Mensen die van katten en honden houden, vertonen veel minder psychopathische trekjes dan een medemens die dol is op zijn of haar goudvis. En al bent u een liefhebber van siervissen, dan nog moet u niet automatisch vrezen dat u als een gevaarlijke psychopaat achter de tralies zult eindigen, zegt de befaamde zieltjesknijper Kevin Dutton.
Psychopaten kennen weinig vrees of schaamte, vloeien over van zelfvertrouwen en overmoed en zijn zeer gefocust op hun doeleinden. Afhankelijk van hun dosis narcisme versus hun portie hoogmoed vertonen ze weinig of geen sporen van empathie, zijn ze emotioneel afstandelijk en behoorlijk gewetenloos. Ook zonder empathie slagen psychopaten erin om beter dan wie ook de gedachten van hun medemens te peilen, om gedrag te voorspellen – en daarmee fors hun voordeel te doen.
Hoe dan ook gebruiken ze alle manieren om die doeleinden te verwezenlijken. Een ‘goede’ psychopaat beperkt zich daarbij tot moreel verantwoorde middelen, terwijl moraliteit volstrekt ontbreekt bij zijn ‘slechte’ tegenhanger. Allebei stralen ze groot charisma uit, dat ze hanteren als een van hun vele hulpmiddelen. En beide varianten bezwijken zelden of nooit onder bovenmenselijke druk: ze blinken uit in stressmanagement.
Top tien van succes
Een ‘slechte’ psychopaat is vaak een moordzuchtige maniak, maar kan het ook houden bij gewetenloze oplichterij. De ‘goede’ variant is een succesvolle burger die net omwille van zijn psychopathische trekjes zo succesvol is in de moderne wereld. ‘Goede’ psychopaten floreren heden ten dage als nooit tevoren, merkt Dutton, want ‘goede’ psychopathie is zowat een vereiste om de top te bereiken in de kapitalistische wereld van de 21ste eeuw. “Over het algemeen vergen jobs met een grote status en verantwoordelijkheid eigenschappen als daadkracht, mentale weerbaarheid en emotionele afstandelijkheid. Laat die nu net de karaktertrekken zijn waar psychopaten sterk in zijn”, verklaart Dutton die vaststelling. “Risico’s durven nemen is nu eenmaal een onderdeel van maatschappelijk succes.”
Op basis van veldonderzoek stelt hij in 2011 een top tien samen van beroepen waarin succesvolle psychopaten het sterkst vertegenwoordigd zijn. Op 1 staan ceo’s; op 2 (zaken) advocaten; op 3 mediafiguren en dan vooral uit de radio- en tv-wereld; op 4 verkopers; op 5 chirurgen; op 6 journalisten; op 7 politiespeurders; op 8 hogere kerkdienaren; op 9 befaamde koks, en op 10 topambtenaren.
Waarom staan chirurgen wel in die top tien en huisartsen niet? “In tegenstelling tot een huisarts, moet een chirurg mensen behoorlijk onaangename dingen aandoen. Daarvoor mag je niet al te empathisch zijn. Om onder enorme stress belangrijke beslissingen te kunnen nemen, moeten ze koelbloedig, gefocust en onbevreesd zijn. Allemaal psychopathische trekjes die dan goed van pas komen.”
Een andere bekende rangschikking van hem is die van gestoorde wereldpolitici. Bovenaan staat de (geëxecuteerde) Iraakse leider Saddam Hoessein, met 189 punten. In datzelfde lijstje staat Donald Trump – toen nog presidentskandidaat – met een score van 171 punten, twee punten hoger dan Adolf Hitler. Zijn rivale Hillary Clinton zit met 152 punten ergens tussen Nero en Napoleon.
Dutton geeft grif toe dat beide lijstjes niet berusten op onweerlegbare wetenschap. “Maar mijn test is zeker niet minder waard dan wat er in de volksrechtbank van de publieke opinie geroddeld wordt over psychopaten, megalomanen of narcisten, en wat vooraanstaande politici op kiescampagne uitkramen over hun concurrenten.”
Een delicate cocktail
Waarom eindigt de ene psychopaat als een tot levenslang veroordeelde massamoordenaar, en schopt een andere het tot wereldvedette op de beurs? Dutton, in een eerder verschenen interview: “Stel: je bent een psychopaat, maar start kansarm als een weinig intelligente en buitensporig gewelddadige knaap. Voeg daar flink wat psychopathische trekjes aan toe, en de kans is groot dat je een gevaarlijke gangster wordt. Zelfs als die gewelddadige aanleg ontbreekt, maar al de rest is aanwezig, zal je allicht eindigen als oplichter of drugsdealer. Maar stel dat je intelligent bent, niet overdreven gewelddadig en als psychopaat van goeden huize bent, dan maak je een betere kans om te slagen als roofridder op de beurs dan als topgangster. Ben je toch een tikje gewelddadiger, dan nog kan je het tot de top schoppen bij bijvoorbeeld de elitetroepen.”
Nog veel andere factoren spelen mee in het onderscheid tussen ‘goed’ en ‘slecht’, tussen criminele en goed functionerende psychopaten. Erfelijke aanleg bepaalt veel, zeker als de kandidaat-psychopaat misbruikt wordt als kind. “Een succesvolle psychopaat verdraagt beter dat loon naar werken wat langer op zich laat wachten. Die is minder impulsief dan de criminele variant. Onderzoek toont het verschil tussen zeer gevaarlijke psychopaten en geniale managers, ook al hebben ze zeer veel trekken gemeen – een charmante persoonlijkheid, roekeloosheid, gewetenloosheid en een gebrek aan empathie. Het voornaamste verschil zit hem in antisociale trekjes die sterker aanwezig zijn bij misdadige psychopaten. Zakenlui bezondigen zich minder vaak aan fysieke agressie – criminelen hebben minder zelfbeheersing en discipline.”
Het is de mix van alle mogelijke psychopathische trekjes die bepaalt of een individu een maatschappelijk succes wordt dan wel een gevaarlijk misdadiger. En omdat elk van die trekjes in intensiteit kan verschillen, is de uiteindelijke cocktail zeer moeilijk om nauwkeurig uit te lezen. “Je loopt een veel kleiner risico om als een gevaarlijke crimineel achter de tralies te eindigen als in jouw cocktail sommige karaktertrekken sterk, maar andere dan weer uitgesproken zwak aanwezig zijn. Het is niet zwart-wit. Psychopathie bestaat uit een waaier van karaktertrekken die bij sommigen vaker voorkomt, zonder dat ze daarom per definitie uiterst gevaarlijk worden.”
Vadertje psychopaat
The Wisdom of Psychopaths draagt hij op aan zijn overleden vader, John Richard Dutton, een marktkramer op de vlooienmarkt van Petticoat Lane in East End, in Londen. “Vader is een psychopaat, zonder enige twijfel”, steekt zoon Kevin van wal op de eerste bladzijde van zijn boek. “Hij is uiterst charmant, kent geen vrees, is meedogenloos maar nooit gewelddadig. Hij haalt altijd zijn slag thuis, doorgaans, met een geestige uitspraak of armgebaar.”
Vader verkoopt vooral nep en prullen. Fout gedrukte agenda’s, bijvoorbeeld, waarin de maand januari ontbreekt. “Een unieke kans, twee voor de prijs van één, en volgend jaar doen we er gratis een extra maand bij”, wint hij kopers vanop zijn driewieler-kraampje. Zoon Kevin: “Hij kan zelfs scheerzeep verkopen aan de taliban.”
Het boek bulkt van de geestige anekdotes. Nog een voorbeeld: “Mijn oudste vriend is een psychopaat”, schrijft hij over ene ‘Johnny’. Zijn schoolvriend beduvelt hem voortdurend. Op een kwade dag leent hij een moeilijke verhandeling van Kevin. Hij haalt er geen inspiratie uit voor een eigen opstel, maar kopieert schaamteloos het werkstuk en gooit de kopie van Kevin in een vuilnisemmer. Kevin zet zijn vriend niet aan de deur. Elke situatie weet Johnny naar zijn hand te zetten. Op bezoek bij de strenge moeder van Kevin weet hij het uur van slapen gaan uit te stellen tot lang na middernacht – met het argument dat ze dan de volgende ochtend de moeder niet onnodig vroeg zullen wakker maken met hun gebleir. “Niemand is verrast wanneer Johnny, eenmaal volwassen, aan de slag gaat bij MI5, de binnenlandse veiligheidsdienst. Hij wordt meteen een uiterst succesvolle spion.”
Het is vaak een geestig boek, “maar dat is eigenlijk helemaal niet de bedoeling. Want er is weinig of niets grappigs aan psychopaten. Ze kunnen dodelijk gevaarlijk en destructief zijn. Maar het zijn zonder twijfel ook bijzonder fascinerende medemensen.” Op zijn website prijst Kevin Dutton zichzelf aan als “een geestig en gedreven spreker – maar zelf kunnen we dat in de praktijk niet vaststellen. Want ons verzoek om een interview wordt zelfs na herhaald aandringen genadeloos afgewimpeld. “Te druk bezig met het schrijven van zijn volgende boek”, laat zijn agent weten. Tja, dat vinden wij dan weer minder geestig. Maar om het goed te maken, hierbij zijn test waarmee iedereen kan bepalen in welke mate hij/zij wel of niet een psychopaat is: www.wisdomofpsychopaths.com/personality-test.php.
Kevin Dutton (1967)
KEVIN DUTTON (1967) is professor in de psychologie, verdeelt zijn tijd tussen onderzoek naar psychopathisch gedrag aan de universiteit van Oxford en het schrijven van populairwetenschappelijke boeken over dat onderwerp. The Wisdom of Psychopaths, vertaald in het Nederlands als De lessen van de Psychopaat: levenslessen van heiligen, spionnen en seriemoordenaars is zijn bekendste boek. Een van zijn andere boeken is in het Nederlands uitgegeven als De Goede Psychopaat.
Top tien van beroepen waarin succesvolle psychopaten het sterkst vertegenwoordigd zijn
TOP TIEN VAN BEROEPEN WAARIN SUCCESVOLLE PSYCHOPATEN HET STERKST VERTEGENWOORDIGD ZIJN
