In de gehandicaptenzorg blijven de wachtlijsten een kwelling. En voor 2007 zit er niet echt beterschap in.

Benny Jordens, Ann Janssen en Michael Vaesen zijn drie Limburgse jongvolwassenen met een ernstige mentale handicap. Wegens hun leeftijd – ze worden 21 jaar of ze zijn dat al – moeten ze de voorziening verlaten die hen totnogtoe opving en begeleidde. Daar hoorde ook bijzonder onderwijs bij. Hun ouders zijn wanhopig op zoek naar een plaats in een instelling voor volwassen gehandicapten. Maar voorlopig zonder resultaat.

De drie Limburgse gezinnen behoren tot de achterban van de vzw Opvang Tekort: die hangt voortdurend aan de bel bij de Vlaamse overheid om spoed te zetten achter het wegwerken van de wachtlijsten in de gehandicaptenzorg. De actiegroep hanteert een uitgekiende communicatiestrategie en vindt in de media gemakkelijk een afzet voor zijn verhalen over ‘schrijnende zorgvragen’ die maar niet beantwoord worden. ‘Ik begrijp de spektakelwaarde, maar soms zouden de media hun huiswerk beter mogen doen en alle aspecten controleren. In het verleden zijn er mensen aan bod gekomen die verschillende opvangvoorstellen hadden geweigerd. Maar het is zeker goed dat Opvang Tekort het ijzer in het vuur houdt’, zegt Guy Abrahams, de voorzitter van het Vlaams Fonds voor de Integratie van Personen met een Handicap.

Dat Vlaams Fonds voert sinds 1990 het beleid van de Vlaamse regering voor de gehandicaptenzorg uit. Vorige week donderdag organiseerde het een ‘Dag van de Handdruk’ in de Leuvense Brabanthal. Abrahams moest er al zijn diplomatieke talenten aanwenden om een boze delegatie van Opvang Tekort tot bedaren te brengen. ‘Aan de ene kant kan het natuurlijk niet zo zijn dat er voor elke gehandicapte een eigen instelling is. Het gaat nog altijd om collectieve voorzieningen waaraan hoge kwaliteitsnormen worden opgelegd, maar die niet à la tête du client kunnen werken’, aldus Abrahams. ‘Aan de andere kant moeten de voorzieningen in een regio ook in staat zijn om samen een oplossing te vinden voor heel dringende zorgvragen. Het kan niet dat de handicap van de persoon in kwestie voor de ene instelling niet zwaar genoeg is en voor de andere te zwaar, terwijl nog een andere voorziening zegt geen plaats te hebben. Omdat het Vlaams Fonds instellingen afzonderlijk niet kan dwingen, ben ik voor een collectieve opnameplicht binnen een regio.’

De Limburgse gedeputeerde Sonja Claes (CD&V) maakt een ander voorbehoud. Haar ambtenaren doen het administratieve werk voor vier ‘regionale overlegvergaderingen’ in Limburg. ‘Neem de zorgvraag van Benny Jordens’, zegt Claes. ‘Natuurlijk is die heel ernstig en er is ook een oplossing in de maak. Maar hoger op de lijst van urgente gevallen staan nog veel meer namen van jonge, volwassen gehandicapten en sommigen hebben zelfs geen ouders meer. Kunnen de cliëntbegeleiders en zorgbemiddelaars van de voorzieningen uit de regio van Benny die wachtlijst dan zomaar aan de kant schuiven? In feite kan dat niet zolang er geen uitbreiding van het aantal plaatsen is. Anders wordt de hele zorgregie overhoopgehaald.’

Sabbatjaar

Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Inge Vervotte (CD&V) weet meteen op welke hindernissen en grenzen ze stuit met haar voornemen om ‘elke vraag van mensen met een handicap een passend antwoord’ te geven. Ze deelt bovendien in de begrotingsperikelen waarmee de hele Vlaamse regering moet afrekenen. Toch heeft Vervotte haar budget voor de gehandicaptenzorg in 2005 kunnen verhogen tot 1,125 miljard euro. Dat is 73 miljoen euro of 7 procent meer dan dit jaar.

Die toename dient hoofdzakelijk om te vermijden dat de voorzieningen nog meer financieringstekorten opbouwen (plus 22 miljoen), om meer individuele materiële bijstand te organiseren (plus 19 miljoen) en om de in 2003 gestarte planning van nieuwe opvangplaatsen te respecteren. ‘Voor de voorzieningen bouw ik een betalingszekerheid in. En wat het aantal nieuwe plaatsen in instellingen, woonvormen en thuisbegeleiding betreft, kom ik de beloften van de vorige regering na’, aldus Vervotte (zie ook kaderstuk). Ze kondigt 900 extra plaatsen aan: 395 in (semi-)residentiële voorzieningen, 213 in begeleid en beschermd wonen, 300 in de thuisbegeleiding.

Voor andere onderdelen van de gehandicaptenzorg gaat Vervotte op de rem staan of voert ze besparingen door. De richtprijzen voor hulpmiddelen bijvoorbeeld worden in 2005 niet geïndexeerd en de flexibiliseringspremie voor deeltijds werk en deeltijdse opvang in de voorzieningen wordt gehalveerd. Ook worden de middelen voor een aantal vernieuwingen van haar voorgangster Mieke Vogels (Groen!) bevroren op het niveau van dit jaar. Het gaat dan onder meer over het persoonlijk assistentiebudget (PAB). Vervotte wil die PAB-regeling – op dit ogenblik ontvangt een 1000-tal gehandicapten gemiddeld 25.000 euro per jaar om zelf de nodige zorg ‘in te kopen’ – eerst evalueren. Eerder komt er ook niets in huis van een persoonsgebonden budget (PGB). Vogels meent dat haar opvolgster hiermee belangrijke beleidsprincipes zoals ‘vraaggestuurde zorg’ en ‘zorg op maat’ onder de mat veegt.

‘Zo’n vaart loopt het zeker niet’, zegt Guy Abrahams. ‘De vorige Vlaamse regering heeft hard haar best gedaan voor mensen met een handicap en de huidige doet dat ook. De besparingen van Vervotte zijn weliswaar structureel, maar vanuit de sector zijn geen andere of betere voorstellen gekomen. Voorts kan ik leven met de houding van de minister om eerst de engagementen van het verleden na te komen en om van 2005 een sabbatjaar te maken. Een budgetstijging met 7 procent is hoe dan ook niet weinig, want er zijn nog andere dringende welzijnsnoden. Tegelijkertijd is het verstandig om niet te snel te gaan met een aantal vernieuwingen. Als we van het PAB, het PGB en een zorgregie per regio performante systemen willen maken, dan moeten we de tijd nemen om enkele mankementen in een vraaggestuurde aanpak weg te werken. Ook de administratie van het Vlaams Fonds moet trouwens kunnen volgen. Honderden nieuwe plaatsen per jaar doen de werklast flink stijgen.’

Bewarende maatregel

Het Vlaams Fonds besteedt driekwart van zijn budget in de sector zorg (instellingen en tehuizen, diverse woonvormen, thuisbegeleiding, PAB enzovoorts). Ruim een vijfde van de middelen gaat naar de tewerkstelling en opleiding van mensen met een handicap. Amper 2 procent van de uitgaven zijn tegemoetkomingen voor hulpmiddelen (van een rolstoel tot een computer met brailleregel) en aanpassingen van bijvoorbeeld een woning. In de zorgsector worden 30.700 mensen ondersteund. Het luik ‘werkgelegenheid’ (van beschutte werkplaatsen tot inschakelingspremies en trajectbegeleiding) slaat op 20.000 mensen. Voor materiële bijstand werden in 2003 ruim 42.000 gunstige beslissingen genomen.

‘De wachtlijsten krijgen veel aandacht, maar ook de behandeling van aanvragen voor hulpmiddelen neemt minstens een jaar in beslag en dat is veel te lang’, aldus Abrahams, die voorts vindt dat de Vlaamse regering moet doorzetten met de bestuurlijke afspraak om van de werkgelegenheid van mensen met een handicap een zaak van de administratie van Werkgelegenheid te maken. ‘Inclusief beleid is mooi maar persoonlijk betwijfel ik of het in dit geval een verbetering zal zijn. Maar goed, de afspraak is er. Als we niet willen afglijden naar een stiefmoederlijke aanpak, moet minister Vervotte snel het overleg hierover met haar SP.A-collega’s Frank Vandenbroucke en Kathleen Van Brempt afronden.’

Vervotte zegt dat ze daarmee bezig is. Maar een veel grotere kluif zal ze blijven hebben aan het tekort aan zorgplaatsen. Pas in 2002 onder Vogels kwam er een inventaris van de noden en een wetenschappelijk onderbouwde planning voor de periode 2003-2007 om een einde te maken aan de wachtlijsten. ‘Dat de cijfers nu door sommigen overdreven genoemd worden begrijp ik niet’, zegt Abrahams. ‘Ze zijn correct en realistisch. Maar bij die registratie van de zorgvragen en hun urgentie passen twee nuanceringen. Nogal wat mensen melden zich met een dringende nood, maar dan als bewarende maatregel want achteraf blijken ze nog te willen wachten. Het nieuwe systeem zoog ook vragen aan. Hoewel er sinds de inwerkingtreding zeker twee- tot drieduizend mensen geholpen zijn, waren er eind vorig jaar 9279 zorgvragen geregistreerd. Daarvan hebben er 5642 een dringend karakter.’

Nieuwe cijfers zijn er nog niet, maar die aantallen zouden intussen gedaald moeten zijn door een dubbele beweging: een jaarlijkse uitstroom van meer dan 1100 mensen uit de voorzieningen en nieuwe plaatsen die in 2003 (1582) en 2004 (1021) zijn gecreëerd. Aan dat uitbreidingstempo zit men echter al 523 plaatsen achter op het schema en moeten er tot eind 2007 nog 3690 plaatsen gerealiseerd worden. ‘Daarom vraagt de gehandicaptenzorg een duidelijk perspectief van de hele Vlaamse regering, want de begroting van Vervotte voor 2005 laat tot nader order niet toe om volgend jaar het aantal plaatsen te verhogen. Wat daarover ook gezegd wordt’, aldus Abrahams. De minister zal Opvang Tekort en andere actiegroepen nog vaak horen en zien.

Door Patrick Martens

De voorzieningen in een regio moeten samen een oplossing vinden voor heel dringende zorgvragen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content