?Les liaisons dangereuses? in de Vlaamse Opera : teveel koks bederven de brij.
Vroeger had je in de opera uitsluitend het ijzeren repertoire. Daarin kon een huis zich dan profileren. De ene opera was meer Duits gericht, het andere zag meer iets in het Italiaanse repertoire. Tegenwoordig vragen het publiek en de markt meer.
Op het jaarmenu moet opera van vóór Mozarts tijd staan en wie zichzelf respecteert hoort ook een creatiepolitiek te voeren. Wat die oude opera’s betreft, zit Vlaanderen in een comfortabele positie. De barok- en andere specialisten van hier te lande verdringen zich om hun bijdrage tot dit succesverhaal te mogen leveren. Anders zit het met nieuw werk. Niet dat er in de concertzalen weinig wordt gecreëerd. De stroom nieuwe muziek valt niet bij te houden.
Maar opera vergt meer. Het gaat om een avondvullend werk. De vorm, die de spanningsboog schraagt moet daarom bijzonder solide zijn. Het gaat om theater, de muziek moet dus voldoen aan de wetten van de dramatiek. En opera werkt met stemmen, zowat het moeilijkste en delicaatste maar ook het mooiste muziekmateriaal. Voor een beginnend componist erg veel parameters om gelijktijdig te beheersen en voor leren is hier geen tijd. Er bestaat geen circuit dat via een proces van trial and error, via kleine voorstellingen de echte talenten kan laten bovendrijven. Het is ineens het grote werk of het is niets. Aan de intendant om de juiste keuzes te maken.
Marc Clémeur van de Vlaamse Opera had de film ?Dangerous Liaisons? van Stephen Frears gezien en de ?Marcuspassie? van Piet Swerts gehoord. Voor zijn opdrachtwerk leek hem dat de juiste combinatie van onderwerp en componist. Romanist Dirk van der Cruysse mocht uit het beroemde brievenboek van Choderlos de Laclos het libretto distilleren. En om de onervarenheid van Swerts en Van der Cruysse met het medium opera te temperen, kreeg dit tweetal regisseur Philippe Sireuil en dirigent Patrick Davin als engelbewaarders.
Geen ijdele maatregel, want Swerts en Van der Cruysse lieten zich letterlijk meeslepen door hun enthousiasme. Swerts : ?In het begin kwam er een veelheid van ideeën op ons af, ook op de librettist. Ik zette zijn teksten onkritisch op muziek. Het werd teveel, teveel tekst, teveel muziek. De kritiek van de regisseur was dan ook dat de muziek te weinig vrijheid had, te weinig ademruimte. Er was teveel tekst. Erg pijnlijk als je al twee uur muziek hebt geschreven op twee bedrijven.?
DE PRODUCTIE FAALDE
Het zou een lang en moeilijk productieproces worden. Tekst werd geschrapt, muziek niet goed bevonden, scènes keer op keer van plaats gewisseld. Het werk bleef tot op het allerlaatste moment in de steigers staan en van de aanvankelijke geestdrift was na afloop van de voorstelling, bij het groeten, niet veel meer te merken. Het was gênant om te zien hoe blikken mekaar ontweken. Wat een schitterende triomf had horen te zijn, werd niet meer dan een project dat het met de hakken over de sloot haalde.
Het lag niet aan het publiek, dat was uitermate tevreden. Het lag niet aan het orkest, dat verdedigde de partituur met glans. Het lag niet aan de zangers, we kregen mooie prestaties te horen. Het lag niet aan de decors, de kostuums of de regie. Alles haalde het niveau dat een operahuis van stand aan zichzelf verplicht is. Het was de productie die faalde. De verkeerde mensen op de verkeerde plaats. Ook teveel koks bederven de brij. Wat liep er mis ? Misschien begon het mis te lopen toen Clémeur het onderwerp aan de componist suggereerde.
Dat kan ie beter zelf uitzoeken, eventueel in samenspraak met anderen. De componist hoort er verliefd op te zijn, het moet tot zijn leefwereld behoren. Als de componist dan opmerkt dat hij gechoqueerd is door het libertijnse thema, is het risico groot dat één en ander hem zal ontgaan. Het dramatisch talent van een componist kan je niet beoordelen op een passie die hij componeerde. Die bestaat uit aaneensluitende tafereeltjes. Het gevaar bestaat dat de opera een onoverzichtelijk lappendeken wordt. Over die passie zei Swerts nog : ?Mijn Marcuspassie, nu acht jaar oud, zat vol met herkenbare invloeden, je kon de werken en de auteurs ervan aanwijzen. Maar op dat moment kon ik niet beter, kon ik niet anders schrijven. De laatste vijf jaar zijn die invloeden vervlakt. Je kan spreken van een eigen stijl, die natuurlijk wortelt in een traditie.?
Die invloeden zijn misschien in zijn oren vervlakt, niet in die van de luisteraar. In de partituur van ?Les Liaisons dangereuses? hoor je rechtstreeks en onrechtstreeks onbeschaamd citaten uit de muziekgeschiedenis van Puccini tot de late Strauss, met een voorliefde voor Strauss. Dat verzekert een tevreden publiek, maar dat belet ook dat de muziek ooit de grenzen zal oversteken.
Clémeur had het libretto ook beter aan iemand uit het theater gegeven. Van der Cruysse is erudiet, eloquent, ja zelfs charmant. Dat maakt hem echter niet tot een rastheatermaker. Het remediëren, het knippen en plakken van het libretto zorgt in de totaalproductie voor lelijke naden, zelfs voor open wonden. De productie is misgelopen omdat Swerts en Van der Cruysse hun stiel hebben moeten leren ten koste van die ene operaproductie die hier slechts om de tien jaar tot stand kan komen. Binnen tien jaar misschien beter.
Lukas Huybrechts
Piets Swerts, ?Les liaisons dangereuses?, Vlaamse Opera Antwerpen van 8 tot 18/1.
Mme de Volanges, mme de Tourvel, Cécile en mme de Rosemonde resp. Mireille Capelle, Lyne Fortin, Marie-Noèlle de Callataé en Jocelyne Taillon op het buitenverblijf van mme de Rosemonde : lelijke naden.
