Demissionair premier Jan Peter Balkenende moet nu bij D66 aankloppen om een nieuw kabinet te kunnen vormen.
De Christelijke voormannen zaten er wat beteuterd bij, zo vlak voor Koninginnedag. Na dagenlang het hof te zijn gemaakt door Jan Peter Balkenende, lag de droom van SGP en ChristenUnie over een allereerste regeringsdeelname in duigen. Balkenende gaf op een persconferentie te kennen een mandaat van zijn partij te hebben gekregen om met D66 te gaan praten. Rouvoet en Van der Vlies moesten via de tv horen dat de ‘Staphorster variant’ geen optie meer was.
Dat was de derde deur die de CDA-voorman in deze kabinetsformatie op ondiplomatieke wijze dichtsloeg. Eerder al liet Balkenende de gesprekken met PvdA-baas Wouter Bos stuklopen op ‘gebrek aan chemie’. En oud-coalitiepartner LPF schoffeerde hij met de opmerking dat regeren met die partij ‘volstrekt ongeloofwaardig’ zou zijn.
Lachende derde is Gerrit Zalm, lijsttrekker van de VVD. Zalm zag geen heil in samenwerking met de steile gereformeerden en had ook weinig trek in nog eens poppenkast spelen met de Fortuynisten. Vanaf het moment dat de verloving tussen PvdA en CDA uitdoofde en Balkenende te verstaan gaf met de VVD door te willen, stuurde hij aan op D66 als derde coalitiepartner. De tactloze premier heeft nu inderdaad geen andere keus meer dan Boris Dittrich te vragen om met zijn zes zetels Balkenende-2 mogelijk te maken.
Voor de D66-achterban, die op de partijwebsite Balkenende consequent aanduidt met ‘Bak Ellende’, is deelname aan een regering met VVD en CDA een gruwel. De coalitie zou te rechts zijn en lijden aan sociale bloedarmoede. Bovendien leert de geschiedenis dat regeringsdeelname voor D66 zonder uitzondering heeft geresulteerd in verlies bij de volgende verkiezingen. Een rol in Balkenende-2 zou wel eens het definitieve einde van de tot dwergformaat verschrompelde partij kunnen inluiden.
Maar partijprominenten Terlouw en Brinkhorst denken juist dat D66 in de oppositie ondergesneeuwd zal raken en pleiten voor regeringsdeelname. Dittrich laat het zich geen twee keer zeggen. De ambitieuze D66-leider ziet zichzelf al als minister. Hoewel ook hij wel het strategisch benul heeft zijn riante positie als ‘kingmaker’ van het nieuwe kabinet uit te buiten door zo lang mogelijk de boot af te houden.
STRAFFE BEZUINIGINGEN
En Dittrichs tactiek lijkt te werken. Hij heeft nu al de (officieuze) toezegging dat zijn partij twee ministers mag leveren, tegen vijf voor de VVD en zeven voor het CDA. Ook inhoudelijk scoort Dittrich. In het negen kantjes tellende tussenverslag dat informateurs Hoekstra (CDA) en Korthals Altes (VVD) op 1 mei presenteerden, nemen D66-wensen als meer investeringen in onderwijs, hervorming van het kiesstelsel en invoering van de gekozen burgemeester een belangrijke plaats in. Dat laatste punt werd ook al door de LPF ingebracht bij de formatie van Balkenende-1, maar verdween toen geruisloos van de onderhandelingstafel. Het moet zuur zijn voor Mat Herben dat wat hij met 24 zetels niet voor elkaar kreeg, Dittrich met zes wel lukt.
Maar het is niet enkel winst voor D66. CDA en VVD willen binnen vier jaar het begrotingstekort wegwerken. En dat vergt straffe bezuinigingen op vooral de sociale zekerheid. Vervroegd pensioen wordt ontmoedigd en de eigen bijdrage aan de ziektekosten gaat omhoog. Gasboringen in de Waddenzee en het openhouden van kerncentrale Borsele zijn tevens deel van het pakket dat D66 voorgelegd krijgt. Echt blij zal Dittrich ook niet zijn met ‘de beloning’ waarmee Balkenende de uitgerangeerde SGP en ChristenUnie wil bedanken ‘voor hun constructieve opstelling’: scherp toezicht op abortus, weigerrecht van trouwambtenaren om homohuwelijken te voltrekken en meer vrijheid voor gemeenten om bordelen te weren.
Eén element is aan Dittrichs zijde: tijd. Hij kan eindeloos zijn definitieve toezegging opschorten, terwijl voor Balkenende de tijd dringt. De informateurs zeggen voor 1 juni een regeerakkoord klaar te willen hebben. En nog meer getreuzel kan Balkenende, die inmiddels langer demissionair premier is dan dat hij premier was, zich niet veroorloven. De tien zetels verlies voor het CDA in tussentijdse peilingen is een teken dat de kiezer zijn zwalkende leiderschap niet langer pikt.
Edo Dijksterhuis
