Zal voormalig premier Wilfried Martens de Europese lijst trekken? Daar moet de CVP toch eens diep over nadenken.

Na ruim veertig jaar denkt Wilfried Martens nog altijd niet aan stoppen. Hij hoopt dat hij het in februari opnieuw tot voorzitter van de Europese Volkspartij (EVP) schopt, en dat hij vervolgens voor een laatste mandaat in het Europees parlement wordt verkozen. De CVP aarzelt echter om hem als lijsttrekker uit te spelen. Officieel wil niemand commentaar kwijt: de lijstvorming is pas in februari aan de orde. Martens beseft dat hij geen gewonnen spel heeft en formuleert twijfels over de Europese ambities van de CVP. De vraag rijst of hij het op zo’n verheven niveau moet zoeken. Martens raakte vervreemd van de CVP, haar leiding en achterban. Zo uitzonderlijk is dat niet. De Vlaamse christen-democratie heeft het altijd moeilijk met haar voormalige eerste ministers. Ook deze keer dreigt een drama.

Volgens Jean-Luc Dehaene ging Helmut Kohl bij de laatste verkiezingen een brug te ver. Bent u het daarmee eens?

Wilfried Martens: Neen. Kohl was de beste figuur waarmee de CDU kon uitpakken. Er was meer aan de hand dan een slijtageslag rond één individu. Sinds enkele jaren leunt de Duitse samenleving dichter bij het samenlevingsmodel van de sociaal-democraten aan. Ook Wolfgang Schaüble, die volgens de peilingen Gerhard Schröder in populariteit overtrof en een intelligent man is, had dit niet kunnen keren. De CDU zit met een fundamenteel probleem. Toen Kohl in 1972 voorzitter werd, moest hij de partij volledig heropbouwen. Dat moet nu opnieuw gebeuren. Het gaat dus om veel meer dan de persoon van de lijsttrekker. Maar na zestien jaar is het niet abnormaal dat de kiezer andere gezichten wil. Ik verwacht overigens dat de nieuwe coalitie voor een lange periode aanblijft.

Waarom had de CSU, de Beierse zusterpartij, geen last van slijtage?

Martens: De oude garde werd er na het overlijden van Franz-Josef Strauss tijdig afgelost. En verder is er hun radicale opstelling. Het recept van Strauss om de hele rechterzijde, met uitsluiting van extreem rechts, te groeperen, wordt nog altijd nauwgezet toegepast.

Inspireert deze aanpak de Europese christen-democratie?

Martens: Nee, het is geen exportproduct. De CSU en Beieren zijn iets aparts. Wij willen in het centrum functioneren en als een echte volkspartij voor het algemeen belang opkomen.

Waarom zocht Kohl deze electorale afstraffing op?

Martens: Hij was natuurlijk overtuigd dat hij kon winnen. Ook in 1994 gaven weinigen hem een kans. Toch haalde hij het.

Heeft dit soort mensen het moeilijk om macht uit handen te geven?

Martens: Het ligt dikwijls ingewikkelder dan dat. Wat als de partij meent dat je moet doorgaan? Dan kan je moeilijk weigeren.

U spreekt met kennis van zaken.

Martens: In 1988 wou ik geen eerste minister meer worden. Ik deed het toch en heb er zwaar voor betaald.

Nu wil u wél doorgaan en lijkt uw partij niet enthousiast.

Martens: Volgend jaar word ik 63 jaar. Ik vraag dus geen afwijking van de statuten. Als CVP-Jongeren dwongen we destijds de leeftijdsgrens af en ik wil dat consequent naleven. Daarnaast is het essentieel dat we het onderscheid tussen binnenlandse en Europese politiek maken. De CVP heeft een belangrijke Europese traditie en speelde een beslissende rol in de Europese Volkspartij. Die Europese ambitie mogen we niet inruilen voor – hoe belangrijk ook – een meer vrouwvriendelijke lijst of een drastische verjonging. Sinds 1992 engageer ik me volledig voor Europa en ik hoop dat werk nu af te maken. Daarom informeerde ik de partij dat ik in februari opnieuw voor het voorzitterschap van de EVP wil kandideren…

…en lijsttrekker bij de Europese verkiezingen zijn.

Martens: Nee, kandidaat voor het Europees parlement. De parlementsfractie zal de volgende jaren immers een cruciale rol spelen.

Zowel Dehaene als Luc Van den Brande meldden dat ze opnieuw lijsttrekker willen zijn. Ze werden op hun wenken bediend. U zit nog in de wachtkamer.

Martens: Bij Dehaene en Van den Brande gaat het om de binnenlandse politiek. Daar gelden andere criteria. Ik zal er alleszins de nadruk op leggen dat de CVP haar Europees engagement niet mag verloochenen. Hoe dikwijls heb ik aan mijn vrienden in de partij niet gevraagd: wie is mijn opvolger voor de komende generatie? Op een bepaald ogenblik leek Johan Van Hecke daarvoor in aanmerking te komen, maar ik weet niet welke rol er voor hem nog is weggelegd.

Het moment is aangebroken om iemand of een groep mensen voor te bereiden, want dit vergt een langdurige inzet. Ik ben daar al mee bezig sinds ik in 1972 partijvoorzitter van de CVP werd. Zo’n duurzaam engagement is noodzakelijk om invloed uit te oefenen. Dat ik jarenlang lid van de Europese raad was, heeft me uiteraard ook geholpen.

De EVP staat voor belangrijke keuzes. Ze staat nu open voor partijen die van origine niet christen-democratisch zijn en die we van onze standpunten moeten overtuigen.

Verzwakt uw positie binnen de EVP indien u geen lijsttrekker wordt?

Martens: De vraag is in welke mate de CVP haar Europees engagement wil benadrukken. Ook in de campagne.

Op 13 juni 1999 zullen alleen de Belgische en Vlaamse kiesresultaten de aandacht trekken. Europa wordt geen thema in de verkiezingsstrijd.

Martens: De CVP haalde altijd goede resultaten bij de Europese verkiezingen. Zal men die troef zomaar uit handen geven? Het Europees beleid is bovendien het belangrijkste. Het bepaalt in groeiende mate wat er in het binnenland gebeurt – denk maar naar de binnenmarkt en de muntunie, met alles wat dat aan begrotingsnormen, privatisering en derugelering inhield. Ook de uitbreiding zal zich in het binnenland doen gevoelen. Je kan het belang van het Europees beleid nauwelijks overschatten.

Toch kan je er gif op innemen dat Europa geen verkiezingsthema wordt. Brussel daarentegen…

Martens: Beseft men wel wat Brussel aan Europa te danken heeft? Ik heb me destijds ingezet om het Europees parlement in Brussel te krijgen. Dat is me in Parijs niet in dank afgenomen. Dat was ook een engagement…

…en het kostte de schatkist een fortuin.

Martens: Het brengt veel meer op. Onlangs stond in de kranten dat de Europese instellingen België jaarlijks 114 miljard frank betalen.

Hoe zwaar tilt u aan de eerste plaats op de Europese lijst?

Martens: Niemand is eigenaar van een plaats op een partijlijst. Wat voor mij telt, is de steun van mijn partij. Ik ga ervan uit dat ik als EVP-voorzitter word verkozen en nadien een rol in het parlement blijf spelen. Ik ben geen kandidaat voor de Europese commissie noch voor iets anders. Je mag dat werk hier niet onderschatten. Mijn agenda is even vol als die van een eerste minister. Er is alleen minder stress. Essentieel is echter dat mijn partij me in die opdracht steunt.

Met andere woorden: u wil lijsttrekker zijn.

Martens: Op zich is dat niet het belangrijkste. Wat niet kan, is dat ik als een soort vreemdeling naar die verkiezingen ga. De zusterpartijen in het buitenland zouden dat niet begrijpen.

Hoe verklaart u de terughoudendheid van de CVP? Heeft dat met uw privé-leven te maken?

Martens: Absoluut niet. Partijvoorzitter Marc Van Peel was daar heel duidelijk over. Bij hem speelt dat zeker niet mee.

Bij anderen wel?

Martens: Dat weet ik niet. Ik vind dat de partij volwassen reageerde. Ik denk niet dat dit een element is.

Bijgevolg is er een politiek meningsverschil, zoals het Forza-incident illustreerde.

Martens: Ook Dehaene zei toen dat ik als EVP-voorzitter een andere verantwoordelijkheid heb dan een militant. Het is echter niet abnormaal dat de CVP nadenkt over de Europese lijstvorming. Andere partijen doen dat ook. In 1994 schoof de VLD Annemie Neyts naar voren. Specifiek voor de CVP is wel dat ik de belangrijkste functie in de EVP en de fractie vervul.

Dus gaat de vergelijking met Neyts niet op.

Martens:Willy De Clercq speelde een belangrijke rol in zijn fractie en was voordien Europees commissaris en voorzitter van de Europese liberalen. Overigens boekte de VLD toen geen schitterend resultaat. Er schortte iets aan de geloofwaardigheid van hun lijst.

Beschouwt de CVP-leiding u niet als een vertegenwoordiger van de oude politieke generatie die momenteel op het Agusta-proces terechtstaat en waar men zo vlug mogelijk van af wil?

Martens: Ik heb niets met Agusta te maken.

U hebt wel zeer nauw met de beschuldigden samengewerkt.

Martens: Dat geldt evenzeer voor Jean-Luc Dehaene. (stilte) Ik ben het er volledig mee eens dat er een generatiewissel in de Belgische politiek komt. Voor mij is de nationale politiek alleszins afgesloten, ik wil alleen mijn Europees engagement voltooien. Mijn grote zorg gaat naar de Europese Volkspartij uit en hoe de opvolging georganiseerd wordt. Voor een vroegere eerste minister is dat misschien ongewoon. Die wordt gewoonlijk voorzitter van een bank of bestuurder van een multinational. Ik ben opnieuw militant geworden.

Ondanks uw staat van dienst…

Martens: …mijn redenering is misschien iets te eenvoudig. Voor mij telt het Europees engagement van de partij: wil men dat beklemtonen of niet? De figuren die op de lijst komen, zijn dus belangrijk. Het Europees parlement is geen instelling meer voor mensen die fin de carrière zijn en willen uitbollen. Daar bestaan nog altijd misverstanden over.

Misschien wil de CVP de volgende jaren wel aan de kant staan. Ze heeft het steeds moeilijker met een EVP die zich als een antisocialistisch blok opstelt.

Martens: Als je in het parlement wilt meespreken, moet je voldoende in aantal zijn. Voor het wetgevend werk is er een gekwalificeerde meerderheid nodig, de helft plus één van het aantal leden van het parlement. Vandaar de technische coalitie met de socialistische fractie. Om lid van de EVP-fractie te worden, blijft het programma van Athene uit 1992 de referentie. Ondanks de druk van vele lidpartijen, die de lat zo laag mogelijk wilden leggen, heb ik er toen voor gevochten om ons een duidelijk profiel en een eigen identiteit te geven. Ik heb het toen gehaald, zodat we duidelijke referentiepunten hebben: het personalisme, de sociale markteconomie en de Europese overtuiging.

In de Unie telt de christen-democratie nauwelijks nog mee. Negen van de vijftien eerste ministers zijn socialist.

Martens: Dat is cyclisch. We zullen terugkomen. Dat proces is nu al bezig, zie naar de gemeenteraadsverkiezingen in Griekenland en naar de situatie in Spanje.

De Partido Popular is geen christen-democratische partij.

Martens: Maar enfin, de christen-democratie was een van de drie stromingen die de Partido Popular mee oprichtte. José-Maria Aznar maakt er nu een echte centrumpartij van, waarin het sociale en het Europese de twee pijlers vormen. Weinig lidpartijen zijn zo correct geëvolueerd als de Partido Popular. Dat komt mede door ons overtuigingswerk. In centraal-Europa zijn we wel aan de macht: Polen, Roemenië, Bulgarije, Slovakije, Litouwen, Letland. De kreten over het einde van de christen-democratie slaan nergens op.

U houdt er geen rekening mee dat de sociaal-democratie veel vroegere stellingen opgaf en nu een programma verdedigt dat op het uwe gelijkt.

Martens: De waarheid is dat zij ons programma overnamen.

Waarom bent u dan nog nodig?

Martens: Waarom zijn zíj nog nodig?

Hoe dan ook, een van de twee is overbodig.

Martens: Nee, meer dan ooit zijn we tegenstanders. Alleszins is het Europees gedachtegoed veel sterker bij ons aanwezig dan bij hen. De binnenmarkt en de EMU hebben ze aanvaard, maar ik weet niet welke richting Tony Blair uit wil met, bijvoorbeeld, de sociale zekerheid.

Was het allemaal niet veel eenvoudiger geweest wanneer de EVP voor christen-democratische zuiverheid in de plaats van grootheid had gekozen?

Martens: Die beslissing is in het begin van de jaren negentig genomen. Na twee jaar harde discussie hebben we de Britse conservatieven als geapperenteerde leden toegelaten. Ik heb toen als voorwaarde gesteld dat het programma werd vernieuwd en onze identiteit bevestigd en benadrukt. Daar ligt de oorsprong van het programma van Athene en dat dient nu als basis voor de uitbreiding naar andere partijen.

Met Forza trok u gewoon de lijn van begin 1990 door.

Martens: Absoluut. Bovendien is men er zich onvoldoende van bewust dat we geen confessionele partij zijn, wel een pluralistische. We tellen nu katholieken, protestanten, anglicanen, orthodoxen en moslims. Dat is ook een fundamentele wijziging.

Merkt u bij de CVP een mentaliteitswijziging? Stelt ze zich tevreden met een eersterangsrol in de Vlaamse metropolen en haakte ze Europees af?

Martens: Ze heeft zeker niet afgehaakt.

Reageert de huidige CVP niet veel afstandelijker tegenover Europa dan uw generatie?

Martens: Het Europees engagement is niet meer zo vanzelfsprekend als twintig jaar terug. De publieke opinie is kritischer. Ondanks die moeilijke omstandigheden blijft de Europese betrokkenheid een wezenlijk bestanddeel van de partij. Als dat wegvalt, wordt de CVP een heel andere partij.

Voor alle duidelijkheid: zou u de tweede plaats op de Europese lijst aanvaarden?

Martens: Daarover moet ik me nu niet uitspreken. Ik kijk uit naar de opstelling van de CVP op het EVP-congres van begin februari. Dan wordt duidelijk of ik verder in het Europees parlement dan wel op een ander niveau zal werken.

U houdt er rekening mee dat u niet opnieuw in het parlement komt.

Martens: Ik ga ervan uit dat ik nog kandidaat voor het Europees parlement zal zijn. Het arsenaal waarover we beschikken, is niet zo uitgebreid, tenzij men natuurlijk oordeelt dat je in dit parlement komt uitbollen. Dan wordt het gemakkelijk.

U zou Miet Smet niet aanvaarden.

Martens: (afgemeten) Dat heb ik dus niet gezegd. Men moet de discussie op een ander niveau voeren.

Wat als Kohl voorzitter van de EVP wil worden?

Martens: Dan zal ik hem gaarne steunen. (heel geamuseerd) Ik wil nog altijd een gewezen regeringsleider dit werk zien doen, zeker als hij er de fractie moet bijnemen. Het is geen simpele opgave.

Waarom zou u na al die tropenjaren niet eindelijk van het leven genieten? U kunt reizen, wandelen en met uw jonge kinderen spelen.

Martens: Ik vind dat ik mijn werk in de EVP moet voltooien. Dat is mijn belangrijkste drijfveer.

Spreekt hier de vroegere KSA’er of een man die geen afscheid van de macht kan nemen?

Martens: Macht, toe nou. Nee, het zou onverantwoord zijn om nu alles los te laten.

U hebt het vertrek uit de Wetstraat 16 toch moeilijk verteerd.

Martens: Wie zegt dat? Ik was me er perfect van bewust dat zoiets na twaalf jaar onvermijdelijk was. Mensen willen… verandering.

Paul Goossens