinentale ballistische raketten ontwikkeld die vanuit silo’s of onderzeeërs afgevuurd kunnen worden. Het bouwen en voortdurend aanpassen van deze tuigen heeft duizenden miljarden dollar gekost. Beide antagonisten, oud-bondgenoten in de strijd tegen de Hitler-nachtmerrie, hebben zich die uitgave veroorloofd om over het middel te beschikken waarmee ze elkaar in bedwang kunnen houden. Decennia lang werd deze strategie van wederzijdse verzekerde vernietiging volgehouden.

DE WAPENWEDLOOP HAD VEEL GOEDKOPER KUNNEN ZIJN

Niets is zo vergeefs als de vraag naar het waarom van de waanzin maar, zo er al een “method in this Madness” zou zijn, kan de vraag naar de methode gesteld worden. De vraag bijvoorbeeld, waarom raketten nodig zijn. Welke logica schuilt achter deze keuze?

Men kan zich voorstellen dat het ook zonder kan. Zodra beide supermachten elkaar in de greep hielden, hadden zij een afspraak kunnen maken die de strategische situatie ongewijzigd zou laten maar reusachtige besparingen mogelijk maakten. Het zou volstaan hebben dat de Amerikanen een kernwapen installeerden in hun ambassade in Moskou en in enkele andere Russische steden, en dat de Russen hetzelfde zouden doen in Washington en andere Amerikaanse steden. Beide mogendheden zouden deze wapens vanop afstand of door agenten ter plaatse volkomen autonoom kunnen bedienen. Allebei zouden ze op die manier over een afdoend afschrikkingsmiddel beschikken zonder nog één raket nodig te hebben. Het strategisch evenwicht blijft bewaard, niemand kan de ander aanvallen zonder zelf een fatale klap te moeten incasseren, en het systeem kost haast niets.

De historici van volgende eeuw zullen moeten onderzoeken waarom deze eenvoudige en voor beide partijen voordelige overeenkomst nooit werd gesloten. Waarschijnlijk lag de psychologische drempel te hoog. Als een gijzelaar die verzocht wordt zelf de granaat vast te houden waarmee hij elk ogenblik opgeblazen kan worden, zou de bevolking moeten toezien hoe de tegenstander zijn apocalyptisch geschut in hun midden installeert. De dreiging vanop afstand mag dan in theorie even groot zijn als die van de al op zijn bestemming rustende bom, de onzichtbaarheid geeft de onmisbare illusie van veiligheid.

Maar indien een dergelijk akkoord politiek niet haalbaar was, waarom werden de kernwapens dan niet clandestien binnengesmokkeld? Als het mogelijk is tonnen cocaïne ongemerkt het land binnen te sjouwen, moet het relatief eenvoudig zijn een kernbom, ter grootte van een normale reiskoffer, onopvallend het land in te krijgen. Spionnen in beide landen hadden dan het wapen kunnen verbergen in een schuilplaats in om het even welke stad, waarna de twee landen hun raketinstallaties konden opdoeken. Civiele middelen als lijnvliegtuigen of vrachtschepen had men daarvoor kunnen gebruiken. Gedurende de Koude Oorlog dreven de supermachten handel met elkaar. Waarom dropten de schepen die in elkaars havens aanmeerden, niet ongemerkt een partij kernwapens? Ook per diplomatieke post had men een nucleaire bom, gedemonteerd en netjes verpakt, kunnen overbrengen.

ZOEKEN NAAR EEN GESCHIKTE PLAATS VOOR EEN KERNBOM

Er bestaan eenvoudiger manieren om een bom op zijn bestemming te brengen dan met projectielen door de stratosfeer. Misschien is het ook gebeurd. Tijdens hoorzittingen deze zomer in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden verklaarde een overgelopen agent van de Russische militaire inlichtingendienst dat hij van 1988 tot 1992 in de VS had gewerkt, officieel als correspondent van het persbureau Tass, in werkelijkheid met de opdracht plaatsen uit te zoeken waar Sovjetagenten “draagbare nucleaire apparaten” zouden kunnen verbergen. Volgens de getuige werden de toestellen niet effectief geplaatst. Wel is bekend dat een zeker aantal exemplaren uit de voorraad van Russische pocket-kernbommen “verdwenen” is. Aan het bericht werd in de pers verder geen aandacht besteed.

De Koude Oorlog is immers voorbij en we hadden al Lewinsky, het WK voetbal en de Ronde van Frankrijk. Ondertussen weet niemand of niet in een kluis in een bank in New York, op een dakterras in Boston of in een kelder in Brussel nog een kernwapen ligt uit de oude Sovjet-Unie, al dan niet op scherp gesteld. En zolang paranoia een ongeneeslijke ziekte blijft, worden in de VS de raketten nog startklaar gehouden en de antiraketraketten op punt gesteld.

De Koude Oorlog is voorbij maar het gevaar komt nu uit Noord-Korea, weten de strategen.

DOOR GERARD BODIFEE