Dirk Draulans
Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

Mensen die mensen martelen en mensen die mensen redden: twee kanten van dezelfde medaille.

Nogal wat mensen houden er niet van dat de soort waartoe zij behoren wordt voorgesteld als een dier tussen de andere dieren. Alsof dat denigrerend zou zijn. Mensen en andere dieren staan even hóóg op de ladder van het leven, niet even laag.

En het is evident dat de mens zich van andere dieren onderscheidt door bepaalde kenmerken, zoals de ontwikkeling van een moreel besef. Andere dieren kunnen weer andere dingen beter.

De mens is ook uniek omdat hij erin geslaagd is samenwerking op grote schaal te organiseren tussen genetisch niet aan elkaar verwante individuen – elders in de natuur werken alleen verwante individuen op grote schaal samen.

Biologen hebben lange tijd gezocht naar een afdoende verklaring voor dit gedrag, vooral omdat het soms zulke nadelige gevolgen heeft voor de individuele mens. Een instituut als het leger, dat mensen kan verplichten om hun leven te riskeren voor dikwijls vage nationalistische of politieke ideeën, is een biologische absurditeit.

Toch groeit er een consensus over de drijfveren van dit bizarre gedrag. Het wetenschappelijke topvakblad Nature presenteert een model, waaruit blijkt dat die unieke samenwerking voortvloeit uit het feit dat individuen sterk bezorgd zijn om hun reputatie. Mensen met een goede reputatie genieten meer respect dan anderen, en hebben meer kans om, als ze in de problemen zitten, geholpen te worden. Zo wordt reputatie een biologisch element met genetische consequenties.

Ook het andere topvakblad, Science, buigt zich over typisch menselijk gedrag, met name het op grote schaal martelen van medemensen – een hot topic in de Verenigde Staten sinds de incidenten in de Iraakse gevangenis Abu Ghraib.

Abu Ghraib was evenwel het resultaat van doodgewone sociale processen, niet van de toevallige aanwezigheid van enkele duivelse elementen. Abu Ghraib vloeide voort uit exact dezelfde principes die de brandweermannen in New York op 11 september 2001 de trappen van de brandende twin towers deden opstormen.

Belangrijk daarbij is het concept van de valse consensus: mensen denken graag dat anderen hetzelfde zouden doen als wat zij doen. Altijd weer dat spiegelen naar de groep toe, dat bang zijn voor het verlies van reputatie.

Groepsgedrag tussen genetisch onverwante individuen is zo onbiologisch dat het ons met een rist sociale en psychologische problemen opzadelt. En met excessen waar we ofwel met ademloze bewondering, ofwel met diepe afschuw naar kijken. Het loskoppelen van geest en lichaam is minder evident dan het lijkt.

Dirk Draulans

Vele mensen gedragen zich bizar omdat ze bezorgd zijn om hun reputatie.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content