Een concertzaal voor de 21ste eeuw, met ook plaats voor populaire kunsten, dat moet het Forum voor Muziek, Dans en Beeldcultuur worden. Maar heeft Gent wel echt behoefte aan Gerard Mortiers nieuwste megaproject?
Het nieuwe Muziekforum, gesubsidieerd door de stad Gent, de provincie Oost-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschap, blijft reacties uitlokken, en daar is ook alle reden toe. De 50 miljoen euro (2017 miljoen frank) voor het bouwprogramma zouden wel eens een grove onderschatting kunnen blijken. Ook de geraamde exploitatiekosten en verwachte toeschouwersaantallen doen twijfels rijzen.
In de jaren tachtig zette Gerard Mortier de Koninklijke Muntschouwburg weer op de internationale scène, maar liet de opera een schuld van 389 miljoen frank (9,64 miljoen euro) na. In de volgende tien jaar oogstte hij als artistiek directeur lof met zijn gedurfde programmering van de Salzburger Festspiele. In dit nieuwe millennium zal hij eerst de Ruhr-Triennale leiden en daarna is zijn Vlaams project aan de beurt.
Het Muziekforum aan de Waalse krook (Gents voor kreuk) zou er tegen 2005 moeten staan en Gent zijn eigen Broadway bezorgen. Het wordt een internationaal hoogstaand architecturaal project, met een akoestisch perfecte concertzaal, een platform voor dansproducties, een filmhuis, een educatief centrum en workshops. De hoge cultuur moet er botsen met de populaire cultuur.
De behoefte om een concertzaal te bouwen in Gent ontstond na de oprichting van het Festival van Vlaanderen, zo’n dertig jaar geleden. In 1997 vroeg dirigent Philippe Herreweghe het Gentse stadsbestuur daar eens werk van te maken. Er werd een stuurgroep opgericht, met Daan Bauwens als coördinator. In 1998 werd Mortier bij het project betrokken.
Nadat de eerste plannen waren gesmeed, maakte minister van Cultuur Bert Anciaux (VU) vorig jaar 10 miljoen frank (248.000 euro) vrij voor een haalbaarheidsstudie. Samuel Maenhout werkte een concept uit dat de participatie van jongeren moet bevorderen. Voor het inhoudelijke aspect deed Mortier een beroep op cultuurwetenschappers van de Gentse universiteit onder leiding van professor Rik Pinxten. Volgens hen mag het forum geen traditionele doos worden, afgesloten van de buitenwereld. Het moet beantwoorden aan het Chiasma-model uit de chaostheorie. Dat is het best te vergelijken met een groep vogels in een boom, die in een schijnbare chaos opvliegen en daarna weer landen op de takken in een nieuwe configuratie.
ONDER DE TORENS
In de cultuurwereld is niet iedereen daarvan onder de indruk. Dirk Pauwels, artistiek directeur van het Gentse productiehuis Victoria, is het fundamenteel oneens met Pinxten. ‘De tekst getuigt van een verregaande arrogantie, de samenstellers hangen geen realistisch beeld op van de culturele wereld en missen ook elke vorm van expertise. Het lijkt wel of ze het warm water opnieuw willen uitvinden, maar ze raken niet verder dan een flinterdun verhaaltje. Ik ben niet gekant tegen het forum an sich, alle grote en kleine initiatieven verdienen aangemoedigd te worden. Maar dat men eens rond de tafel gaat zitten met cultuurpartners om te discussiëren over de vorm en de inhoud van het project. Nu lijkt het of een groepje bevriende wetenschappers alles onder elkaar heeft bedisseld.’
Volgens Patrick Allegaert, voorzitter van de beoordelingscommissie voor Nederlandstalige Dramatische Kunst, bestaat de psychologische ruimte voor nieuwe ontwikkelingen wel degelijk. Maar dat mag niet ten koste gaan van de grote rijkdom aan gezelschappen die Gent nu al heeft. Die overleggen overigens behoorlijk met elkaar, onder andere via de feitelijke vereniging Onder de torens. Daarin zitten Victoria, DAS, het Nieuwpoorttheater, Ceremonia, de Kopergietery, les ballets C de la B en het Muziek Lod.
Gerard Mortier moet de bui hebben zien hangen, want onlangs kondigde hij aan dat hij in oktober zelf een debat wil organiseren. Jerry Aerts, directeur van deSingel en gedoodverfde concurrent van het forum, zal deel uitmaken van het panel. Ook hij heeft zo zijn twijfels bij het project. ‘Een bezwaar is dat het cultuuraanbod al groot is. Met het forum erbij dreigen we het verzadigingspunt snel te bereiken. Maar dat neemt niet weg dat een nieuwe instelling soms wel degelijk trends kan doen veranderen. Alles bij elkaar vind ik het forum inhoudelijk niet zo vernieuwend, het zou meer een kwantitatieve dan een kwalitatieve toegevoegde waarde bieden. Eens grondig onderzoeken of er wel behoefte is aan een dergelijk project zou ons al een stuk verder brengen.’
Over het kostenplaatje van het forum bestaan de grootste twijfels. Volgens het summiere financiële hoofdstuk van de haalbaarheidsstudie zou de Vlaamse gemeenschap jaarlijks 125 miljoen frank (3,1 miljoen euro) voor de werkingsmiddelen van het forum moeten neertellen. Met de eigen inkomsten via ticketverkoop en sponsoring erbij zou het forum jaarlijks over 350 miljoen (8,7 miljoen euro) moeten kunnen beschikken. Daarvoor rekent Mortier op 250.000 toeschouwers per jaar, een cijfer dat op nogal wat scepsis wordt onthaald. Opvallend is ook dat 15 luxueuze sponsorloges jaarlijks minstens 6 miljoen frank (nagenoeg 150.000 euro) moeten opbrengen. Privé-salons, privé-faciliteiten, privé-vestiaire én een eigen toegang tot de zaal, in een gebouw dat symbool moet staan voor de toekomst en de jongerencultuur in de schijnwerper wil plaatsen?
EEN RUIMTESCHIP
Daan Bauwens, coördinator van het Muziekforum, ziet kans om een ‘dialectiek te creëren tussen twee in elkaar vloeiende architecturale ruimtes binnen een stedebouwkundig landschap: een labyrintisch maar uitnodigend en voor iedereen toegankelijk landschap rond een hermetisch gesloten cocon (ruimteschip) van de eigenlijke zaal, die binnenin een caleidoscopische werking op het publiek moet hebben.’
De eerste verrassing bij het betreden van het ruimteschip is de permanente mobiliteit van de zaal, met een variërend aantal zitplaatsen tussen 800 en 1800, in verschillende configuraties. Beweegbare modules van het parterre, draaibare stoelen, beweegbaarheid van de verschillende elementen in het plafond, op verschillende hoogteniveaus aangebrachte zitplaatsen… Voor dit staaltje van technisch vernuft zou een bedrag van 50 miljoen euro (2017 miljoen frank) moeten volstaan. Daar komt nog de btw bij (10,5 miljoen euro), en 2,5 miljoen euro voor het bouwrijp maken van het terrein, de bouw van een brug en de omgevingsaanleg. Mortier vertelt het er niet altijd bij, maar zo komen we al aan 63 miljoen euro (2541 miljoen frank).
De haalbaarheidsstudie vermeldt dat tijdens de voorbereidende werkzaamheden van het projectsecretariaat in samenwerking met de stadsdiensten een rekenoefening werd gemaakt, waaruit blijkt dat het bouwprogramma binnen het voorgestelde budget realiseerbaar is. Daar moeten we het mee doen. De rekenoefening wordt verder niet hard gemaakt. Daan Bauwens: ‘De stadsdiensten staan garant voor dit bedrag. We hebben referenties voor elk onderdeel van het budget en voor elk domein hebben we experts geraadpleegd.’
Erik Bonte van de dienst facility management-gebouwen van de stad Gent was betrokken bij de rekenoefening en geeft toe dat het bedrag voor de oorspronkelijke configuratie hoger lag en dat hij voor de huidige twee miljard zeker niet zijn hoofd op het hakblok wil leggen.
Volgens Johan Rutgeers, architect en docent aan Sint-Lucas, zal vooral het dak van het gebouw de kostprijs de hoogte in jagen. In het stedelijke milieu waar het forum wordt ingeplant, mag het lawaai immers niet naar buiten kunnen. De dakstructuur wordt dus hét delicate onderdeel van het gebouw. En de ingewikkelde theatertechnieken zullen eveneens veel geld kosten.
Mortier rekent op een half miljoen extra bezoekers, die louter voor de architectuur naar Gent zullen afzakken. Hij verwijst daarbij naar het Guggenheimmuseum in Bilbao. Ter vergelijking, dat ambitieuze gebouw van Frank Gehry kostte bijna 6 miljard frank (148 miljoen euro).
De Vlaamse Gemeenschap moet als belangrijkste geldschieter nog de knoop doorhakken. Mortier zelf liet tijdens de hoorzitting voor de commissie Cultuur, Media en Sport al doorschemeren dat de stad Gent noch de provincie Oost-Vlaanderen zich willen engageren voor een percentage van het totale bedrag. Zo kan de Vlaamse Gemeenschap het gelag betalen, mocht blijken dat de kosten de spuigaten uitlopen.
Op financieel vlak heeft Gerard Mortier zijn reputatie niet mee. Dat bevestigde hij enkele maanden geleden zelf, toen Jan Goossens en Danny Op de Beeck het roer van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) in handen kregen. De stadskrant Brussel deze Week schreef toen dat Goossens en Op de Beeck de schulden van het theater zo snel mogelijk willen terugbetalen, omdat je niet kunt en niet mag uitgeven wat je niet hebt. De reactie van Mortier daarop was dat ze dat nooit meer mochten zeggen: ‘Soms is dat immers wél nodig’, zei hij. Met kennis van zaken.
Eric Adams
