?Zij die schrijven, soms verstild naar anderen toe.? Boeken, politiek en mid- denstand : op 1 mei werd Damme een Boekendorp. Een ooggetuigenverslag.
Pech ! De boekenvriend die op deze 1 mei toch present wil zijn wanneer het Boekendorp Damme zijn debuut maakt, is op zichzelf aangewezen, want enig openbaar vervoer is er niet. Helemaal niet ? Toch wel, er is nog Lamme Goedzak, in Brugge het bootje genoemd, een raderboot met twee nep-stoompijpen, die dagelijks enkele keren heen en weer over de wonderlijke Damse Vaart dokkert. De Lamme doet zijn naam alle eer aan want hij neemt een half uur de tijd voor de vijf kilometer die Damme van Brugge scheidt. Maar traag naderen tot Damme is weldadig wanneer ondertussen de nevel op het water en over de beemden en de fermettes langzaam optrekt en de eerste zonnestralen de ochtendkilte uit de lucht branden.
Tegen elven, wanneer de zon al in een wolkenloze hemel staat te blaken, maakt Damme zich klaar voor een nieuwe fase in zijn toch al roemrijke geschiedenis. Damme is de stad van Maerlant en Uilenspiegel, waar bovendien, aldus een folder, ?Pastoor Poncke ooit het mooie weer maakte.? En nu heeft het stadje zich voorgenomen om in het rijtje te gaan staan van Hay-on-Wye of Redu, ?schilderachtige? dorpjes die geheel door Het Boek zijn ingenomen. Tot nu toe had Damme niet eens een boekhandel. Het ?fijnmazig netwerk van boekhandels? waarover uitgever Luc Demeester even later luidop zou dromen, moet in Vlaanderen nog geheel worden gebreid, maar in Damme wordt er toch aan gewerkt.
De Vlaamse minister-president, Luc Van den Brande (CVP), wordt om elf uur in het fraaie stadhuis verwacht voor de plechtige openingstoespraak. Er wordt wat afgespeecht die middag : een lange reeks vreugdeloze, voorspelbare en van elke inspiratie gespeende toespraken, die allerminst getuigen van het taalplezier of de spitse fantasie die ze nochtans pretenderen te bepleiten. Het zijn met maïzena opgedikte woordenstromen, soms met de klonters er nog in, die alleen dank zij een gezinsverpakking stijfsel nog even rechtop blijven staan vooraleer ze in elkaar blubberen.
Eer het zo ver is, neemt op het marktplein de drukte toe alsof het tijd wordt voor de hoogmis. Sponsor Belgacom heeft Dirk burggraaf Frimout uitgestuurd, die van bij zijn aankomst minzaam naar de omstaanders knikkend zijns weegs gaat en tot een eind in de namiddag in beslag wordt genomen door signeersessies. Nu nog een boek. Dan maakt Stijn baron Coninckx zijn opwachting. Ook hij weet alles van boeken, hij heeft er zelfs verfilmd, maar hij zal ze in Damme niet aantreffen.
HET LEVEN IS MOOI
Een jaar of twintig geleden waren het de dancings die het volk naar Damme lokten, nadien deden de restaurants dat en vanaf heden zijn het dus de boeken. Boeken, gastronomie, natuur, monumenten, met deze combinatie moet Damme in de toeristische branche een unieke niche kunnen bezetten. Dat dacht de Damse cultuurschepen Joachim Coens, tevens lid van de parlementaire brat pack van de CVP en in die hoedanigheid voorvechter van de Nieuwe Politieke Cultuur in de veelbesproken senaatszaal F. Een bron in de lokale ambtenarij beweert met grote stelligheid dat hij wel eens sneller dan gedacht de tricolore sjerp zal omgorden, net als wijlen zijn vader.
De verwachtingen in Coens junior zijn hooggespannen. Van den Brande zal hem later in het stadhuis roemen als de man die, met ?de pelgrimsstaf? opstappend tegen de ontlezing, de Vlamingen opnieuw leerde lezen. Opgepast, zoals proefondervindelijk wel degelijk blijkt, wil het boekendorp ?populair? zijn, versta ?niet elitair?, daarvoor is er voorzeker te veel marktonderzoek en businessplanning aan vooraf gegaan. Er moet veel volk komen.
Ook Coens zelf stelt zijn ambities bepaald niet onder de korenmaat. Hij schrikt er niet voor terug om Boekendorp Damme te duiden met : ?literatuur als beschavingsoffensief?. Dat laatste is een klassiek sociologisch begrip. De bedenker ervan, Norbert Elias, gebruikte het om aan te geven hoe een heersende sociale groep zijn culturele waarden laat doorsijpelen naar de onderliggende maatschappelijke lagen. ’t Is een heel programma.
Het toeval van hun ambt heeft zeer veel partijgenoten van Coens aangelokt, wat Damme deze dag een hoge CVP-dichtheid bezorgt. Naast Coens junior melden zich nog de Vlaamse minister-president, federaal premier Jean-Luc Dehaene, minister van Cultuur Luc Martens, West-Vlaams provinciegouverneur Olivier Vanneste of de Brugse senator Johan Weyts. Op de markt staat zeer voyant een glimmende, zwarte Buick met de nummerplaat A92 geparkeerd, eigendom van een niet geïdentificeerde hoge ambtenaar die zich dus, ondanks deze beroerde witte tijden, niet schaamt voor zijn hooggeplaatsheid.
Het is wat verwonderlijk, al die CVP’ers op 1 mei ambtshalve verenigd te zien, aangezien hun vorige partijvoorzitter twee jaar geleden van 1 mei de CVP- gezinsdag had gemaakt. Daarmee wou hij de socialisten hun monopolie op het televisienieuws van 1 mei ontnemen. De gezinsdag werd meteen een groot succes, gelet op niet meer uit het geheugen weg te branden hoogtepunten ervan, zoals de intieme omhelzing van een zeeleeuw door premier Dehaene of de samenzang van de CVP-coryfeeën met het lied ?Het leven is mooi? (refrein : ?als er werk en voetbal in Vlaanderen zijn?). Dit jaar dus geen gezinsdag, maar het leven is mooi in Damme.
KUNST EN KUNSTIGE VOORWERPEN
Dat er nieuwe tijden zijn aangebroken, daarvan getuigt de gevel van restaurant-tearoom Vergierdeke op de markt. Daarop prijkt in kunstige, pseudo-gotische letters het woord restaurant, en de uitbater heeft daarboven het woord boeken gepenseeld, zij het met een iets minder vaste hand, want de letters lopen niet mooi recht. Boekenrestaurant Vergierdeke tearoom, staat er nu. De klandizie heeft er uitzicht op het standbeeld van Maerlant dat de rug naar het stadhuis keert.
Damme laat weinig onverlet voor zijn nieuwe status als Boekendorp. De Standaard Boekhandel kreeg onderdak in de oude gemeenteschool, met in het oude postkantoor daarnaast de Brusselse boekhandel De Plukvogel. Boekhandel Cursief huist onder het stadhuis, boekhandel Diogenes met vreemd genoeg nogal wat opschriften in het Frans vond een onderkomen in een oude garage. Her en der vestigden zich gespecialiseerde winkels en antiquaren, terwijl Damme ook een paar galeries en een handel in ?kunst en kunstige voorwerpen? (bedoeld worden : souvenirs) tot het wezen van het Boekendorp rekent. Zelfs de Dienst voor Evangelisatie van het Bisdom Brugge houdt er kantoor.
De stad stelde gul panden en andere logistiek ter beschikking van de boekhandelaren, die anders moeilijk voor de kwestie warm te maken vielen. Negocie in boeken brengt nu eenmaal weinig op. Voor het Boekendorpproject vragen de organisatoren bijna acht miljoen overheidsgeld, waarmee ze de eerste vijf jaar de helft van de kosten denken te kunnen dekken. De boekhandels zullen permanent open blijven, toch in de zomer. Maar ramsjspecialist de Slegte zag zelfs dat niet zitten en houdt het bij een eenmalige, vierdaagse ?monsterverkoop? (nounou), waarvoor hij toch zijn intrek mocht nemen in de hallen van het stadhuis, met spandoeken waar moeilijk naast te kijken vallen. Boekendorp Damme zal vooral tijdens het weekend leven, wanneer ook tal van kleine boekverkopers hun waar zullen aanbieden aan kramen op het marktplein en in de omliggende straatjes (huur : per dag een luttele vijfhonderd frank plus BTW).
De minister-president is een notoire laatkomer. Als de klok van elven slaat, is hij dus nog in geen velden of wegen te bespeuren. Mist, file, wie zal het zeggen ? Daarom moet premier Dehaene als eerste op aanvankelijk zou hij de ?aperitiefreceptie? van half een met een toespraak opluisteren. Volgen een paar plechtige inaugurale mededelingen. Dehaene bekent : ja, hij is een boekenliefhebber. Hij houdt, het zal wel niet verbazen, een pleidooi voor het boek als cultuurdrager, dat hij zelfs prefereert boven de ?visuele cultuur?, die van de premier het verwijt krijgt toegestuurd dat die zich toch wel kenmerkt door ?een stuk oppervlakkigheid.?
ZUIVELFABRIEK DE VOLHARDING
Dan is het tijd voor een bezichtiging van het Boekendorp, de politici gevolgd door een sliert genodigden. Minister Martens speurt nauwgezet rond, want hij mag op kosten van Omroep West-Vlaanderen voor tweeduizend frank boeken kopen, een keuze die hij achteraf voor de radio moet gaan uitleggen. Met zijn bekende nauwgezetheid kiest hij een pakketje dat al bij al toch redelijk elitair oogt. Hij beseft goed genoeg, zoals hij door de Standaard der Letteren onlangs liet optekenen, ?dat je met de logo’s alleen het bestaan toch niet kan vatten.?
De notabelen worden voorafgegaan door de fanfare, die er met haar lustige deuntjes voor zorgt dat iedereen zijn goede humeur bij heeft. Even wordt de gezapige sfeer wreed verstoord. Een keurige heer kan zich niet meer inhouden op het moment dat de hoogwaardigheidsbekleders voorbijkuieren. ?Onbeschaamde politici !? roept hij hen kwaad, rood aangelopen maar nauwkeurig articulerend toe. ?Waar is Wathelet ? Kindermoordenaars !? Omstaanders brengen hem met zachte aandrang tot bedaren, de geïnterpelleerde politici kijken of er aan de andere kant soms geen goed boek ligt.
Op één kraam na, aan het eind van het parcours, waar de kleine collectioneur bijvoorbeeld een paar eerste drukken van Gerard Reve kan vinden, is het allemaal niet veel soeps. Veel plaatjesboeken, veel marginalia, veel spul waar geen enkele tweedehandsboekhandel gebrek aan heeft, maar meestal redelijke prijzen. Te laat ! Het vet is van de soep gehaald door professionals die al rond negen uur hun rondgang hadden gemaakt toen de verkopers hun waar nog aan het uitpakken waren.
Oude boeken hebben soms lange, curieuze trajecten achter de rug. Ze maakten deel uit van bibliotheken die ooit één geheel vormden en zo de persoonlijkheid van hun eigenaar weerspiegelden, waarna ze om een of andere reden uit elkaar rafelden en de verweesde boeken beschutting kregen in andere verzamelingen en uiteindelijk in een gammel kraam in Damme belanden. Kopers van indertijd hadden hun bestaan verlengd door hun namen in de boeken te schrijven, met data van lang geleden. Instituties hadden daar stempels voor en zo valt nog een glimp op te vangen van wat ooit de bibliotheek van Petegem-Deinze is geweest, die van de ASLK, van het Antwerpse Hôtel du Progrès (we schrijven 1924), of van Zuivelfabriek De Volharding in Zottegem.
EEN BOEK IS EEN BOEK
En wie was Jan ? Aan hem droeg Hugo Claus een exemplaar van ?Het verdriet van België? op, maar Jan raakte kennelijk in geldnood of kreeg ruzie met Claus, en hij droeg zijn gededicaceerde Verdriet naar de tweedehandszaak.
Wat de algemene boekhandels te bieden hebben, is gauw beschreven. De Plukvogel : niets dan uitgeversrestanten op groot formaat. Bij de Standaard Boekhandel valt de lakmoesproef op het planken nogal tegen. Bij het proza : van Claus drie romans, van Louis Paul Boon niets, van Willem Elsschot evenmin, een beetje Gabriel García Márquez, toch heel wat Milan Kundera, van Jeroen Brouwers één oud brochuurtje in drie exemplaren. Bij de poëzie : enkele bloemlezingen, één Claus, één Anton van Wilderode, één Thomas Lieske (vast een vergissing), maar wel anderhalf dozijn boekjes van Toon Hermans.
In de turnzaal ernaast houdt de Standaard tijdelijk opruiming. Het is een ongelooflijk, zelfs wat groezelig rommeltje, deze winkeldochters. De prijzen zijn als bij de bakker : groot zestig frank, klein veertig frank, snijden en verpakken ongetwijfeld inbegrepen. Zo ligt er een oude editie van het Groene Boekje, nu alleen nog een historisch-filologisch artefact. Is dat groot of klein ? Dik in alle geval.
De rondgang eindigt in het stadhuis, waar de minister-president eindelijk het woord mag voeren. Maar Dehaene wil er niet op wachten. Welgemutst beent hij de raadzaal uit. ?Mannen,? zo spreekt hij in het passeren de pers toe, ?tekent goed op wat Van den Brande zegt, ik zal dat achteraf lezen.?
Het is de moeite van het optekenen waard. De minister-president bejubelt het boek en spaart de lof niet voor ?zij die schrijven, soms verstild, als introspectief naar de samenleving, naar de anderen toe.? Zo dragen ze bij tot ?de kracht en de sterkte van de spirituele en intellectuele vooruitgang van de Vlamingen.? Maar er heerst ook kommer, want van de vaste boekenprijs vreest de minister-president ?dat het nog altijd gekanteld kan worden.? En dat zou jammer zijn, want, zegt Van den Brande : ?Boek kan alleen boek blijven als het ook in de toekomst boek is.? Inderdaad iets om over na te denken.
Marc Reynebeau
Wat heeft de toevallige passant nu aan zijn fiets hangen ?
Teken op : een boek is een boek is een boek.
