Woensdag 1 maart. Aswoensdag. Vroeger heette het: de eerste dag van de vasten. Vandaag begint de veertigdagentijd. Vasten kreeg een plaats in het actuele trendy wellnessdenken: de gezondheidsrubriek van damesbladen beschrijft uitvoerig de afkickverschijnselen bij ‘ontgiftings’-vasten. Een hoogst persoonlijke lenteschoonmaak. Straks betalen mensen hopen geld om te mogen hongeren in een gezondheidstempel, waar ze zich in hun zachte badjassen narcistisch weerspiegeld zien in de interieurinrichting.
Misschien hebben mensen vooral moeite met woorden als ‘vasten’ of ‘een verstervinkje doen’, zoals het vroeger klonk. Woorden die associaties oproepen van jezelf bikkelhard leuke dingen ontzeggen. En dat is moeilijk in een consumptiecultuur vol verborgen verleiders. In een geseculariseerde versie heet vasten ‘consuminderen’. De auto bewust thuislaten is vermoedelijk voor velen vandaag geen klein verstervinkje meer, maar een hele opdracht. Vasten is ogenschijnlijk ontdaan van elke religieuze connotatie. Tenzij het de ramadan betreft.
Is het achterlijk stil te staan bij Aswoensdag? Mark van de Voorde, voormalig hoofdredacteur van Kerk & Leven en nu adviseur van Vlaams minister-president Yves Leterme, koos Geloven is achterlijk, zeggen ze, als titel voor zijn Open brief aan kerkverlaters.
Religie haalt vaak het nieuws door extreme uitingen: zwaar zwartgesluierde moslimvrouwen protesteren tegen de verlokkingen van valentijnsvieringen. Sjiitische mannen, soms nog bijna-kinderen, kastijden zichzelf tijdens het Asjoera-feest, tot bloedens toe. En neen, het gaat niet enkel om moslimgelovigen: op Goede Vrijdag verschijnen gegarandeerd de jaarlijks terugkerende beelden van Filipino’s die zich laten kruisigen.
Gelukkig waren er de voorbije weken ook andere signalen. Sterk gestimuleerd door de Sint-Egidiusgemeenschappen kreeg door de actie HOP – Hoop op Papieren – de situatie van mensen zonder papieren bijzondere aandacht. Met een knipoog naar pleidooien voor fiscale amnestie, pleitten de initiatiefnemers voor humane amnestie ten aanzien van mensen zonder papieren die ingeburgerd zijn of ernstige inspanningen leveren om ingeburgerd te raken. Met steun van bisschop Van den Berghe en kardinaal Danneels. Politici konden niet meer om de problematiek heen. Dat het initiatief in Antwerpen plaatsvond, vergrootte de symboolwaarde. Hoeveel mensen zouden toen gedacht hebben: geloven is achterlijk?
Een initiatief als de HOP-actie toont aan dat geloof op positieve wijze een sociaal en politiek belangrijke dynamiek kan ontwikkelen. Haar hele traditie lang heeft het christendom diaconie, inzet voor anderen, een centrale plaats gegeven, in wisselende gestalten: gasthuizen verbonden aan abdijen, ziekenhuizen, scholen, armenzorg, solidariteit met het Zuiden. Sinds de jaren 60 is het in Europa bon ton om de maatschappelijke invloed van religie te minimaliseren. Ons land lijkt me nog in de ban van deze optie. Het is misschien toeval, maar België behoort niet tot het consortium van twaalf Europese landen dat in de volgende vijf jaar grensoverschrijdend wetenschappelijk onderzoek wil doen over de vraag of religie opnieuw een betekenisvolle sociale kracht kan worden in Europa.
Twee weken geleden al – ruim voor Aswoensdag dus – zag ik in een bakkerij een tiental dozen vol kleine, kleurrijke paaseitjes. Als dit tempo doorgaat, liggen er over enkele jaren paaseitjes bij de koffie na het kerstdiner.
Veerle Draulans
