“Waarom zou je personages bedenken? Echte mensen zijn veel interessanter.” Lynda La Plante over “Prime Suspect” en de macht van de auteur.

“Ik creëer het, ik maak het, ik bezit het.” Ze is klein, joyeus gekleed, goed opgemaakt, en drinkt thee uit een beker met luipaardmotief. “The award-winningcreator of tv’s Prime Suspect, Widows, Bella Mafia, The Governor, Trial and Retribution etc.” “The award-winning author of “The Legacy”, “Entwined”, “Seekers”, “Cold Shoulder”, “Cold Blood”, “Cold Heart” etc.”

Lynda La Plante (Frans uitspreken) is een van de meest succesvolle misdaadauteurs ter wereld. Bij ons vooral bekend door de televisieserie “Prime Suspect”, met in de hoofdrol de onvolprezen actrice Helen Mirren, als detective chief inspector Jane Tennison.

Van haar boeken worden steevast televisieseries gemaakt. Of beter gezegd, dat doet ze zelf. Zeker na de verschrikkelijke ervaring die ze had met Granada Television, aan wie ze op zeker moment het personage Jane Tennison had verkocht. Met de laatste drie afleveringen was ze niet helemaal gelukkig. En hoewel ze met het originele script al de Bafta Award, de British Broadcasting Award, de Royal Television Society Writers Award, de Edgar Allan Poe Writers Award en een Emmy Award had gewonnen, voelde ze zich vernederd toen Granada de tweede Emmy Award uit haar handen rukte en aan haar producer gaf. Dat zou haar nooit meer gebeuren. Ze is geen ingehuurde kracht. De filmrechten heeft ze inmiddels dan ook teruggekocht. Eigendom van La Plante Productions, gevestigd in Wardour Street, hartje Londen.

Vóór haar dertigste heeft ze veel gelachen, daarna werd het tijd om hard en serieus te werken. Ze staat om zes uur op. Dat moet ook wel als je haar productie wilt volhouden. Sinds ’96 is ze gescheiden van de man met wie ze bijna twintig jaar samenleefde: Richard La Plante, een Amerikaanse rockmusicus die later misdaadschrijver werd, maar haar succes nooit evenaarde. De achternaam heeft ze gehouden, het was tenslotte een merknaam geworden. Bovendien was ze al eens van naam veranderd. Geboren in Liverpool (1946) als Lynda Titchmarsh, koos ze voor haar eerste beroep – actrice – de naam Marchal. Als actrice was ze niet echt opvallend, ze besloot te gaan schrijven. Het moest met misdaad te maken hebben, daarin was ze altijd al geïnteresseerd geweest. De televisieserie “Widows” werd haar eerste succes. Vier vrouwen van misdadigers besluiten zelf een gewapende overval te beramen. De leidende figuur was gebaseerd op een vrouw die ze via-via had ontmoet. Een krachtige persoonlijkheid, die ze vaardig verwerkte tot een indrukwekkende hoofdrol. Voor “The Legacy”, haar eerste misdaadroman, een onvervalst dramatische familiekroniek met vloek en al, gesitueerd in Wales en Amerika (1905-1945), gebruikte ze al haar fantasie op. Het is het enige boek dat niet geheel of gedeeltelijk gebaseerd is op real life personen of gebeurtenissen. “Waarom zou je personages bedenken? Echte mensen zijn veel interessanter”, zegt ze nu.

HANDENVOL GELD

“Prime Suspect” is gebaseerd op de ervaringen van hoofdinspecteur Jackie Malton. Een vakkundige, cynische, maar ook gevoelige, kettingrokende vrouw, die voortdurend voor haar positie in een mannenwereld moet vechten. Een karakter dat aansloeg bij miljoenen televisiekijkers. “The Governor” is ontstaan door een ontmoeting met de jongste vrouwelijke gevangenisdirecteur van Engeland (33). Weer een sterke vrouw, die zo mogelijk nog harder moet knokken om overeind te blijven in een keiharde omgeving. Om niet alleen maar afhankelijk te zijn van toevallige ontmoetingen of tips van vrienden en kennissen, begon La Plante advertenties in kranten te plaatsen. “Heeft u een interessant levensverhaal? Vertel het mij. Ik betaal u ervoor.” Een gouden idee, dat haar naar alle uithoeken van de maatschappij voerde.

In Los Angeles werd ze benaderd door een vrouw, die dacht dat ze wel geïnteresseerd zou zijn in haar verhaal. Ex-politieagente, ex-echtgenote, ex-hoer, ex-alcoholiste, nu privé-detective. De eerste keer dat ze begon te drinken, was toen ze het verminkte lichaam van een verkracht en vermoord kind zag. Ze wilde haar emoties begraven, dronk, maar vond wel de moordenaar. Ze klom op in rang, dronk steeds meer, haar huwelijk ging kapot, haar kinderen werden aan haar man toegewezen, haar partner, met wie ze een verhouding had, werd neergeschoten, en zelf schoot ze, in dronkenschap, een jongen dood. Ze werd uit de dienst gegooid, prostitueerde zichzelf, krabbelde er min of meer bovenop, maar bleef verteerd door schuldgevoel. La Plante zag onmiddellijk de spanning van het verhaal en kocht het. De eerste twee boeken, “Cold Shoulder” en “Cold Blood”, werden een succes, maar haar verhouding met de vrouw veranderde allengs in een nachtmerrie. Ze was onbetrouwbaar, loog, liet haar achter in verloederde hoerententen, kortom: La Plante besloot dat ze er op een gewelddadige manier een eind aan moest maken. Dat deed ze in het derde boek, “Cold Heart”, waarin ze niet schroomt geweld te mixen met een Bouquetreeks-achtige romantiek. Want ook de werkelijkheid vraagt om fictie. De macht blijft bij de auteur. Verhalen van mensen kopen, heeft ook nadelen. La Plante: “Gewoonlijk zeggen ze: ‘U mag het verhaal hebben, maar ik wil niet dat anderen mij herkennen.’ Je betaalt ze veel geld, schrijft het zo op dat ze niet kunnen worden getraceerd, en dan duiken ze na vijf jaar weer op en dagen je voor het gerecht. Dat heb ik meegemaakt, het doet er niet toe met wie, maar het kost je handenvol geld. Wat ook wel gebeurt, is dat ze hun verhaal nog een keer aan een krant verkopen en zeggen: ‘Ik ben de echte persoon in de Lynda La Plante-serie en in het boek.’ Dan denk ik: waarom heb ik die etter betaald? Tegenwoordig sluit ik alleen maar waterdichte contracten af.”

MINDER DRINKEN

Jackie Malton, de echte Jane Tennison, is nu fulltime in dienst bij La Plante, als researcher en story developer. Haar politiecarrière eindigde nadat ze in haar knie was geschoten. La Plante heeft grote bewondering voor haar, dat heeft haar ook aangezet het werk dat ze deed als politievrouw zo goed mogelijk weer te geven in “Prime Suspect”. Nu ze de filmrechten heeft teruggekocht, gaat ze binnenkort de speelfilm maken. Niet met Helen Mirren. “Die is nu te oud.” Is er niet het gerucht dat ze niet wilde? “We hebben het haar wel aangeboden, ja, maar ze sloeg het af. In de televisieserie was ze al over de veertig, ik heb er voor moeten vechten om haar in die rol te krijgen. De televisiemaatschappij wilde zoals gewoonlijk een jonge vrouw, maar het is ongeloofwaardig dat die zo’n functie zou hebben. Bovendien zag Helen er goed uit en is ze een fantastische actrice. Ik ben nu aan het onderhandelen met andere actrices. Wie het wordt, kan ik nog niet zeggen. Van “Cold Shoulder” wordt ook een film gemaakt. Het eerste wat ik hoorde, was: ‘Kan ze jonger gemaakt worden? Kan ze wat minder drinken? Kunnen we dat litteken in haar gezicht weglaten?’ Dan denk ik: waarom wil je het eigenlijk kopen? Ik heb het geweigerd en nu heeft een andere maatschappij het gekocht.”

Vrouwen met wie niet te spotten valt: daar heeft La Plante haar faam mee opgebouwd. Heeft ze ze daarop uitgezocht? “Nee, niet speciaal, het waren de vrouwen die ik ontmoette en die mij hun problemen vertelden. Als ze nooit problemen hadden gehad, zou ik dát hebben geschreven. Ze vragen mij vaak: ben jij gediscrimineerd? Heb jij het moeilijk gehad? Dan moet ik zeggen: nee. Pas de laatste jaren ben ik mij bewust van discriminatie. Die is nu tegen mijn succes gericht. De zogenaamde intelligentsia haat mij omdat ik zeg: iedereen kan schrijven. Pak een pen en doe het. Je hoeft er geen universiteit voor te hebben bezocht. Dat maakt mensen kwaad. Als vrouw mag je succes hebben, tot een zeker punt, daarna word je in je hok teruggeschopt. Op dat punt ben ik nu beland. Critici vallen mij meer aan dan enige andere schrijver. Het gaat meestal over het ongepaste geweld dat in mijn boeken, maar vooral in de televisieseries, zou voorkomen. Ze vergeten dat het gebaseerd is op dingen die echt gebeurd zijn en nog steeds gebeuren. Ik geloof niet in fantasiegeweld. Realistisch geweld zou je aan het denken moeten zetten.”

“In “The Governor” zie je bijvoorbeeld een scène waarin gevangenen een cipier mishandelen. Hij wordt met zijn hoofd in een toiletpot getrapt en zijn neus breekt. Je kan iedere dag op straat meer geweld zien dan een gebroken neus. Niemand vraagt zich af wat er met die man is gebeurd. Want het was zijn verhaal. Daar ben ik door geshockeerd. Ze hebben ook veel kabaal gemaakt over een man die werd verkracht in diezelfde serie. Maar over de psychologe die werd verkracht, heb ik niets gelezen. Ze worden kwaad over de verkeerde dingen.”

GEEN ENKEL BEROUW

“Ze” zijn de critici in Engeland. Een kleingeestig, venijnig, quite unpleasant little country, meent ze. Vandaar dat ze haar activiteiten gedeeltelijk naar Amerika heeft verplaatst. Ze heeft er ook een vriend, onderzoeksrechter in Los Angeles, dus dat komt goed uit. Op dit moment werkt ze onder meer aan een verhaal over Mata Hari en aan een script met háár versie van Philip Marlowe. Boeken en televisie blijft ze combineren. “Televisie kent beperkingen, je kunt niet iemand even naar Zimbabwe sturen, want daar is dan geen geld voor, maar je ziet wel je karakters tot leven komen.” Bij het zien van haar eerste serie “Widows”, barstte ze bij een bepaalde scène in tranen uit. Een actrice die haar zinnen uitsprak, zoals zij het zich had voorgesteld. Die zinnen komen er bij het schrijven niet altijd even makkelijk uit. Ze is dyslectisch, woordblind, maar ook dat houdt haar niet tegen. Toen ze begon te schrijven, is ze een keer uitgelachen omdat sommige woorden verkeerd gespeld waren. “Ze dachten dat ik een idioot was.” Vanaf dat moment besloot ze dat er nooit meer iemand haar werk zou lezen voordat het grondig was gecorrigeerd. Daar heeft ze tegenwoordig vier redacteuren voor in dienst. Mogen de woorden wel eens haperen, de karakters en plots vliegen uit haar pen. Tegen de tijd dat ze gaat schrijven, heeft ze met zoveel mensen gesproken, dat ze heel snel en bevlogen kan werken. Het verhaal heeft ze, de personages leiden haar naar de plot.

Veel research doet ze zelf. Ze blijft op de hoogte van allerlei wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen, bijvoorbeeld in politieonderzoek, van DNA weet ze alles. Haar verhalen moeten lezen als een trein, maar misdaad is een serieuze zaak. De moraal mag niet uit het oog verloren worden. Naarmate ze meer over misdaad te weten kwam, brak de onrechtvaardigheid van de maatschappij, en de oneerlijkheid van het leven, steeds meer haar hart. Is het niet vreselijk dat mensen die in hun jeugd misbruikt zijn, later vaak zelf misbruikers worden? Ze vond het ook moreel interessant voor zichzelf vast te stellen hoe haar houding ten opzichte van gevangenissen en gevangenen veranderde nadat ze gevangenissen had bezocht en daar intensief met iedereen had gepraat. Aanvankelijk stond ze aan de kant van de gevangenen, maar de gesprekken met verkrachters en moordenaars, van wie er veel geen enkel berouw vertoonden over wat ze hadden gedaan, dreven haar naar de zijde van personeel en directie. Ze is nu ook vóór de doodstraf. Dat had ze nooit kunnen bedenken.

La Plante blijft hard en graag werken. Het allerbelangrijkste: er moet een eindproduct zijn. Ze kent veel schrijvers die niet van hun werk kunnen leven. Stapels scripts blijven ongelezen; dat lijkt haar het ergste wat een schrijver kan overkomen. Al wat zij schrijft, ziet ze terug in boekvorm en op de televisie. Ze wordt er buitengewoon goed voor betaald, zeker nu ze sinds vijf jaar haar eigen bedrijf heeft. Ze kijkt op haar horloge. Het uur is om. Eindproduct: artikel. I love your shoes, zegt ze. Luipaardmotief. Heeft ze ook op haar briefpapier. De volgende bezoeker staat al te trappelen om televi-

sion’s most successful author te ontmoe-ten.

“Cold Heart” verschijnt in oktober in de Nederlandse vertaling bij De Arbeiderspers/Archipel.

Ineke van den Bergen