‘Het absolute geloof in de vrijemarkteconomie blijkt nefast’, zegt George Soros, die met speculeren multimiljardair werd. Hij was in Brussel om zijn visie op de huidige crisis te geven en heel de financieel-economische wereld hing aan zijn lippen: ‘Mijnheer Soros, wat moeten we doen met ons geld?’
‘Jarenlang geloofde men blind in de vrijemarkteconomie. Men was ervan overtuigd dat die zichzelf reguleert en corrigeert. Dat is een kapitale fout. De huidige kredietcrisis toont duidelijk aan dat de vrije markt niet zaligmakend is.’ Het zijn niet de woorden van de laatste loslopende communist, maar wel van de eersteklas- kapitalist George Soros, miljardair, speculant en filantroop. Hij twijfelt er niet aan: ‘We maken de ergste crisis mee sinds 1930. Meer dan 25 jaar lang werd een megazeepbel gecreëerd, een superbubble. Die spat nu uit elkaar. Ja, we beleven historische tijden: aan de ongeremde vrijemarkteconomie komt nu een eind.’
Het blijft vreemd om dat juist uit de mond van George Soros te horen, want hij vergaarde sinds de jaren zeventig fortuinen dankzij het grenzeloze vrijemarktkapitalisme. In september 1992 haalde hij met zijn fonds de spectaculairste stunt uit in de recente financiële geschiedenis. Soros was er rotsvast van overtuigd dat het Britse pond te duur noteerde en dat de koers dus zou dalen. Soros verkocht in zeer korte tijd voor 10 miljard dollar aan ponden. De Britse centrale bank moest vervolgens het pond devalueren. Het was een meesterlijke gok van Soros, want de ponden die hij verkocht vóór de koers daalde, had hij lang niet allemaal. Hij kocht ze pas na de devaluatie voor een lagere prijs. Zo boekte hij in een mum van tijd 1 miljard dollar winst.
Vijf jaar later deed hij het kunstje nog eens over met de Thaise baht en ook Thailand moest zijn munt devalueren. Dit lokte zoveel woede uit, dat hij in 2001 een geplande trip naar het land van de glimlach annuleerde, omdat hij voor zijn leven vreesde. Wordt hij geraakt door het financiële lijden dat hij veroorzaakt met zijn speculeren en het devalueren van de munten? ‘Natuurlijk laat me dat niet koud’, antwoordt hij, en op de vraag of die mensen hem terecht haten: ‘Nee, niet helemaal. Een individuele investeerder kan de koers van een munt niet beïnvloeden, de markt doet dat. Wat er dus gebeurde met het Britse pond, zou ook plaatsgevonden hebben als ik er niet was geweest. Daarvoor neem ik dus geen verantwoordelijkheid op.’
In de zomer van 2007 stopte Soros met actief speculeren op de financiële markten. Hij ging met pensioen. Toen de kredietcrisis in de tweede helft van vorig jaar uitbrak, kon de 77-jarige meesterspeculant zich niet bedwingen: hij wierp zich enthousiast opnieuw op de financiële markten. En met groot succes, want Soros boekte met zijn fonds gigantische winsten, terwijl andere fondsen zware verliezen leden. Hij verdiende er in 2007 2,9 miljard dollar mee.
George Soros oogst dus veel ooohs! en aaahs! Als hij iets zegt, wordt geluisterd. Op uitnodiging van het Centre for European Policy Studies kwam hij naar Bussel om er te spreken over de huidige financieel-economische crisis, waarover hij ook net een boek schreef, The New Paradigm for Financial Markets: The Credit Crash of 2008 and What It Means. De zaal zat afgeladen vol met financiële whizzkids, op de eerste rij van Luc Coene (vicevoorzitter Nationale Bank) tot Frans Andriessen (oud-vicevoorzitter van de Europese Commissie en ex-minister van Financiën in Nederland). Elke zichzelf respecterende financiële instelling had luistervinken afgevaardigd – naast hoofdeconoom Geert Noels prijkten er maar liefst acht collega’s van beursvennootschap Petercam op de aanwezigheidslijst.
MAGIE VAN DE MARKT
‘Het begon allemaal begin de jaren tachtig toen Ronald Reagan in de VS en Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk aan de macht kwamen’, zegt Soros. ‘Toen ontstond wat Reagan de magie van de markt noemde, en wat ik als marktfundamentalisme bestempel: men geloofde dat de vrije markt altijd het efficiëntst is en dat het algemeen belang het best wordt gediend als iedereen zijn eigenbelang nastreeft. Maar men vergeet dat in die vrije markt mensen actief zijn, die soms vooringenomen zijn of misvattingen hebben. Dat leidt tot onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Het ondermijnt de algemeen aanvaarde theorie dat de vrije markt naar een evenwicht neigt.
‘Al decennia luidt de overheersende opinie dat je zo weinig mogelijk moet interveniëren op een markt. De markten reguleren zichzelf wel, dus externe controle is niet nodig. Al meer dan 25 jaar besmet de ideologie van het marktfundamentalisme onze economie. Het vormt de basis van de globalisering, de liberalisering en de deregulering in de jaren negentig en later. En het gevolg is dat de toezichthouders niet langer de rol spelen die ze horen te spelen: zorgen dat er zich geen excessen voordoen. Zo ontstond de superzeepbel.’
Soros schetst hoe de kredietcrisis in de VS ontstond: ‘Dankzij de globalisering konden de VS spaargeld binnenhalen en méér consumeren dan ze zelf produceerden. De financiële markten moedigden de consumenten aan om te gaan lenen door steeds geavanceerdere constructies te bedenken en steeds soepeler voorwaarden te stellen. Geen enkele autoriteit die enige controle uitoefende en bijvoorbeeld naging of de kredietrisico’s niet te hoog opliepen.
‘De laatste decennia maakten we om de 4 tot 10 jaar financieel-economische crisissen mee’, vertelt Soros. ‘Die kwamen we telkens vrij makkelijk te boven, onder meer omdat de autoriteiten, de centrale banken, dan te hulp snelden. Gevolg was dat de crisis tijdelijk werd opgelost, maar fundamenteel veranderde er niets. Op de vrije markt kon na een crisis iedereen weer ongeremd zijn gang gaan. De financiële constructies werden alsmaar ingewikkelder, steeds minder mensen begrepen er nog wat van. En toen ging alles mis wat mis kon gaan: huizenprijzen stortten in, mensen konden hun leningen niet terugbetalen, banken wantrouwden elkaar, de economie begon te sputteren.’
De huidige crisis is anders dan de vorige, meent Soros. ‘Onder de kortstondige crisissen ontwikkelde zich een gigantische zeepbel die nu uit elkaar spat. Deze crisis zal een eind maken aan 30 jaar vrijemarktideologie en meteen ook aan het tijdperk van kredietgroei, waarbij makkelijk en goedkoop geld kon worden geleend. Vandaag groeit de overtuiging: je hebt autoriteiten nodig die de excessen van de vrije markt binnen de perken houden. De financiële markten en zijn spelers moeten meer internationaal gereglementeerd worden.’
Toch hebben de autoriteiten het volgens Soros nog steeds niet helemaal begrepen: ‘De Amerikaanse centrale bank voelt zich nog altijd niet medeverantwoordelijk voor de kredietcrisis. En in plaats van nu het toezicht op de financiële markten te verscherpen, reageert de Amerikaanse centrale bank zoals vanouds: ze verlaagt de rente zodat meer geld in het systeem gepompt wordt.’ Daar gelooft Soros niet in: door deze strategie wordt de inflatie aangewakkerd, terwijl de VS al met een recessie kampen. Dat is een gevaarlijke cocktail, die met de globalisering van de economie over de hele wereld negatieve gevolgen zal hebben. De crisis zit dus nog lang niet aan zijn hoogtepunt.
Of de huidige kredietcrisis overslaat naar de echte economie is voor Soros dan ook geen vraag meer. De dollar zakt weg, de euro wordt alsmaar sterker, maar hij gelooft niet dat de euro de rol van de dollar als internationale reservemunt zal overnemen. Bovendien: ‘De dure euro zal de Europese economie pijn doen.’ Soros is ervan overtuigd dat de resultaten van de Amerikaanse en Europese ondernemingen zullen tegenvallen.
Zijn besluit staat vast: ‘We beleven de ergste financieel-economische crisis die ik in mijn leven al heb meegemaakt. Je hoort me niet zeggen dat we hetzelfde zullen zien als in de jaren dertig: de grote financiële instellingen zullen deze keer geen kans krijgen om failliet te gaan. De veranderingen die nu aan de gang zijn, zullen wel dezelfde historische betekenis krijgen als de Grote Depressie.’
Dan stelt iemand aan de goeroe de vraag die op ieders lippen brandt: ‘Mijnheer Soros, wat moeten we nu doen met ons spaargeld?’ Soros’ oogjes blinken: ‘We zitten in een periode van grote onzekerheid en het zal nog wel wat duren eer die voorbij is. We kampen met groeivertraging, zelfs recessie in de VS, en tegelijkertijd met prijsstijgingen, inflatie. We weten niet hoe de autoriteiten hierop zullen reageren en we weten niet wat de markten gaan doen. Daarom zeg ik: als je er vandaag in slaagt om je geld te behouden, doe je het al zeer goed.’ Het is even stil, dan lachen de grijze pakken, maar blij zijn ze met dat vooruitzicht niet echt.
George Soros, The New Paradigm for Financial Markets: The Credit Crash of 2008 and What It Means verschijnt op 19 mei bij uitgeverij PublicAffairs, maar is als e-book al te downloaden via www.georgesoros.com
DOOR EWALD PIRONET
