Iedereen gaat ervan uit dat een te hoge werkbelasting de oorzaak is van alles stress. Fout! Minstens even belangrijk is het gebrek aan beslissingsmacht. Els Clays van de UGent becommentarieert de belangrijkste resultaten van het grootste onderzoek naar werk en stress in België: Belstress.
De Belstressstudie naar stress op het werk werd uitgevoerd in opdracht van de Federale Overheidsdienst voor Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en het Europees Sociaal Fonds. Daarin werden meer dan 20.000 werknemers in verschillende bedrijven en openbare diensten onderzocht. Els Clays van de vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde aan de Universiteit Gent weet er alles over.
Wat houdt het Belstressonderzoek precies in en wat is er de bedoeling van?
ELS CLAYS: Er zijn er al verschillende geweest, alle over psychosociale stress op het werk in relatie met de gezondheid. De eerste Belstressstudie, waarbij meer dan 21.000 werknemers betrokken waren, vond plaats tussen 1994 en 1998. In 2001 en 2002 kwam er een vervolgstudie, waarbij een deel van de oorspronkelijke populatie opnieuw onderzocht werd. Onlangs vond een derde Belstressstudie plaats, met een nieuwe groep mensen, gefocust op de link tussen stress en verzuim wegens ziekte.
We werken samen met verschillende bedrijven en openbare diensten. Alle mensen die in een bepaalde leeftijdscategorie vallen, kregen een persoonlijke uitnodiging om deel te nemen aan het onderzoek, wat erop neerkomt dat ze een schriftelijke vragenlijst invulden. De eerste twee Belstressstudies gingen vergezeld van een bioklinisch onderzoek: onder meer de bloeddruk en de cholesterol werden gemeten. Achteraf werd ook het verzuim wegens ziekte opgevolgd.
Wat waren de voornaamste conclusies?
CLAYS: Bij de eerste Belstressstudie lag de nadruk op de correlatie met hart- en vaatziekten. Mensen die van hun baas en hun collega’s weinig sociale ondersteuning krijgen op het werk, hebben een hogere kans om later hart- en vaatziekten te ontwikkelen. Tijdens de vervolgstudie, waar mijn doctoraal over ging, hebben we gekeken in hoeverre mensen de omstandigheden waarin ze werken na verloop van tijd anders ervaren. Behalve twee factoren bleek dat nauwelijks te evolueren: de toenemende werkonzekerheid en onze globaliserende economie zorgen voor steeds meer stress.
Bij een deel van die populatie hebben we gedurende 24 uur de bloeddruk gevolgd: de mensen die veel stress rapporteerden, hebben een significant hogere bloeddruk, niet alleen op het werk maar ook thuis en zelfs tijdens de slaap.
Welke factoren bepalen of een job stresserend is of niet?
CLAYS: Wij vertrekken in onze Belstressstudies van het Karasekmodel, dat internationaal het meest gebruikt wordt om stress te meten. Volgens dat model zijn er twee belangrijke factoren die bepalen of een job al dan niet stresserend is: enerzijds de werkbelasting – hoe hard moet je werken? – en anderzijds de jobcontrole – in welke mate kun je zelf beslissingen nemen? Volgens dat model zijn jobs met een hoge werkbelasting en weinig controle de meest stresserende.
Kunnen die twee factoren elkaar compenseren?
CLAYS: Volgens het model wel. Wie veel werk heeft, maar ook veel beslissingsruimte zal gemotiveerder zijn en minder negatieve gevolgen ondervinden dan wie hard moet werken en niets te zeggen heeft. Onlangs is een derde factor aan het model toegevoegd, die van de sociale steun van collega’s en oversten, en ook die kan stress op het werk aanzienlijk doen verminderen.
Zonet zei u dat de globaliserende economie voor extra stress zorgt. Hoe komt dat?
CLAYS: De toenemende competitie op de wereldmarkt zorgt voor een verminderde jobcontrole en een grotere werkonzekerheid. Bij mensen die het gevoel hebben dat de globalisering een negatieve invloed heeft op hun werksituatie zien we meer symptomen van depressie en slaapproblemen. Maar de opzet van ons onderzoek laat niet toe te zeggen dat die problemen door de globalisering veroorzaakt worden, alleen dat er een verband is. Werkonzekerheid is nefast voor de gezondheid.
Zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen?
CLAYS: Zeker. Zo blijkt dat vrouwen niet alleen in onze studies maar ook in de internationale enquêtes systematisch minder jobcontrole rapporteren dan mannen, ook al beoefenen ze dezelfde job of hebben ze hetzelfde opleidingsniveau.
Kunt u op basis van het onderzoek bedrijven aanbevelingen doen?
CLAYS: Op basis van onze studie zouden wij de nadruk willen leggen op jobcontrole. Mensen willen kunnen kiezen hoe of wanneer ze bepaalde taken aanpakken. Natuurlijk is dat niet in alle jobs vanzelfsprekend, maar overlegmomenten, mogelijkheid tot bijscholingen, flexibele werkuren, enzovoort maken werknemers gezonder en gelukkiger.
DOOR TIM VERNIMMEN
