De Amerikaanse rockmuziek zoekt naar vernieuwing. De uitweg uit de impasse kreeg een verzamelnaam : post-rock.

DE BLAUWE WIMPEL voor muzikale vernieuwing wordt al enige tijd weggekaapt door de elektronische dansmuziek. Het werkritme ligt hoog en er is nog genoeg braakliggend terrein om fenomenen als uitdroging en kanalisatie nog een tijd af te houden. Naast de grote interesse en media-aandacht voor dat dansgebeuren, lijkt het alsof de bedrijvigheid aan de rockzijde wat is stilgevallen. Voor de zoveelste keer rijst de versleten vraag of het genre nog kan evolueren.

Met gefronste wenkbrauwen wordt vooral in de richting van de Verenigde Staten gekeken. Met grunge en allerhande variaties op punk zorgden ze daar de jongste jaren voor het meest interessante gitaarlawaai. Sinds de hoogdagen van Nirvana en de kolonie uit Seattle lijkt het echter alleen maar bergafwaarts te gaan. Hardcore en lo-fi zitten in een schelp waar alleen insiders pap van lusten, met Green Day hebben we eens goed gelachen en de actuele voortrekkers in wat de Amerikanen als alternative rangschikken, zijn te bleek om hier te worden opgemerkt. Van veelverkopers als Silverchair, Candlebox of Korn wordt hooguit het bestaan opgetekend.

Ietwat dieper onder de oppervlakte is er gelukkig enige beroering. Eind vorig jaar bedacht de Britse publicist Simon Reynolds de verzamelnaam post-rock voor een aantal groepen die een manier hadden gevonden om uit de impasse te raken waarin de Amerikaanse rockmuziek was beland. Groepen als Tortoise, Ui, Trans Am en HIM beroepen zich daarvoor, volgens hem, op de erfenissen van de Europese kosmische muziek, avant-jazz en ambient. Hoewel de verbindingslijn tussen de afzonderlijke groepen zeer vaag is, lijkt de term post-rock stilaan ingang te vinden. Hoewel lounge-core, space-rock en de jongste nieuwkomer NWOPR ( new wave of progressive rock) zware oppositie voeren.

De analyse van Reynolds wordt echter langs alle kanten onder vuur genomen. Zo vragen sommigen zich af of post-rock sowieso wel als verzamelnaam kan dienen. Uitvinder Reynolds rekent er zowel Amerikaanse als Britse ( Pram, Laika, Stereolab) groepen onder, die alles aanwenden om uit het strakke rockidioom te geraken. Ze beseffen dat er meer bestaat dan een gitaar, een bas en een drumstel en dat een nummer geen standaardlengte van drie minuten behoeft. Zonder de verworven kennis overboord te gooien, wordt er op allerlei manieren met vorm en inhoud gespeeld.

KOUDWATERVREES.

Daaruit is een vloed ontstaan van wat we atmosferische en vaak ritmische instrumentale gitaarmuziek met een elektronische inslag zouden kunnen noemen. Simpel gesteld, lijkt het erop alsof ze de ruimte tussen rock en techno willen behangen. De resultaten variëren echter te fel om van een sluitend genre te kunnen spreken. Bij Tortoise gaat het sterk de richting uit van jazzimprovisaties, Flying Saucer Attack (GB) brengt een soort van noise met lagen gitaarriffs en kletterende percussie en Laika (GB) vermengt dub met triphop.

In zijn grote ijver ging Reynolds nog een stap verder en hij besloot om de verschillen tussen de Britse en Amerikaanse families uit te spitten. Niet voor niets bond hij de bel aan in The Wire. Het Britse muziekblad avonturiert intelligent in de moderne muziek, maar laat de poort soms iets te ver openstaan voor al te doordachte analyses. Daardoor verwordt het soms tot een soort van bijbel voor would-be musicologen, die absoluut hun eigen gelijk willen zien.

Kort samengevat, stelt hij bij de blanke Amerikaanse post-rockers een koudwatervrees vast voor zwarte muziek en techno. De linkerzijde van de Britse rock grasduint al veel langer in dingen als hiphop en dub en is zeker niet vies van elektronica. Daar zullen de Amerikanen zich niet gauw aan wagen. Volgens Reynolds beschouwen ze hiphop als exclusief zwart erfgoed.

Over techno is hij nog veel radicaler. De nadruk op live-concerten en de afkeer van machinale ritmes zit er zo diep in aan de rockzijde dat de barrière onoverbrugbaar lijkt. Zo maken ze bewust gebruik van analoge synthesizers omdat die nog altijd een directe fysieke link tussen artiest en instrument vereisen. Bovendien waren ze tot voor kort voor weinig of geen geld te vinden. Op zo’n oude Korg of Moog staan honderden knopjes waaraan kan worden gefrunnikt. Daardoor lijkt het alsof die oude machines telkens anders klinken. Ze kunnen dus hun muzikaal bereik verruimen, zonder ver van huis te gaan. Geen wonder dat de oude meesters uit de Duitse kosmische muziek (zie Neu !, Popol Vuh en Kraftwerk) van het einde van de jaren zestig zo vaak als referentie worden gebruikt.

MIX.

Wie de theorie van Reynolds doortrekt, komt dus automatisch in een doodlopende straat. Alleen Tortoise ontsnapt volgens de man aan een nakende verstikking. Hij vraagt zich trouwens luidop af waarom de groep in Amerikaanse context zo uniek en zo geïsoleerd is. Het lijkt er overigens sterk op alsof hij de naam post-rock speciaal heeft uitgevonden om hun geluid en hun manier van werken te omschrijven.

Van alle geciteerde groepen is het los-vaste verband uit Chicago zonder enige twijfel het meest interessant om volgen. Ze leven en werken op een gedeelde flat en de ledenlijst leest als een wie-is-wie van de Amerikaanse alternatieve rock. Aanvankelijk was de groep opgezet als een soort van vluchtweg uit een leven bij onder meer Eleventh Dream Day, Gastr Del Sol, Red Krayola en Slint. Ondertussen zijn de vijf nog altijd actief in bijna twintig groepen. Maar zeven jaar na startdatum lijkt Tortoise voor het eerst een toekomst te hebben.

Dat heeft alles te maken met de bijval die hun tweede volwaardige album ?Millions now living will never die? kreeg. De internationale muziekpers raakt vooral niet uitgeschreven over openingsnummer ?Djed?, dat als een soort van apotheose van hun sonische avonturen wordt aanzien. In twintig minuten komt ongeveer alles voorbij wat onconventioneel klinkt en tegengesteld lijkt. In verschillende lagen zijn er ritmes en geluiden op elkaar geplakt die ontsproten zijn uit zowat alle genres die de muziek rijk is. In de lange lijst komen onder meer filmmuziek, jazz, ambient, triphop, minimale muziek en krautrock voor. Ondanks die drukke behuizing blijft hun muziek toch een ruimtelijk gevoel behouden.

Bij Tortoise malen ze er niet om dat ze voor studiofreaks worden versleten. Zo onderging ?Millions now living will never die? maar liefst vijftien verschillende mixbeurten. Consequent geeft de groep haar werk in de handen van derden. Hun eerste album uit 1994 ging meteen de draaimolen in en kwam er op ?Rhythms, resolutions & clusters? totaal vernieuwd uit. Met recenter materiaal stapten ze naar tenoren uit de danswereld als UNKLE en Aphex Twin. Tortoise zweert dus bij zuurstof en laat de studio een rol van betekenis spelen als instrument.

De groep staat al lang niet meer alleen met die politiek. Valt de naam Tortoise, dan is Ui zelden uit de buurt. Dat verband stoelt vooral op het feit dat ze geen van beiden terugdeinzen voor remixes. Op ?Unlike? (1995) debuteert Ui zelfs met een aantal herwerkingen van hun prilste werk. Qua gekte moeten ze nauwelijks onderdoen voor hun wederhelft. Het album bestaat uit een amalgaam van klanken waaruit elke lineaire logica is weggelaten.

VIJLEN.

Het was een misleidend visitekaartje. Op het recente ?Sidelong? laat het New Yorkse trio zijn ware aard zien en die ligt nog redelijk dicht bij de morfologie van een reguliere rockgroep. Er komen geen technologische kunstgrepen aan te pas, er zit een geijktere structuur in de nummers en ze gebruiken zelfs teksten. Toch maakt het constante gevecht tussen de jazz- en de funkachtergronden binnen de groep en het gebruik van raar gerief als banjo en cello het resultaat tot iets onbekends en ongehoords.

Ui geeft trouwens goed aan hoe het grote middenveld van de nieuwe lichting Amerikaanse groepen aan het opschuiven is. Tussen de traditionele rock en het alles-in-één-model van Tortoise schuilt een lot dat stapsgewijs evolueert. Naast de openheid voor vele muzieken is vooral het gebruik van ritmiek een cruciale stap. Van daaruit ligt de erfenis van de dansmuziek en de technologie voor het grijpen.

Die knop wordt veel sneller omgedraaid dan een kortzichtig observator als Reynolds kan vermoeden. Zo staat ?Egg? van HIM volledig in het teken van een pas ontdekte fascinatie voor dub. Hoewel er meer Jamaicanen in New York leven dan in Kingston, kreeg het genre er nauwelijks voet aan wal. Met Bill Laswell als voortrekker sijpelen de zware baslijnen stilaan door in de Amerikaanse rockscène. Het blijft voorlopig bij een fascinatie voor het geluid, maar het spreekt vanzelf dat het bijhorende proces van schaven en vijlen in de studio snel opgeld zal maken.

Elke beperking is dus stilaan uit den boze. De omwenteling is zo expansief en divers dat elke genre-omschrijving tekortschiet. De betrokkenen zelf zijn trouwens de eersten om dat te beamen. ?De term post-rock op zich betekent weinig voor mij,? vertelt Sasha Frere-Jones van Ui in het muziekmagazine Gonzo Circus. ?Ik denk dat iedereen die in genres denkt automatisch slechte muziek gaat maken. Wij zijn reeds bezig sinds 1991 en heel wat andere groepen bestonden al lang voor de term post-rock werd uitgevonden. En die naam wordt nu gebruikt voor iets dat eigenlijk moeilijk te definiëren is. Het gaat om mensen die het beu waren om naar één soort muziek te luisteren en die nu verschillende stijlen door elkaar gooien.? Het belangrijkste is echter dat er weer relevante en fascinerende albums komen uit een hoek die werd doodgewaand. Schaar ze voorlopig onder rock en zoek een plaats op de eerste rij. Het wordt spannend.

Jan Delvaux

Beknopte discografie : Tortoise, ?Tortoise? (EFA 04950-2/City Slang), ?Rhythms, resolutions & clusters? (EFA 04957-2/City Slang), ?Millions now living will never die? (EFA 04972-2/City Slang).Ui, ?Unlike. Remixes. Vol.1.? (Lunamoth), ?Sidelong? (18535-2/Southern).Him, ?Egg? (18536-2/Southern).Various Artists, ?Monsters, robots and bugmen? (7243 8 41715 20/Virgin).

Ui : de aanvoerders van het middenveld.

Fascinerende albums uit een doodgewaande hoek.