Even terug naar begin september. Naar aanleiding van de eerste zitting van het Agusta/Dassault-proces heerst in de gangen en op de trappen van het justitiepaleis in Brussel de sfeer van de grote dagen. Procureur-generaal Eliane Liekendael schrikt van de drukke aanwezigheid van fotografen en cameralui, rent weg, verbergt haar gezicht achter haar handtas en tenslotte tegen de deur van de lift. De strenge mevrouw met haar bontmantel en haar grote bril blijkt kwetsbaar. Langzaam lijkt de moeizaam opgebouwde pr-campagne van het korps, waarvan Eliane Liekendael een chef is, resultaat op te leveren. In enkele tv-interviews had ze tevoren al respect afgedwongen met heldere uiteenzettingen, ook in vlekkeloos Nederlands.
Vorige week maakte Liekendael een fout. Aan het slot van haar rekwisitoor op het proces kraakte ze het Octopusakkoord, dat justitie en politie wil hervormen, bij wijze van uitsmijter als een aanval in regel op de rechtsstaat. De nieuwe benoemingsprocedure voor hoge magistraten, die daarin is voorzien, zou de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aantasten. Haar vlucht begin september was dan blijkbaar toch geen uiting van kwetsbaarheid, maar een teken van wereldvreemdheid. Zoals sommigen, eerlijkheidshalve, van bij het begin al vreesden.
Het is natuurlijk niet slecht dat de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie zich zorgen maakt over het welvaren van de rechtsstaat. Het is per slot van rekening de taak van dat hof om er op toe te zien dat de wetten correct worden toegepast. De vraag is dan: wat bedoelt mevrouw Liekendael, en wat is de rechtsstaat? Laten we zeggen dat er sprake is van een rechtsstaat als wetten worden gestemd door een parlement dat legitiem, democratisch is verkozen en als rechters die wetten onafhankelijk kunnen toepassen – zonder onderscheid des persoons.
Is die onafhankelijkheid bedreigd als hoge magistraten op een andere manier worden benoemd dan tot nog toe het geval was? De janboel bij de Hoven van Beroep in, nog maar, Luik en Bergen wijst er niet op dat de huidige procedure het beste resultaat oplevert. Niet langer geleden dan de voorbije zomer was er veel te doen rond de benoeming van een PS-kandidaat bij datzelfde Hof van Cassatie.
Het begrip rechtsstaat roept ook andere gevoelens op, die dan te maken hebben met rechtszekerheid en rechtsgevoel. Het is meer dan een theoretisch idee in hoofde van een hoge magistrate. Het is ook een gevoel dat leeft in de samenleving, in de buik van de mensen. Het onbehagen dat aan de oorsprong lag van de Witte Mars, precies twee jaar geleden, was net de indruk die in brede lagen van de bevolking groeide dat er geen recht meer werd gedaan. Dat was en is niet alleen de schuld van de rechters – maar ook van hen.
Het stoort niet dat Eliane Liekendael opkomt voor de rechtsstaat, maar vooral dat ze dat niet eerder heeft gedaan. Terwijl daar recent toch aanleiding genoeg voor was. Het Antwerpse gerecht bevestigde vorige week de verhalen van Chris De Stoop in zijn boek “Ik ben makelaar in hasj” over de explosie van de georganiseerde misdaad in de stad. Alleen: ze hebben de mensen noch de middelen om daar veel aan te doen. Zo’n situatie, bijvoorbeeld, is een gevaar voor de rechtsstaat.
Het akkoord over de hervorming van justitie, zoals het voorligt, is natuurlijk niet perfect. Er zitten haken en ogen aan die nader moeten worden bekeken. Er moet in het parlement tijd en ruimte zijn om ook naar de bezwaren van de magistratuur te luisteren. Het gaat om meer dan een delicaat akkoord tussen acht politieke partijen, het gaat ook om het vinden van een nieuw evenwicht tussen de machten waarop de natie steunt.
Eliane Liekendael zorgde voor een incident te meer in de stilaan lange rij van zware aanvaringen tussen de wereld van de politiek en die van het gerecht. Daar moeten vroeg of laat echte ongelukken van komen. Voormalig minister van Justitie Stefaan De Clerck volgt de ontwikkelingen tegenwoordig als een aandachtig toeschouwer. De politiek, vindt hij, heeft zijn catharsis achter de rug – het Agusta/Dassault-proces is daar een voorbeeld van. Een zekere hoge magistratuur denkt nog altijd dat die schokgolf aan haar voorbij kan gaan.
Hubert van Humbeeck
