De introductie van energievriendelijke kacheltjes in ontwikkelingslanden lijkt uit te draaien op een mislukking.

Om eten klaar te maken, gebruikt een derde van de wereldbevolking een kacheltje op brandhout of houtskool. En dat eist zijn tol wat de gezondheid betreft. Volgens een rapport in Environmental Health Perspectives zouden jaarlijks meer dan vier miljoen mensen voortijdig sterven aan de gevolgen van voortdurende blootstelling aan de rook van zulke kacheltjes. Het medische vakblad The Lancet rekende voor dat rookvervuiling door het verbranden van biomassa jaarlijks meer mensenlevens eist dan malaria, tuberculose en aids samen. Alleen tabaksrook en alcohol leggen een zwaardere druk op de mensheid.

De massa rook- en asdeeltjes die de lucht ingeblazen wordt, draagt ook bij aan de opwarming van het aardklimaat. Sinds een jaar of tien ontwerpen ontwikkelings- en milieuorganisaties kacheltjes die minder deeltjes uitstoten en minder brandstof nodig hebben om de potten voedsel en water op te warmen. Dat is gunstig voor de natuur, want houtkap voor de dagelijkse verwarming gaat ten koste van bomen en struiken. Maar critici stellen dat het probleem veel meer een gezondheidskwestie dan een milieukwestie is. Ze stellen ook dat de focus op het milieu een slechte incentive is om op grote schaal over te schakelen op energievriendelijker systemen.

Het blad Nature bracht onlangs een ontluisterende, om niet te zeggen vernietigende analyse van het systeem: het werkt niet, ondanks de massa geld die er in het ontwerp en de verdeling van efficiëntere kacheltjes is gepompt. Het blad stelde in een hoofdcommentaar onomwonden: ‘Er gaapt een enorme hiaat tussen de gerapporteerde resultaten en wat onderzoekers zien wanneer ze de huizen binnenstappen.’ De sleutel van het verhaal: het ter beschikking stellen van nieuwe kachels betekent niet dat ze gebruikt worden. Het is de achilleshiel van veel ontwikkelingsprojecten.

Er lijkt altijd wel iets aan de hand met de nieuwe ontwerpen. Ze vereisen dat hout in kleinere stukjes wordt gekapt en dat het vuur constant wordt gevoed, wat meer werk meebrengt. Of ze stoken niet warm genoeg. Dikwijls worden ze na verloop van tijd vervangen door de oude systemen, maar dan zijn de distributeurs al lang vertrokken en follow-ups horen er zelden bij in ontwikkelingswerk. De kacheltjes lijken vooral een succes in het hoofd van hun ontwikkelaars, niet bij de mensen die ze dienen te gebruiken.

Er kan maar beter meteen naar ernstige alternatieven voor de verbranding van biomassa worden gezocht, lijkt het artikel te besluiten, zodat mensen de mogelijkheid krijgen om proper te koken, op elektriciteit of gas. Dat is een uitdaging van een heel andere orde.

DOOR DIRK DRAULANS

Er kan beter naar ernstige alternatieven voor de verbranding van biomassa worden gezocht.