Al veertig jaar duurt de vijandschap tussen Grieks-Cyprioten en Turks-Cyprioten. Maar nu de Europese Unie wenkt, zijn zelfs oude rotten Denktash en Klerides tot onderhandelen bereid. Komt het dan toch nog tot de Grote Verzoening?
Een echte hereniging zal er dit jaar niet meer van komen, daarvoor is de kloof al te oud en te diep. Maar het feit dat de heren presidenten Rauf Denktash (Turks-Cyprus) en Glavkos Klerides (Grieks-Cyprus) echt met elkaar zijn gaan praten, is nieuw in dit al decennia muurvast zittende dossier.
Het conflict dateert uit de jaren zestig. Toen bleek dat de formule van machtsverdeling op Cyprus tussen de Griekse meerderheid en de Turkse minderheid niet werkte. De Grieken wilden te veel macht en de Turken hielden onredelijk strak vast aan de afgesproken reglementen. In 1963 kwam het tot een crisis en feitelijke scheiding van de gemeenschappen.
In 1974, onder het kolonelsregime in Athene, liep een poging tot staatsgreep van de uiterst rechtse EOKA-B-organisatie onder Nikos Sampson uit op pogroms en moordpartijen in de Turkse gemeenschap. De bedoeling was zoveel mogelijk Turken verjagen, en Cyprus laten aansluiten bij Griekenland: ‘ enosis’.
Dat was voor Turkije reden om militair in te grijpen. Tijdens Operatie ‘Attila’ in de zomer van 1974 veroverden de Turken de noordelijke helft van het eiland. De moordpartijen hielden weliswaar op, maar er kwam een massale vluchtelingenstroom op gang: Grieken naar het zuiden, Turken naar het noorden, en toen het stof gezakt was, had Turkije een derde van Cyprus militair bezet. Een ruwe demarcatielijn liep van oost naar west en middendoor de hoofdstad Nicosia, VN-blauwhelmen patrouilleerden tussen de twee vijandige gemeenschappen, die toen al geleid werden door Rauf Denktash en Glavkos Klerides. En zo is het in grote lijnen nog altijd.
Denktash riep in het noorden zijn ‘Turkse Republiek van Noord-Cyprus’ uit als onafhankelijke staat. Maar die werd alleen maar door Turkije erkend – en dus de facto geboycot door de internationale gemeenschap. Terwijl de Grieks-Cyprioten in het zuiden de legitimiteit van de oude Republiek Cyprus bleven opeisen. Cyprus, en daarna ook het continentaal plat in de Egeïsche Zee, werden klassieke geschilpunten tussen erfvijanden Griekenland en Turkije, allebei lid van de NAVO. Toen Griekenland lid van de Europese Gemeenschap werd, en Turkije kandidaat, veranderde de inzet van het probleem.
EUROPESE AGENDA
Beide gemeenschappen, en ook Ankara en Athene, zagen algauw de onderhandelingswaarde van Cyprus in het Europese dossier. De Europeanen van hun kant hoopten via Cyprus de erfvijanden – die op gezette tijden de Europese machine doen haperen zo niet stilvallen – tot verzoening te bewegen. Zeker toen ook Cyprus kandidaat werd voor het lidmaatschap van de Europese Unie. In een eerste fase leidde dat nochtans tot een verstrakking van de standpunten. Vorig jaar nog dreigde Ankara ermee het noordelijke deel te annexeren als de EU Cyprus lid zou maken zonder dat er een oplossing voor het conflict was. En Denktash, die al in 1977 en 1979 voor het principe van een federaal Cyprus getekend had, wilde plotseling als ‘gelijkwaardige’ partner, dat wou zeggen als onafhankelijke, soevereine staat erkend worden. Daarmee was iedereen weer bij af.
Wellicht heeft de beslissing van de EU om zich van die onverzettelijkheid niets aan te trekken en de procedure voor lidmaatschap van Cyprus, verdeeld of niet, tot het einde te voeren, de doorslag gegeven. De betrokken partijen hadden erop gerekend dat de ellende van verdeeld Cyprus in de Unie de Europeanen bang zou maken. In plaats daarvan lijkt de aangekondigde miserie de protagonisten zelf te intimideren.
Niets zichtbaars was immers veranderd, toen Denktash zijn brief schreef om Klerides tot praten uit te nodigen. Of toen Klerides die aannam, om op 16 januari bijeen te komen. In het verleden kwam er minstens de secretaris-generaal van de Verenigde Naties aan te pas om de heren tot toenaderingsgesprekken te bewegen – die ze dan uiteindelijk toch zouden weigeren. Nu kan het ’tot de zomer doorgaan’, dixit Denktash. En eind dit jaar zou Cyprus vreedzaam en herenigd de onderhandelingen met de EU kunnen afronden. Het is waar dat er op de hele wereld geen twee mannen zijn die het dossier met al zijn voetnoten en argumenten beter kennen dan Denktash en Klerides. De zomer brengt bescheid.
Sus van Elzen
