De muze en de would-be moordenares van Andy Warhol geportretteerd in een documentaire en een docudrama.

NIEMAND HEEFT het absurd efemere van de mediamaatschappij beter voorspeld dan Andy Warhol in zijn beroemde uitspraak dat in de toekomst eenieder vijftien minuten roem zou krijgen. In het licht daarvan is het bepaald ironisch dat, terwijl we nog altijd wachten op een speelfilm over de in 1987 overleden Andy Warhol, de paus van de Pop Art tweede viool speelt in twee unieke portretten van vrouwen die in grote of mindere mate hun bekendheid aan hem te danken hebben.

Hoewel het zeker niet om films gaat die grote massa’s op de been zullen brengen (ze worden slechts tijdelijk op zomerfestivals vertoond), garanderen ze toch dat de faam van de twee dames in kwestie langer dan een kwartier meegaat. De titels van de twee films vallen meteen met de deur in huis : ?I Shot Andy Warhol?, een docudrama over de feministe die Warhol in 1968 ernstige letsels toebracht ; ?Nico Icon?, een documentaire over de raadselachtige Duitse zangeres die een tijdlang tot Warhols entourage hoorde.

Op 3 juni 1968, twee maanden na de moord op Martin Luther King en twee dagen voor de moord op Robert Kennedy, stapte Valerie Solanas de Factory aan Union Square, New York, binnen en schoot er haar revolver leeg op Andy Warhol. Warhol overleefde zijn zware verwondingen, maar volgens insiders was hij nooit meer dezelfde, artistiek noch fysiek. Na de aanslag gedroeg hij zich nog afstandelijker dan voorheen en werd hij helemaal paranoïde. Hij bracht meer en meer tijd door in discotheken, hield op minimalistische films te maken (hij zette er alleen nog zijn naam onder) en verruilde zijn pop-art experimenten voor portretten van de jetset op wie hij jacht maakte op de dansvloer van Studio 54.

Solanas hoorde nooit echt tot Warhols bont decadente hofhouding, ze was hooguit een randfiguur van de Factory (ze trad op in de film ?I, a Man?).

De thesis van ?I Shot Andy Warhol? (de titel is wat Solanas op Times Square tegen de politie zei toen ze zich overgaf enkele uren na haar daad) is dat deze lesbische feministe handelde uit frustratie en wrok : de vergelding van een groupie die ontdekt hoe onbeduidend haar idool is, gecombineerd met het ressentiment van de dweper die wordt afgewezen. (Ze smeekte Warhol om haar stuk ?Up Your Ass? te produceren, maar hij was niet geïnteresseerd en verloor haar uniek manuscript). Pas na haar dood werd haar SCUM-manifest (?Society for Cuttingh Up Men?) erkend als een sleutelwerk van het radicaal feminisme.

Mary Harron, van huize uit rockjournaliste en BBC documentaliste, probeert in haar debuutfilm (ze schreef ook mee het scenario) Solanas te tekenen als een complexe, tragikomische figuur. Hoe meer ze in de psyche graaft van haar zwaar gestoorde heldin, hoe nietszeggender de film wordt. De vertolking van Lili Taylor is briljant maar eentonig. We krijgen voortdurend het gevoel dat we het hele Warhol fenomeen vanuit de minst interessante hoek belicht krijgen. Jammer, want de reconstructie van wat er omging in de in zilver geschilderde Factory voelt zeer accuraat aan.

HEROES.

De onderdrukt hysterische sfeer van de typische sixties ennui is goed getroffen, en de leden van de Factory die de spot dreven met de snel rijzende celebrity cultus en zichzelf Supersterren noemden, zijn soms akelig herkenbaar geportretteerd. Er zijn uitstekende bijrollen van Jarred Harris als Warhol, Stephen Dorff als de drag queen Candy Darling, Donovan Leitch als Warhols assistent Gerard Malanga, Tahnee Welch als Warhols magere muze Viva.

Harron observeert dit narcistische wereldje helaas zonder enig teken van camp of ironie : ze bekijkt het allemaal door de ogen van haar vreugdeloze heldin. Louter als film is ?I Shot Andy Warhol? erg braafjes. Een iets minder onpersoonlijke benadering had zeker geen kwaad gekund.

Gezien Warhols rol in het lanceren van de legendarische Velvet Underground, was het een slimme zet om mede-oprichter John Cage de dramatische filmmuziek te laten schrijven. De andere medestichter, Lou Reed, gaf echter geen toelating om de songs van de groep voor de film te gebruiken, zodat de rest van de soundtrack moest worden opgevuld met zowel authentieke versies als covers van hits van toen.

De nacht dat Andy Warhol op de spoedafdeling van het Columbia Hospital voor zijn leven vocht, werd er op meerdere plaatsen een wake gehouden. Een van die rouwenden was Nico die naar het appartement van de International Velvet ging, er kaarsen aanstak en op de vloer zat te bidden.

Nico werd in 1938 in Keulen geboren als Christa Päffgen. In de jaren vijftig werd ze een model voor ?Vogue? en werd ze door de fotograaf Nico Papatakis getransformeerd tot de Dietrich-achtige icoon Nico. In New York ging ze als zangeres bij de Velvet Underground werken, speelde er in een aantal aandoenlijk stuntelige avant-garde films, raakte aan de drugs en werd de koningin van ?gloom and doom glamour?. Ze stierf in 1988 aan de gevolgen van een hersenbloeding.

Nico had beslist haar vijftien minuten faam, maar blijkens de elegische documentaire ?Nico Icon? was dit zowat het enige wat ze had. De Duitse cineaste Suzanne Ofteringer tekent haar als een slaapwandelende sirene die ongrijpbaar door de excessen van de sixties doolt. Haar absurde aantrekkingskracht blijkt uit een montage van beelden van haar laatste dagen in Manchester. Terwijl ze chagrijnig door de straten sukkelt, horen we David Bowie die ?Heroes? zingt.

Dezelfde Bowie die Warhol speelt in een andere, nog niet uitgebrachte film die inspeelt op de Warhol-mania, ?Basquiat?, een portret van deze neo-expressionist door de kunstenaar charlatan Julian Schnabel. Er is nog méér op komst : ?A Low Life in High Heels? van Michael Zoumas over Factory drag queen Holly Woodlawn. En er is ook sprake van een adaptatie van ?Edie? van George Plimpton en Jean Stein en zelfs een verfilming van ?The Life and Death of Andy Warhol? van biograaf Victor Bockris. In de ogen van Warhol was iedereen een ster, maar de één gaat toch iets langer mee dan de ander.

Patrick Duynslaegher

?I Shot Andy Warhol? is in juli te zien in ?Filmvondsten? in het Brussels Filmmuseum ; ?Nico Icon? draait vanaf 4/7 een week lang in Studio Skoop in Gent.

Jarred Harris als de paus van de Pop Art in I Shot Andy Warhol : braafjes.