In de figuur van ?Michael Collins? vatte Neil Jordan de hele Ierse tragedie.

Neil Jordan schetst in zijn epische film ?Michael Collins? een meeslepende kroniek van de zes beslissende jaren in het leven van de vroeg gestorven Ierse Republikeinse held die ook in eigen land nog altijd een obscure figuur blijft.

Voor de Ierse regisseur, die al twee films maakte rond de tragische gebeurtenissen in zijn land (zijn debuut ?Angel? en ?The Crying Game?), gaat met deze film een levensdroom in vervulling. In de persoon en het leven van Michael Collins ligt volgens Jordan de hele Ierse tragedie vervat. Hij opent zijn film met de rampzalige paasopstand van 1916 voor de revolutionaire leider Collins het definitieve bewijs dat een open confrontatie met het Britse bezettingsleger nutteloos is. Als reactie gaat Collins over tot een stadsguerrilla-oorlog en legt hij in feite de grondslagen van het terrorisme dat nu in Ulster tot het vertrouwde straatbeeld hoort.

Jordan toont vervolgens hoe de vader van het IRA door zijn afschuw van terreur en anti-terreur getransformeerd wordt tot een apostel voor de vrede. Eenmaal dat de Britten tot onderhandelen werden gedwongen, hielp Collins in 1921 met het oprichten van de Irish Free State. Hij faalde in zijn pogingen om volledige onafhankelijkheid voor zijn land te krijgen en stemde in met de verdeling tussen het protestantse noorden en het katholieke zuiden. Collins was ervan overtuigd dat dit de beste overeenkomst was die hij uit de brand kon slepen. Zijn compromis leidde tot de burgeroorlog, tot zijn eigen dood op éénendertigjarige leeftijd en tot de eindeloze geweldplegingen en schier onoplosbare dilemma’s van de huidige Ierse situatie.

Zoals te verwachten, werd Jordan ervan beschuldigd aardig een loopje te hebben genomen met de geschiedenis en bijgevolg met de waarheid.

Het protest kwam niet alleen uit het kamp van de politieke tegenstanders die het niet eens waren met wat ze de pro-IRA toon van de film noemen. Ook op de uitbeelding van de titelheld was iets aan te merken. Hoofdrolspeler Liam Neeson, die een onbehouwen kloek postuur weet te combineren met een zachtmoedige inborst, geeft aan zijn raadselachtig personage een ouderwetse romantische uitstraling. Om onze sympathiegevoelens voor de held niet al te veel te ondermijnen, wordt Collins’ heethoofdigheid wat afgekoeld en wordt ook in de privésfeer een en ander met de mantel der liefde bedekt : de hele film lang blijft Collins trouw aan Kitty Kiernan ( Julia Roberts), terwijl zijn liefdesleven een grote warboel was.

ERECODES EN LOYALITEIT

Hoe dan ook, ?Michael Collins? is een geweldige brok cinema zoals we dat mogen verwachten van de regisseur van ?The Crying Game? en ?Interview with the Vampire?.

De kracht die van de film uitgaat, is niet meteen duidelijk. Dit komt vooral omdat de vertelling in het eerste deel erg versnipperd overkomt : Jordan moet heel wat informatie en feitenmateriaal in zijn verhaal kwijt. Maar het effect van de film is cumulatief.

De dramatiek van de film schuilt in grote mate in het feit dat Collins niet alleen onder vuur wordt genomen door de Engelsen, maar hij voortdurend moet afrekenen met knoeiers, verraders, dubbelzinnige figuren en broedertwisten in eigen rangen. De wat sinistere Ned Broy (gespeeld door Jordans lievelingsacteur Stephen Rea) wordt geïntroduceerd als een spion, maar wordt later een bondgenoot die vanuit Dublin Castle voor de opstandelingen werkt. In de loop van het verhaal komt het tot een openlijke breuk met de toekomstige president Eamon De Valera (glansrol voor Alan Rickman) die zich niet neerlegt bij een Free State, maar blijft vechten voor een republiek. De Valera’s talent voor machiavellistische machinaties maakt hem tot een superieure politicus, maar Jordan suggereert dat hij ook de Judasfiguur zou kunnen zijn die Collins in 1922 in een fatale hinderlaag lokte.

En dan is er ook Collins boezemvriend Harry Boland ( Aidan Quinn), die zich persoonlijk verraden voelt wanneer zijn meisje, Kitty Kiernan, voor Collins valt. De romantische driehoek is allicht het minst geslaagde aspect van de film. Ofschoon ze zogezegd de grote liefde is van Collins, loopt Kitty Kiernan er toch een beetje voor spek en bonen bij. Die rol hoefde ook echt niet door Hollywoodster Julia Roberts gespeeld te worden voor zover ze al te herkennen valt onder dat hoedje dat meestal diep over haar oren getrokken zit.

Veel sterker zijn de militaire exploten, waarin politiek verzet wordt geënsceneerd met de envergure van een bendeoorlog in een gangsterfilm, met dit verschil dat één van de legers altijd in de schaduw opereert. De schermutselingen, aanslagen en schokkende represailles zijn even brutaal als spectaculair. Maar altijd krijgt het schouwspel een menselijke dimensie doordat de nadruk ligt op erecodes, het motief van loyaliteit en verraad en de morele conflicten van de strijd.

Een van de sterke punten is de fotografie van Chris Menges en dit heeft niets te maken met mooifilmerij. Menges weet dit historisch drama te investeren met de opwinding en de ogenblikkelijke impact die zou uitgaan van een tv-journaal over een actuele burgeroorlog. Schitterend ondersteund door een magistrale score van Elliot Goldenthal vat hij in sterke, beklemmende beelden de tragiek, chaos en vernieling van een land dat uit elkaar spat.

Patrick Duynslaegher

Neeson in Michael Collins : ouderwets romantische uitstraling.