Op 11 december wordt Dirk Braeckman de Cultuurprijs 2002 van de KU Leuven uitgereikt. Sinds 1992 wordt die prijs toegekend aan een verdienstelijk Belgisch kunstenaar.
Het zijn grijze foto’s. Niets is wit of zwart of kleurig. Zelfs de glans op de armband van de koningin is niet echt wit en ook het donkerste grauw in beeld is nergens echt zwart, zelfs niet in de diepste schaduwen van de bomen die aan weerszijden de foto’s met donkerte sluiten. Grijs is de kleur. Het is het grijs dat uiteindelijk alle kleuren bevat. De foto’s die Dirk Braeckman heeft gemaakt van het vorstenpaar zijn van een bijzondere kwaliteit en niet alleen vanwege het kleurengebruik. Het zijn meesterwerken.
Een staatsieportret is meer dan een momentopname. Het is een plechtig beeld van een man en een vrouw die koning en koningin zijn, in dit land, in dit klimaat. En ze zien er zó uit, zó en niet anders. Hun job heeft alles met vertoon te maken. Weinig mensen zien de koning en de koningin, velen zien slechts hoe ze zijn afgebeeld. De betekenis van de foto is voor een belangrijk deel ook hun eigen betekenis. Het staatsieportret moet bestand zijn tegen de tijd, om bijvoorbeeld lang in te werken op leerlingen en ambtenaren. De foto’s van Braeckman hebben deze kracht, omdat ze letterlijk al veel donkerte bevatten en zich dus niet snel prijsgeven. Het beeld is beneveld en de blik moet erdoor.
Maar er is meer. Het licht is tegenlicht. Het is niet alleen het daglicht van boven de achtergrond (een bewolkte Belgische lucht), maar het flitslicht dat discreet de figuur van de koning en de koningin oplicht. Zo zijn ze niet alleen herkenbaar, maar tegelijk een profiel tegenover de lucht. En dan is er de houding: staand en ten voeten uit. Zo is er meer lichaam in beeld en minder hoofd, minder bloot vlees eigenlijk. En vooral, letterlijk meer afstand. Er wordt niet gelachen, geen glimmende tanden, dit is geen anekdotisch moment, maar duidelijk een geposeerde foto waarbij ze niet naar de fotograaf kijken, maar via het objectief in de ogen van de kijker. Een bekend fotospelletje.
Tijdens de opnamesessie (ze duurde drie uur) hebben ze de resultaten bekeken op een draagbare computer. Het staatsieportret ontstaat uit een samenwerking tussen de koning, de fotograaf en vooral ook de koningin. Via Jan Hoet was het vorstenpaar in contact gekomen met Dirk Braeckman. De koningin heeft zijn tentoonstelling bezocht in het SMAK en het was aanvankelijk de bedoeling dat ze een aantal foto’s zouden aankopen. Dat is uiteindelijk geëvolueerd naar een opdracht en deze portretten.
De koning draagt een rolkraag. Dat is een zacht alternatief voor het hemd en de das, die meer aan een mode gebonden zijn. Voorts is hij donker gekleed, zonder eretekens en ook niet in het uniform van legeraanvoerder, gewoon met een burgerlijke donkere jas en broek en glimmende schoenen. De koningin draagt een lange jurk en eenvoudige juwelen. Dirk Braeckman heeft de opnamen gemaakt vanuit een standpunt ter hoogte van de dijen van de koning. Hij heeft zich letterlijk gebukt voor dit paar.
Het zijn twee foto’s. In het koninklijk paleis hangen ze levensgroot: 1m93 hoog en 1m25 breed. De beelden sluiten niet echt op elkaar aan. Bijna. We krijgen de neiging om de achtergrond aan elkaar te puzzelen of te denken dat het één verknipte foto is. Nee, de keuze om twee bijna op elkaar aansluitende foto’s te maken, is prikkelend. De koning en de koningin verschijnen op die manier als twee aparte wezens, die tegelijk alles met elkaar te maken hebben.
Het Belgische vorstenhuis heeft een zielige geschiedenis, wat staatsiefoto’s betreft. Fernande Kuypers heeft in 1986 nog Boudewijn en Fabiola belachelijk gemaakt door ze wreedaardig, met een verstarde grijns, aan de openbaarheid te tonen. Het boek Sire was in 1985 een samenscholing van domme en melige foto’s. Voordien had fotograaf Marchand de vorsten tot vaseline-achtige figuren geretoucheerd. België heeft zich lang mogen schamen voor zijn staatsiefoto’s. Dat is nu anders. Dat heeft dit vorstenpaar alvast gerealiseerd: ze staan goed op de foto.
Johan Devos
