Hij was erbij in Ekeren. Toen Filip Dewinter zijn troepen toesprak: ‘Antwerpen dreigt de vuilbak van Europa en de wereld te worden.’ Beetje demagogisch? Veel meer dan dat, vindt Philip Verwimp: ‘Met die uitspraak zegt Dewinter dat asielzoekers afval zijn, die onze maatschappij komen bevuilen. En als je over afval spreekt, heb je het niet meer over mensen. Je zegt dat ze geen burgers zijn, dat ze geen rechten hebben. En wat doe je met afval? Verwijderen.’
Philip Verwimp is econoom aan de KU Leuven. Voor zijn onderzoek trok hij een jaar naar Yale. Daar bestudeerde hij – in het kader van het Genocide Studies Program – de genocidale ideologie van de Rwandese dictator Juvénal Habyarimana. De kern van zijn pas gepubliceerde paper komt hierop neer: de ideologie van Habyarimana was er een van ‘rurale romantiek’ – de Hutu’s waren de echte boeren van Rwanda, de Tutsi’s vormden een feodale klasse die werd geassocieerd met het kolonialisme. ‘En als dictatoriale politieke macht wordt gelegitimeerd met een boerenideologie, wordt genocide een politieke optie (bijna een noodwendigheid), omdat een samenleving van boeren het bestaan van niet-boeren niet tolereert – het zijn “vijanden van de revolutie”. (…) Als slechts één specifieke bevolkingsgroep het recht heeft om te bestaan, worden de andere groepen het doelwit van uitroeiing.’ Habyarimana wou Rwanda zuiveren van de Tutsi’s – voor de ideologische basis daarvan vond Verwimp al aanwijzingen in diens speeches uit de jaren zeventig.
Bij uitbreiding bestudeert Verwimp ook andere genocidale regimes, en wat ze met elkaar gemeen hebben. De opmars van extreem-rechts in Vlaanderen baart hem zorgen. Dat hij in de Antwerpse Seefhoek woont, is een bewuste keuze, die ook een aantal van zijn vrienden hebben gemaakt: ‘Wij willen niet dat deze buurt verkommert tot een getto. Ik heb ook een tijdlang in Schaarbeek gewoond. Daar werden bepaalde straten zelden schoongemaakt, omdat de bewoners toch geen stemrecht hadden. Hier is het beter, het stadsbestuur doet zijn best.’
En u wordt niet driemaal daags overvallen?
Verwimp: Nee, ik heb nog nooit iets meegemaakt. Ook niet in Schaarbeek, trouwens. Ik vind het fijn om hier te wonen, onder meer omdat de winkels tot negen uur open zijn.
Speelt uw engagement mee bij uw werk als academicus?
Verwimp: Ik vind dat een academicus geëngageerd mag zijn. Al ligt die houding niet goed meer in de markt, omdat men je er dan snel van verdenkt niet meer wetenschappelijk te zijn. Maar ik vind dat er in Vlaanderen meer onderzoek zou moeten gebeuren naar genocides, dat we ons opnieuw moeten concentreren op de ideologieën.
Een verfrissende gedachte. Tegenwoordig heeft iedereen de mond vol van de ‘voedingsbodem’, terwijl haast niemand nog praat over die ‘ideologische kern’ van het Vlaams Blok.
Verwimp: In de slogan ‘Eigen volk eerst’ worden de twee kernelementen van het fascisme perfect samengevat: de ideologie van de pure samenleving en de economie van de radicale herverdeling. Racisme is ook gekoppeld aan economische mechanismen. Het Blok maakt duidelijk dat de welvaart toekomt aan het eigen volk. Neem de gedeeltelijke afschaffing van kinderbijslag voor vreemdelingen: dat is een racistisch geïnspireerde herverdeling van grootschalige middelen. Wat deden de nazi’s onder meer? Joodse winkels voor een prikje verkopen aan Duitsers. Dat bedoel ik met radicale herverdeling: als een racistische ideologie en bepaalde economische omstandigheden samengaan.
Over economische omstandigheden gesproken: naar aanleiding van de deelname van extreem-rechts aan de Oostenrijkse regering werd – terecht – gezegd dat de geschiedenis zich nooit herhaalt.
Verwimp: Natuurlijk niet. Maar de ideologie blijft dezelfde. Dat Jörg Haider oud-SS’ers heeft toegesproken, werd bijna afgedaan als een detail. Dat hij de tewerkstellingspolitiek van Hitler loofde: idem dito. Maar Haider weet goed genoeg hoe het in het nazi-rijk toeging. Van Habyarimana weten we ook dat hij boeken van Hitler had gelezen. Dus ook hij kende de ideologie maar al te goed.
Zie ook: het Vlaams Blok. Terwijl steeds meer mensen zeggen: ze gedragen zich als politici, dus beoordeel hen op hun daden.
Verwimp: Dewinter heeft onlangs in een interview toch nog eens gezegd dat ze, als ze ooit aan de macht komen, hun programma zullen uitvoeren. Dat begint met het afschaffen van subsidies aan multiculturele organisaties – waardoor een heel sociaal draagvlak meteen zal worden weggeveegd. En als het hele 70-puntenprogramma wordt uitgevoerd, komt dat neer op etnische zuivering. Wat onvermijdelijk zal leiden tot het gebruik van massaal geweld. Of denkt het Blok misschien dat Turken en Marokkanen die hier al twintig jaar wonen, zich vrijwillig zullen laten afvoeren? Trouwens, ook de tegenstanders van die deportaties zullen geviseerd worden.
Ook leden van het ‘eigen volk’ zullen het slachtoffer zijn.
Verwimp: Natuurlijk. Dat zou men wat vaker moeten beklemtonen om de Blok-kiezer te overtuigen. Dat er wel meer mensen zijn die niet passen in hun ideaalbeeld van de pure samenleving. Mensen die niet productief genoeg zijn, of die zich verzetten – die passen geen van allen in de Vlaamse maatschappij die zij voorstaan. Het ‘eigen volk’ verdraagt geen tegenstand: tijdens de Rwandese genocide werden Hutu’s die zich verzetten, zonder pardon afgemaakt.
Is dat volgens u de ultieme consequentie van de Blok-ideologie: genocide?
Verwimp: Extreem gesteld: ja. Ik zeg dat bewust een beetje provocerend, want ik weet ook wel dat het Blok niet meteen mensen zal vermoorden. Maar in de ‘eigen volk eerst’-ideologie schuilt een genocidaire kern. Het is de extreme consequentie.
De Blok-kiezer weet niet waarop hij stemt.
Verwimp: Nee. Denk aan de avondklok die wellicht in bepaalde wijken zal worden ingevoerd: ook jongeren die vorige keer op het Blok hebben gestemd, zullen daar het slachtoffer van worden. Meer politie: ook dat kan niet worden bereikt zonder kosten voor het ‘eigen volk’. Welke service gaat men afbouwen om dat te betalen? Trouwens, waarvoor dient al die extra politie uiteindelijk? Om mensen te controleren. En, mocht het ooit zover komen, om mee te werken aan deportaties. Zoiets gebeurt natuurlijk niet van de ene dag op de andere, maar feit is: als Dewinter aan de macht komt, zal hij altijd mensen vinden die bereid zijn om zijn programma uit te voeren. Dat leert ons de geschiedenis. Dat wil ik maar zeggen.
Vele mensen zullen zeggen: Verwimp overdrijft.
Verwimp: Dit is het resultaat van een persoonlijk onderzoek waar ik maanden aan heb gewerkt. Economen hebben de taak om uit te leggen wat de gevolgen zijn van een bepaald beleid: als die voorwaarden vervuld zijn, zullen dat de consequenties zijn. En als we op deze weg verder gaan met het Blok, is etnische zuivering de consequentie.
Nogmaals: uw boodschap zal bij velen ongeloofwaardig overkomen. Bij de laatste verkiezingen profileerde het Blok zich niet meer als de bokshandschoen-, maar als de gezinspartij.
Verwimp: Ze stellen zich zachter op. Maar ook achter die gezinsaffiches zie je de ideologie: wat ze willen, zijn veel blanke gezinnen met kinderen. Het volk groeit, de vrouw zorgt voor de kinderen en zo komt er voor de man plaats op de arbeidsmarkt. Dat zag je ook bij Hitler: die nataliteitspolitiek.
Om de vergelijking door te trekken: het enige wat nog ontbreekt in uw doemscenario, is een serieuze economische crisis.
Verwimp: Precies. En dat zeggen en uitleggen vind ik mijn taak als academicus. De boodschap is ook: de democraten moeten zich zo organiseren dat ze een en ander kunnen voorkomen.
VU-voorzitter Geert Bourgeois lanceerde onlangs een poging, met zijn voorstel om niet-democratische partijen gewoon te verbieden. Erg serieus werd hij niet genomen.
Verwimp: Nee, de aanvaarding is zeer vergevorderd. Maar vindt u het toevallig dat net Bourgeois met dat voorstel komt? Hij kent de ideologie, hij is een Vlaamsnationalist, hij kent zijn geschiedenis, hij weet hoe gevaarlijk het Blok kan zijn. Hij weet, meer dan andere politici, waarvoor ze staan. Volgens mij moeten de geschiedenislessen in het onderwijs worden opgewaardeerd. Want in de populaire media komen historische analyses niet meer aan bod. In Duitsland ligt dat anders, daar wordt enorm veel onderzoek verricht naar de holocaust – en het wordt ook vertaald naar de jongeren. Daarom was men in Duitsland wel voorbereid op de recente opmars van extreem-rechts. Maar de Duitse kiezer is zich beter bewust van de consequenties. Kijk naar de verkiezingen in Noord-Rijn-Westfalen: de CDU is in een schandaal verwikkeld, maar behoudt toch 35 procent van de stemmen. De Duitsers weten dat het geen zin heeft om uit protest op radicaal-rechtse partijen te stemmen, zij weten dat dat geen oplossing is. Zij hebben hun les geleerd.
Joël De Ceulaer
