Veroorzaakt een gezonde geest een gezond lichaam? Karin Spaink over de orenmaffia en de terreur van het positieve denken.

Wat heet normaal? De Nederlandse essayiste Karin Spaink is nooit te beroerd geweest om het normale in vraag te stellen. Ze doet dat in een heldere stijl die de dingen klaar benoemt, die toont dat de maatschappij fenomenen aanvaardt, maar ze tegelijkertijd ook reduceert tot leugens. Wie Spaink leest, merkt dat de Verlichting nog niet ten einde is, dat het doemdenken nog altijd bestreden moet worden. Spaink nestelt zich in de sceptische traditie, die aantoont dat rationeel denken dat wil zoeken naar de waarheid leidt naar een beter leven.

De vormgevers van het dubieuze levensgeluk zadelen mensen op met een massa schuldgevoelens. De peetvaders van de orenmaffia, zoals Karin Spaink ze noemt, zien alle ziektes als een straf voor verkeerd denken. Kanker, bijvoorbeeld, is dan geen lichamelijke maar een geestelijke ziekte, veroorzaakt door een verkeerde mentaliteit. Voor hen is het adagium: een zieke geest veroorzaakt een ziek lichaam (terwijl het ideaal natuurlijk een zieke geest in een gezond lichaam moet zijn). Genadeloos analyseert Spaink dit bekrompen denken. Moraal neemt er de plaats van het toeval in; alles wordt in een simpel en mechanistisch wereldbeeld gegoten, waar geen plaats is voor onzekerheid. In dit denken kan ziekte immers niet zomaar ontstaan: er is altijd een reden, en die moet onder het schedeldak worden gezocht. De somatische geneeskunde zal de zieke daarbij niet kunnen helpen, want die neemt slechts de oppervlakte waar. Niet het lijf, maar het onderbewuste moet worden aangepakt. Voor de orenmaffia is het lichaam slechts materiaal van de geest. Spaink keert zich tegen de terreur van het positieve denken, het soort levenskunst dat realisme een uiting noemt van een zieke geest, en de bevrijding van het lichaam verdacht maakt.

Spaink weet waarover ze het heeft als ze schrijft over het abnormale. Ze weet hoe het voelt om anders benaderd te worden als je MS (multiple sclerose) blijkt te hebben. Want een gehandicapte moet lijden, zich terugtrekken en niet te assertief zijn. Spaink weigert te aanvaarden dat ze zelf schuld heeft aan haar ziekte – de zonde straft -, ze weigert zich “aangepast” te kleden en loopt rond in uitdagende sexy kleren. In het eerder verschenen boek “Vallende vrouw”, beschreef ze op een heldere, niet-sentimentele manier hoe ze haar eigen ziekte beleefde, hoe ze een volmaakte gehandicapte wilde worden en hoe de goegemeente haar niet accepteerde wegens niet normaal genoeg.

DE EROTIEK VAN EEN MOEDERVLEK

Haar nieuwste boek behandelt de controverses rond seks en sekse: niets staat meer vast, de aanduiding man/vrouw is dubieus geworden. Typerend voor Spaink is dat ze met deze begrippen maar al te graag dolt. En net zoals in haar overige werk trekt ze ten strijde tegen het makkelijke, dualistische denken en stelt ze haar eigen cocktailversie voor. Seksualiteit is niet langer meer een vaststaand, afgerond geheel, maar integendeel een gebied vol mogelijkheden dat moet worden geëxploreerd, dat niet door maatschappelijke normen mag verdorren. Als vrijheid ergens zin heeft, dan wel hier. Zo ziet zij homo- of heteroseksualiteit niet als vaststaande gegevens, als door de natuur vastgelegde noodzakelijkheden, maar als posities die verlaten kunnen worden. Seksualiteit is voor haar een allesomvattende energie die slechts een toevallig object nodig heeft. Het is de erotiek van de moedervlek boven de rechtertepel, de aantrekkingskracht van de brede schouder en niet een uitwendig seksueel orgaan dat een gevoel dicteert.

Sekse is immers iets anders dan geslacht of gender: het eerste is de biologische variant, de natuurlijke kant, het tweede is wat door cultuur en tijd bepaald wordt en dus veranderlijk is. Simone de Beauvoir zei het al: “je wordt niet als vrouw geboren maar tot vrouw gemaakt.” Spaink kiest de kant van de wetenschap die mensen wil helpen die zich niet goed in hun vel voelen, die een ander lichaam willen. Ze bekritiseert ongegeneerd alle clichés die samenhangen met sekse: een vrouw is niet noodzakelijk een zachte, goede moeder terwijl een man slechts zelden die rots in de branding is. Meer nog, het onderscheid tussen man en vrouw, de basis voor zoveel statistieken en de bron voor wanbeleid zijn zinledig want inhoudelijk slaan deze begrippen nergens op: man en vrouw kunnen individueel ingevuld worden.

Als er in de maatschappij een scheiding wordt gemaakt tussen dikken en dunnen, kleinen en groten, dan zal er gegarandeerd ook sprake zijn van discriminatie. Maakt dit het feminisme overbodig? Natuurlijk niet, maar het is niet zo simpel als we zouden wensen. Menselijk gedrag bestaat namelijk zelden uit uitersten, het is veeleer een continuüm van mogelijkheden.

Spaink schept er een welhaast satanisch genoegen in om de feministische taboes en clichés aan te vallen. Nee, het is niet enkel de man die geweld gebruikt, die zijn vrouw slaat en mishandelt. Lichamelijk geweld komt ook voor tussen vrouwen onderling en daarmee wordt het sprookje van de slechte mannen en de goede vrouwen ondermijnd. Vrouwen zijn soms niet alleen betrokken bij mishandeling, sommigen genieten ook van dat geweld. Andermaal blijkt hoe simplistisch het dualistisch denken (slechte man/ goede vrouw) wel is.

DE DUIVEL BESTAAT

Naast seksualiteit is ook Internet één van Spainks stokpaardjes. Ze neemt het niet dat moraalridders seks als drogreden gebruiken om het medium van de vrijheid te beknotten en verdacht te maken. Openlijke seks vind je tegenwoordig ook in het eerste het beste familieblad. De plaatjes op Internet zijn op zichzelf niet zo erg, want veel foto’s kunnen worden gemanipuleerd: angstaanjagend is de mogelijke realiteit erachter, mensen die gedwongen worden hun intimiteit prijs te geven. Maar ook de zaak- Dutroux wordt ten onrechte herleid tot een zaak van pedofilie. Ook hier is er een restauratieve visie aanwezig: geweld, misdaad, moord worden herleid tot het seksuele, tot wat afwijkt van het normale – waardoor de maatschappij opgelucht kan ademhalen. Wíj zijn het niet, het is de seksualiteit van de ander die vies en misdadig is. De duivel bestaat.

Karin Spaink houdt een pleidooi voor een gelukkig leven, voor een leven waar vrijheid en mogelijkheden centraal staan. Ze doet dit weliswaar vanuit een voorhoedepositie en ze gaat soms al te gemakkelijk voorbij aan allerlei praktische problemen, maar haar moed en sceptisch inzicht zijn er niet minder om. De wereld en de mens zijn niet eenvoudig en de complexiteit is een verrijking voor het denken en het handelen. Spainks stijl is aantrekkelijk en bevreemdend. Ze gebruikt de taal van de normaliteit om aan te tonen dat die normaliteit een illusie is, dat de vreugde om de lichamelijkheid een moderne verworvenheid is. Want de ideale mens is de perverse mens.

Karin Spaink, “M/v: doorhalen wat niet van toepassing is”, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 172 blz., 600 fr.

Johan Velter

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content