Zuid-Afrika en Jean-Luc Dehaene staan voor belangrijke verkiezingen.

Stijlvolle bejaarde dames bewonderen de pracht van kleurrijke bloementuilen in de luxueuze salons van de Johannesburg Country Club. Op het terras biedt een gigantische eik koelte voor de gasten. Er wordt gracieus aan een aperitief genipt. Het uitzicht is schitterend, het beneden gelegen grasveld groen als in Engeland. Zwarte obers zijn er onderdanig voor de blanke klanten, alsof er in dit land niets veranderd is. In een van de vergaderzalen staan Belgische ondernemers klaar om enkele contracten te ondertekenen. Het is alleen wachten op Jean-Luc Dehaene (CVP) om het glas te heffen.

De Belgische eerste minister komt met zijn konvooi tegen duizelingwekkende vaart aangestoven, begeleid door een elitegroep van uitsluitend blanke agenten. Dehaene heeft net een blitzbezoek aan de zwarte township Alexandra achter de rug. Daar zijn de woonomstandigheden erbarmelijk en is de werkloosheid uitzichtloos. Er wordt gestolen, gemoord en verkracht. De Belgische rijkswacht probeert er mee de lokale politie te vormen om zo de criminaliteit binnen redelijker proporties te brengen.

In geen land zijn de contrasten zo groot als in Zuid-Afrika. Het was ook een van de besluiten die de Belgische eerste minister trok na afloop van zijn officieel bezoek. “Dit land staat met de ene voet in de 21ste eeuw, met de andere in de 18de.”

De Apartheid behoort tot de geschiedenis en de voormalige anti-Apartheidsstrijders hebben sinds 1994 de politieke touwtjes in handen. Maar de economische macht zit elders en de niet-blanke meerderheid van de bevolking droomde wellicht dat met de politieke machtswissel alles onmiddellijk zou veranderen. De countryclub is blank gebleven, de townships bestaan nog altijd. Zuid-Afrika heeft tijd nodig.

BANG VOOR HET ANC

Met de verkiezingen dit voorjaar breekt in Zuid-Afrika het tijdperk nà Nelson Mandela aan. Het is een volgende fase in de snelle evolutie van het land. Eerst was er de uitschakeling van de Apartheid door de blanke president Willem Frederik de Klerk en Nelson Mandela. In 1994 kon voor het eerst iedereen naar de stembus. Sindsdien regeert officieel een regering van nationale eenheid, maar in feite het Afrikaans Nationaal Congres (ANC, 62 procent van de zetels).

Alleen de Inkatha Vrijheidspartij van Mangosuthu Buthelezi (20 procent van de zetels) zit nog met een half been in de regering, maar de oude leider van Kwazulu Nathal is er zelf niet helemaal zeker van of hij nu tot de meerderheid dan wel tot de oppositie behoort. Het is een beetje van de twee. “Het is op zich al een mirakel dat we met het ANC hebben samengewerkt”, aldus Buthelezi. De opvolgers van de Nasionale Party (10 procent van de zetels) die onder de Apartheid het land bestuurde, doen niet meer mee.

Premier Dehaene onderhield zich in Zuid-Afrika met de belangrijkste politieke leiders. Hij bracht een bezoek aan het Robbeneiland voor Kaapstad. Daar, in cel 5 van Seksie B, sleet Nelson Mandela de grootste tijd van zijn 28 jaar lange gevangenschap. Zoals veel andere regeringsleiders of koningen ging Dehaene de tachtigjarige Nobelprijswinnaar uitwuiven in het presidentiële Tuynhuys.

Uitgerekend in dat landhuis besprak Mandela tien jaar geleden de afschaffing van de Apartheid met de toenmalige leider P.W. Botha. Later leidde hij het land naar de verzoening, een niet geringe prestatie na wat zijn politieke tegenstanders hem en zijn strijdmakkers hadden aangedaan.

Dehaene ontmoette al voor de derde keer Thabo Mbeki, een pragmatisch politicus met veel minder charisma dan Mandela. Niemand twijfelt eraan dat Mbeki straks Mandela opvolgt. De huidige vice-president weet wat de prioriteiten zijn voor de volgende regering: werkloosheid, huizenbouw en bestrijding van corruptie en criminaliteit. De positie van Mbeki staat niet ter discussie – ook dat is niet evident in een beweging als het ANC, die verschillende strekkingen groepeert.

De vraag is alleen hoe groot de verkiezingsoverwinning van het ANC wordt. Vooral de Nasionale Party van Marthinus van Schalkwyck is bang dat het ANC een tweederde meerderheid zou behalen. De NP heeft contacten met de CVP, via het Afrikaans instituut waarvoor Johan Van Hecke werkt sinds hij de voorzitterszetel van de CVP ontvluchtte.

LEREN VAN HET BELGISCH MODEL

De NP wil dat België politieke waarnemers naar de verkiezingen stuurt, maar Dehaene zou dat alleen overwegen als de vraag van het parlement en dus ook van het ANC komt. De datum van de verkiezingen blijft voorlopig overigens onbekend, omdat de Nasionale Party een rechtszaak inspande tegen de wijze waarop de kiezers werden geregistreerd. Daardoor zouden de meeste blanken niet kunnen stemmen, zegt Van Schalkwyck. In de ogen van de partijleider zou een tweederde meerderheid voor het ANC rampzalig zijn, omdat die partij in dat geval aan de grondwet zou kunnen prutsen.

“Dat is een bedreiging voor de persvrijheid en het eigendomsrecht”, denkt Van Schalkwyck. “De onafhankelijkheid van de centrale bank en justitie zijn in het geding en het ANC zou het Engels als enige nationale taal opleggen”, vreest de Afrikaanssprekende politicus. Nu telt Zuid-Afrika officieel elf talen. Waarnemers wijzen erop dat het ANC nu ook de meerderheid heeft en toch rekening houdt met de andere partijen. Bovendien is de oppositie hopeloos verdeeld. Daar heeft het ANC niets op tegen – Mandela had het ooit over White Mickey Mouse.

Ook Buthelezi vreest de absolute ANC-macht. “Dat is slecht voor de democratie en het Westen zou die machtsconcentratie niet verwelkomen.” Toch is Buthelezi in de eerste plaats bang voor weer oplaaiend politiek geweld. In zijn thuisbasis Kwazulu Natal ziet hij daarvan onrustwekkende voortekenen. Hij wijst beschuldigend naar het ANC. “Ik bid dat de verkiezingscampagne geweldloos verloopt, maar ik ben zeer bezorgd.”

De contacten tussen Mbeki en Buthelezi zijn trouwens goed en de kans is groot dat ze samen blijven regeren. Mbeki woonde het congres van de Zoeloepartij bij en de twee partijen zitten samen om het politiek geweld te bestrijden. Met Dehaene had Buthelezi het ook over de Belgische staatsvorm. “Ik ben een federalist”, zegt de koning van Kwazulu Natal die denkt dat Zuid-Afrika van het Belgische model kan leren.

HELMUT LOTTI EN DE OLIFANTEN

In Kaapstad beloofde Jean-Luc Dehaene dat hij zijn volle politieke gewicht zou gebruiken om het samenwerkingsakkoord tussen Zuid-Afrika en de Europese Unie eindelijk af te ronden. Na de machtsoverdracht in 1994 werd zo’n akkoord al in het vooruitzicht gesteld. Vijf jaar later is het er nog niet. Essentieel is de geleidelijke invoering van een vrijhandelszone. 95 procent van de heffingen op de Zuid-Afrikaanse export naar de EU zou daardoor verdwijnen. Andersom zou bijna negentig procent van de heffingen op Europese export naar Zuid-Afrika wegvallen.

Over het akkoord is al eindeloos gepalaverd. Er is overeenstemming over 95 procent van de tekst. Maar een aantal Zuid-Europese landen doet moeilijk, onder meer over de landbouw. Ze willen ook toegang tot de Zuid-Afrikaanse visgronden, als compensatie voor de Zuid-Afrikaanse vis die in Europa op de markt zou komen. Afhankelijk van het dossier liggen Frankrijk, Spanje en Portugal dwars. Dehaene vond het dan ook van breeddenkendheid getuigen dat na afloop van zijn gesprek met de directeur van de nationale bank, echte port werd bovengehaald.

De premier liet het voorts niet aan zijn hart komen. Volleerd poseerde hij een week lang voor de camera’s, bij voorkeur met een stevige Belgische pint in de hand. Straks zijn er verkiezingen, en niet alleen in Zuid-Afrika. Alleen de berichten over de Europese lijstvorming bij zijn partij en de dreigende taal van zijn voorganger Wilfried Martens brachten het CVP-boegbeeld even uit zijn humeur. Aandringende journalisten werden afgesnauwd. Op vragen over Helmut Lotti en over leeuwen of olifanten wilde de premier met graagte antwoorden. Voor de camera’s.

Peter Renard