De federale regering heeft de onafhankelijke energiewaakhond CREG in zijn hemd gezet. Die bracht immers de belangengemeenschap van de Belgische gemeenten en de Franse energiegroep Suez in gevaar.

Het kan soms ook verrassend snel gaan in de politiek. Op 15 mei laatstleden besloot de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas, kortweg de CREG, de transittarieven voor aardgas in ons land drastisch te verlagen. De federale energiewaakhond mag die tarieven vastleggen; de federale regering heeft vervolgens dertig dagen om zo’n tariefbesluit eventueel op te heffen.

Maar al een week later, op de superministerraad van 23 mei, besloot de regering de tarieven van de CREG te schorsen. Gek, want de beslissing van de CREG om de woekerwinsten uit de doorvoer van aardgas af te romen, lijkt in het voordeel van de gebruiker. Die moet in ons land, dat is bekend, diep in de beurs tasten voor gas en elektriciteit.

Een regering die optreedt tegen te lage tarieven, het is weer eens wat anders. Maar er stond voor de begunstigde partijen van de hoge doorvoertarieven, de energiereus Suez en de Belgische gemeenten, dan ook veel op het spel.

Hoe komt dat? De doorvoercontracten voor aardgas over Belgisch grondgebied zitten bij Distrigas & Co, een dochter van aardgasleverancier Distrigas, die eind vorige week door Suez-Electrabel aan het Italiaanse ENI is verkocht (zie kader). Die verkoop werd opgelegd door de Europese Commissie in het licht van de aangekondigde fusie van Suez met Gaz de France. Een onderdeel van de transactie tussen Suez-Electrabel en ENI is de verkoop van de lucratieve doorvoercontracten van Distrigas & Co (goed voor 100 miljoen euro nettowinst per jaar) aan Fluxys, de beheerder van het aardgasnetwerk in ons land. Maar volgens de CREG horen die doorvoercontracten wettelijk gezien hoe dan ook thuis bij Fluxys.

Aangezien de doorvoercontracten, een enkele uitzondering daargelaten, wettelijk aan netwerkbeheerder Fluxys toekomen, kan voor die activiteit ook niet langer de contractueel vastgelegde prijs worden gevraagd, oordeelde de CREG. Fluxys heeft namelijk het monopolie op het beheer van de aardgaslijnen in ons land, en voor die monopolieactiviteit gelden wettelijk vastgelegde tarieven. Die liggen volgens de regulator 75 procent lager dan de tot dusver gangbare tarieven. Suez en de Belgische gemeenten, verenigd in Publigas, werden er niet goed van.

Reden van de paniek: uit het zicht van de camera’s hadden de Gentse burgemeester en Publigasvoorzitter Daniël Termont (SP.A) en toplui van Suez-Electrabel in september 2006 bedisseld dat Fluxys de doorvoercontracten van Distrigas & Co zou overnemen voor een bedrag van 600 à 900 miljoen euro. Op 14 september 2006 al waarschuwde de CREG de betrokkenen dat de constructie met Distrigas & Co niet deugde, omdat ze strijdig was met de Europese en Belgische regelgeving. Goed om te weten is dat zowel Distrigas als Fluxys eigendom is van Suez en de Belgische gemeenten. Koper en verkoper zijn dus dezelfde partij, wat het onderhandelingsproces aanmerkelijk vergemakkelijkt.

Maar na de tariefbeslissing van de CREG waren de contracten van Distrigas & Co nog hooguit 150 miljoen euro waard. Dat zou voor Suez en de gemeenten neerkomen op een aderlating van 450 à 750 miljoen euro. Vandaar de vraag aan de federale regering om de CREG met spoed terug te fluiten. De regering bediende Suez en de gemeenten op hun wenken. Maar het lijdt intussen weinig twijfel dat Fluxys de onnodig dure doorvoercontracten uiteindelijk aan de consument zal doorrekenen.

‘REGELRECHTE SCHANDE’

Terwijl Daniël Termont namens de gemeenten onder één hoedje speelt met Suez, weten sommigen van zijn partijgenoten met hun verontwaardiging geen blijf. SP.A-Kamerlid Bruno Tobback gaf vorige week Klimaatminister Paul Magnette (PS), die op het vlak van energie trouwens geadviseerd wordt door een oudgediende van SP.A-kopstuk Johan Vande Lanotte, in de Kamer de volle lading. ‘U fluit marktregulator CREG terug en geeft Electrabel een cadeau van 500 miljoen euro’, zei een boze Tobback. Gewezen Europees Commissaris Karel Van Miert noemde de schorsing van de beslissing van de energieregulator een regelrechte schande.

Meningsverschillen onder kameraden? De Gentse socialist en Publigasvoorzitter Daniël Termont vroeg zich immers af of de CREG werd bewogen door ‘dommigheid’ dan wel door ‘onwetendheid’. Samen met premier Yves Leterme (CD&V) en de partijvoorzitters van de meerderheid zorgde Termont ervoor dat de beslissing van de CREG werd afgevoerd.

‘Ik deel in dit dossier inderdaad niet de mening van mijn kameraden. Ik heb soms de indruk dat men niet begrijpt waar het over gaat’, zegt Termont aan de telefoon. ‘Met één pennentrek zouden de aandelen van de gemeenten in Distrigas ineens miljoenen euro’s aan waarde verliezen.’ Zo ook de aandelen van Suez, erkent Termont. ‘Maar dat doet er eigenlijk niet toe. Ik moet op de eerste plaats de belangen van de Belgische gemeenten verdedigen.’

Die dubbelzinnige houding tegenover Suez-Electrabel vind je ook in andere partijen terug. Bij Open VLD maakten Kamerleden Bart Tommelein en Willem-Frederik Schiltz zich sterk voor een wetsvoorstel om de bevoegdheden van de CREG aanzienlijk uit te breiden. ‘Na één telefoontje van Geert Versnick, Open VLD-Kamerlid en voorzitter van Eandis, de beheerder van het laagspanningsnet in Vlaanderen, was dat snel bekoeld’, zo valt te vernemen. Bij CD&V, de burgemeesterpartij bij uitstek, roert zich al helemáál niemand voor een echte vrijmaking van de energiemarkt. Dat is het kwalijke gevolg van de complete verstrengeling, via de samenwerking in de gemeentelijke energiebedrijven, van gemeentelijke mandatarissen en bijna-monopolist Suez-Electrabel, die op die manier de consument intussen stevig in de tang hebben genomen.

De radicale tariefingreep van de energieregulator, die zegt dat hij gewoon de Europese en Belgische regelgeving toepast, is in deze context dan ook een atypische remedie, die het traditionele gesjacher tussen de politiek en de Franse energiereus danig verstoort. Een lastig obstakel in de aan de gang zijnde achterkamergesprekken tussen Belgische politici en de Franse haute finance, die, ver van elke parlementaire controle, moeten uitmonden in een nieuwe Pax Electrica. Wat in feite een soort geheim energiepact is (zie kader).

Mensen die de vorige Pax Electrica konden inkijken, nog onderhandeld door gewezen premier Guy Verhofstadt (Open VLD), kwamen niet meer bij van het lachen – of van het huilen, naargelang van de stemming. Van de circa dertig daarin opgesomde punten konden er met enige goede wil een stuk of twéé als kleine stappen naar een echte liberalisering van de energiemarkt worden beschouwd. Eén daarvan was een heffing op ongebruikte productiesites. Maar wat is intussen gebleken? Electrabel betaalt nog liever de heffing dan die sites open te stellen voor concurrenten.

De CREG heeft maximaal nog een week de tijd om een nieuwe beslissing te nemen. De politieke druk op de regulator zal ongetwijfeld groot zijn om dit keer wél rekening te houden met de argumenten van de regering – namelijk dat het tariefbesluit van de CREG het Belgische energiebeleid in gevaar brengt. ‘Wélk energiebeleid?’ vraagt menig waarnemer zich af, maar dit terzijde. Volhardt de CREG in de boosheid, dan is het juridisch niet duidelijk of de ministerraad die beslissing opnieuw kan schorsen.

De machtsstrijd tussen de federale energiewaakhond aan de ene kant, en Suez en de Belgische politiek aan de andere kant, kan ook een staartje krijgen bij de Europese Commissie. Daarnaast kunnen tariefbeslissingen van de CREG te allen tijde worden aangevochten bij het hof van beroep in Brussel. Publigas zal niet nalaten dat te doen, zegt voorzitter Daniël Termont. ‘Indien nodig zullen we die beslissing in de rechtszaal bestrijden. Internationaal gereputeerde advocatenkantoren verzekeren ons trouwens dat de CREG zich in dit dossier schromelijk vergist.’

DOOR PATRICK MARTENS EN HAN RENARD