De volksheld die dictator werd

DANIEL ORTEGA: De grote meerderheid van de Nicaraguanen wil dat hij opstapt. © Isopix

Hij was de held van de sandinistische revolutie in 1979. Veertig jaar later hebben macht en corruptie Daniel Ortega tot de nieuwe dictator van Nicaragua gemaakt. Naar aanleiding van die bittere verjaardag sprak Knack met enkele sleutelfiguren van vroeger en nu.

Op 19 juli 1979 slaagden de rebellen van het Sandinistisch Nationaal Bevrijdingsfront FSLN erin een einde te maken aan de bloedige dictatuur van Anastasio Somoza. De Nicaraguanen droomden hardop van een democratisch en solidair land en de leider van het FSLN, de 34-jarige Daniel Ortega, was hun held. Bij de verkiezingen van 1984 verkozen ze hem tot president.

De sandinistische regering kreeg het evenwel zwaar te verduren door de economische sancties van de VS en de door president Reagan bewapende Contrarebellen. In 1990 verloor Ortega de presidentsverkiezingen. Pas in 2006, na drie neoliberale regeringen, slaagde hij erin om weer aan de macht te komen. Zijn regering zou een nieuwe ode aan het sandinisme worden, hoopten velen, maar dat draaide helaas anders uit. Macht en corruptie maakten Daniel Ortega en zijn vrouw en vicepresident Rosario Murillo tot de nieuwe dictators van Nicaragua.

In 2018 brak fel straatprotest uit tegen het regime, dat met bloedige repressie de kop werd ingedrukt. Betogende studenten werden doodgeschoten, opposanten werden gearresteerd en gefolterd, journalisten het land uitgejaagd. Al zijn er sandinisten die president Ortega trouw blijven, de grote meerderheid van de Nicaraguanen – die durven te spreken – wil dat Ortega opstapt. Maar wie de sandinisten de rug toekeert, moet vrezen voor zijn leven. Knack sprak naar aanleiding van die bittere veertigste verjaardag met enkele sleutelfiguren van vroeger en nu.

Eden Pastora: ‘Ik kijk tevreden terug’

Eden Pastora is een van de bekendste strijders van het Sandinistisch Nationaal Bevrijdingsfront FSLN. De nu 82-jarige Pastora, ook bekend als Commandant Zero, blijft een fel verdediger van president Ortega.

U bent een sandinist van het eerste uur. Hoe hebt u de sandinistische revolutie zien evolueren?

Eden Pastora: We hebben fouten gemaakt in de jaren tachtig. We dachten dat we de Cubaanse revolutie en de Sovjetrevolutie zomaar konden kopiëren in Nicaragua. Daar hebben we zwaar voor betaald in de jaren negentig, toen we drie keer op rij de verkiezingen verloren. Toch meen ik dat we tevreden kunnen terugkijken: we hebben de overgang van geweld naar democratie en vrijheid kunnen realiseren in Nicaragua.

Wat u zegt staat in schril contrast met de berichten over geweld en onderdrukking onder president Ortega.

Pastora: Alles verliep perfect tot 18 april 2018. Het imperialisme vanuit de VS is de oorzaak van de staatsgreep die enkele Nicaraguanen toen hebben proberen te plegen. De internationale media, gesteund door de VS, hebben het voortdurend over de slachtoffers bij de opposanten, maar er zijn ook 198 sandinisten gestorven. Sommige sandinisten zijn levend in brand gestoken door die betogers. Ik heb daar bewijzen van, maar daar zijn de internationale organisaties niet in geïnteresseerd. Ik schat dat ongeveer 40 à 50 procent van de Nicaraguanen achter Ortega staat. Veel jongeren hebben dankzij de sociale projecten van de president kansen gekregen die ze vroeger nooit gekregen zouden hebben.

Eden Pastora
Eden Pastora

Dora Tellez: ‘Ik laat me niet bang maken’

Verzetsstrijder van het eerste uur. In de eerste regering van president Ortega werd ze minister van Gezondheid. In 1995 verliet ze het FSLN en richtte ze samen met Ernesto Cardenal en Sergio Ramirez de Sandinistische Renovatie Beweging MRS op. In 2008 ondernam Tellez een hongerstaking tegen het regime van Ortega.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo sprak enige tijd geleden over Cuba, Venezuela en Nicaragua als de ‘as van het kwaad’. Heeft de druk die de VS uitoefent op Venezuela ook effect op Nicaragua?

Doria Maria Tellez: De regeringen van Chavez en Maduro hebben Ortega jarenlang financieel gesteund. Miljarden dollars zijn er naar Nicaragua gestuurd, zogezegd om infrastructuurwerken te financieren, maar daarvan is nooit veel terechtgekomen. De Ortega’s zijn intussen wel multimiljonairs geworden, en dat hebben ze niet te danken aan hun politieke ambt. Gelukkig is die geldstroom nu grotendeels opgedroogd door de Amerikaanse sancties tegen Venezuela. De enige manier om Ortega onder druk te zetten, is door hem in zijn portefeuille te treffen. De VS en de Europese Unie moeten de economische sancties blijven volhouden. Op die manier geven ze de Nicaraguaanse bevolking meer hoop dan door ontwikkelingsprojecten te steunen waarvan het geld uiteindelijk in de zakken van regeringsleden belandt.

Dora Tellez
Dora Tellez© REUTERS

Ortega probeert nu tijd te winnen door internationale akkoorden te ondertekenen, maar hij zal ze niet toepassen. Ik hoop dat het mogelijk is om binnenkort een internationale rechtbank op te richten die hem kan aanklagen wegens de misdaden tegen de mensheid die zijn regime heeft begaan.

Hoe is het mogelijk dat u in het verleden mee hebt gestreden om de Somoza’s omver te werpen en nu zelf door Ortega vervolgd wordt?

Tellez: Het kantelmoment was vorig jaar, op 18 april 2018. De dictatuur van Ortega heeft de economische en militaire macht in handen, maar toen zijn de mensen tot het besef gekomen dat ze samen kunnen vragen om het land te hervormen. Ortega heeft die protesten zo brutaal de kop ingedrukt dat hij zowel bij de Nicaraguaanse bevolking als bij de internationale gemeenschap veel krediet is kwijtgespeeld.

Volgens Ortega doe ik er alles aan om de regering ten val te brengen, maar de werkelijkheid is dat de Nicaraguanen uit eigen wil op straat zijn gekomen om voor hun rechten te strijden. De campagne die Ortega tegen mij is gestart, is ronduit brutaal. Niet alleen ikzelf, ook mijn familie en vrienden hebben doodsbedreigingen gekregen. Meermaals per week vliegt er een drone boven mijn huis. Leger en politie patrouilleren in mijn straat. Ik weet dat paramilitairen geld is beloofd als ze me doden. Maar voorlopig laat ik me niet bang maken.

Sommigen beweren dat Eden Pastora, de baas van de paramilitairen is. Klopt dat?

Tellez: Er is maar één baas van de paramilitairen en dat is Daniel Ortega. Het klopt wel dat paramilitairen worden getraind door leden van het FSLN. Eden Pastora is een van de verantwoordelijken, maar er zijn bijvoorbeeld ook burgemeesters die de paramilitairen financieren.

In linkse kringen valt te horen dat de Contra’s achter de betogingen zitten.

Tellez: (fel) Eerlijk gezegd maken zulke uitspraken mij erg verdrietig. Veel linkse partijen blijven in het verleden hangen. We moeten de problemen durven te benoemen. Daniel Ortega onderdrukt zijn bevolking. Hij is een monster geworden die op een systematische manier schendingen tegen de mensheid pleegt. Er zijn honderden video’s en getuigenissen die de gewelddadige feiten aantonen. Ortega en Murillo hebben de principes van de revolutie verraden om zelf aan de macht te blijven.

Zult u de 40e verjaardag van de sandinistische revolutie vieren?

Tellez: Het is een pijnlijk verhaal. Eigenlijk heeft de sandinistische revolutie tien jaar bestaan en dan was het gedaan. Het is wel pijnlijk dat mijn kameraden en ik, die gevochten hebben tegen de dictatuur van Somoza, 40 jaar later lijden onder de dictatuur van Daniel Ortega. Hij is ondertussen even gewelddadig, crimineel en repressief als Somoza. Het enige verschil is dat we vroeger tegen een dictatuur vochten die door de VS werd ondersteund en nu tegen een dictatuur die door Cuba en Venezuela wordt ondersteund.

Aberlardo Mata: ‘Vreedzaam blijven strijden’

Exact een jaar geleden werd de 72-jarige bisschop van Esteli in zijn auto beschoten door paramilitairen. Mata werd door de bisschoppenconferentie aangewezen om de dialoog tussen de regering en de oppositie te bevorderen.

Hoe staan het met de onderhandelingen tussen de oppositie en de regering?

Aberlardo Mata:We proberen te overleggen met de regering van Ortega, maar zij gebruikt het overleg alleen maar om tijd te rekken. Voor Ortega is zijn politieke project een persoonlijk en familiaal project geworden. In die omstandigheden overleggen is erg moeilijk, maar we zijn het verplicht aan de bevolking. Het risico is groot dat de bevolking anders de wapens opneemt en het tot een burgeroorlog komt.

Zowel de regering als de oppositie heeft ons gevraagd om als bemiddelaar deel te nemen aan de onderhandelingen. Dat heeft niet gewerkt, omdat de regering dacht dat we beïnvloedbaar waren. We steunen links noch rechts, maar we luisteren wel naar de stem van de bevolking en zij hoopt op democratie. Ortega beschuldigt de kerk van terrorisme. We zouden zogezegd achter de staatsgreep – die trouwens nooit heeft plaatsgevonden – staan.

Het ergst van al is dat door die chaos de economische situatie snel achteruitgaat. Internationale investeringen blijven uit en bedrijven trekken weg. Paramilitairen terroriseren de straten, ze kidnappen, slaan, folteren en vermoorden burgers. Toch heeft een grote meerderheid van de Nicaraguanen besloten om op vreedzame wijze te blijven strijden tegen de despoot Ortega.

Lester Aleman: ‘Geen nieuwe burgeroorlog’

Lester Aleman (21) was een van de studentenleiders tijdens de protesten van 2018. Omdat hijzelf en zijn familieleden ernstig werden bedreigd is hij naar het buitenland gevlucht.

U verblijft nu in Costa Rica: vreest u voor uw leven?

Lester Aleman:Ze zoeken mij, mijn familie en vrienden. Ze willen ons ontvoeren en vermoorden. In Nicaragua is het een misdaad om een andere politieke overtuiging openbaar te maken. Wie gearresteerd wordt, wordt gefolterd. Het voorbije jaar zijn honderden burgerdoden gevallen. Duizenden burgers zijn gevlucht en hebben politiek asiel aangevraagd in andere landen.

Vreest u voor een burgeroorlog?

Aleman:In feite is Nicaragua al in crisis sinds Ortega in 2006 weer president is geworden. De voorbije jaren heeft hij alle macht naar zich toe getrokken. Hij doet zich voor als een socialist, maar hij is een kapitalist en heeft via zijn zonen zelfs de grootste bedrijven in zijn macht. Toen hij vorig jaar in april een wijziging in het pensioenstelsel aankondigde, was de maat vol. In eerste instantie trokken studenten uit privé-universiteiten op straat, later volgden studenten van alle universiteiten en gewone burgers. Wie Nicaragua kent, wist dat het slechts een kwestie van tijd was vooraleer de opgestapelde ontgoocheling van de bevolking naar boven zou komen.

Lester Aleman
Lester Aleman

Ortega vertelt graag aan de internationale media dat er een soort van burgeroorlog plaatsvindt in Nicaragua. Dat klopt niet. We hebben ervoor gekozen om op een geweldloze manier voor onze rechten op te komen. We hebben uit ons verleden lessen getrokken en willen geen nieuwe burgeroorlog.

Hebben de protesten van 2018 iets kunnen veranderen?

Aleman:Ortega heeft de doos van pandora geopend. Paramilitairen hebben carte blanche gekregen om mensen te verkrachten, te folteren en te vermoorden. Tienduizenden Nicaraguanen leven noodgedwongen als politiek vluchteling in een ander land.

De Belgisch-Nicaraguaanse politiek gevangene Amaya Coppens is recent vrijgelaten uit de gevangenis. Is dat een positief signaal?

Aleman:Ortega laat een tiental gevangenen vrij en geeft ondertussen het bevel om honderden andere opposanten te arresteren. Hij beweert bereid te zijn tot een compromis met de bevolking en belooft vrede. Dat is een dikke leugen! Ortega moet vrije verkiezingen in Nicaragua organiseren onder toezicht van de internationale gemeenschap.

Paulo Abrao: ‘Psychische en fysieke foltering’

De Braziliaanse professor in de rechten is directeur van de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens, een orgaan van de Organisatie van Amerikaanse Staten.

Hoe is het gesteld met de mensenrechten in Nicaragua?

Paulo Abrao: Nicaragua scoort slecht op het vlak van de mensenrechten. Het is zorgwekkend dat betogers gecriminaliseerd worden en dat burgers geen toegang meer hebben tot het rechtssysteem in Nicaragua. Momenteel zijn er voor zover we weten een negentigtal politieke gevangenen, maar twee maanden geleden waren dat er nog achthonderd. We hebben klachten ontvangen van verschillende slachtoffers die folteringen hebben doorstaan. Ondertussen zijn meer dan 300 mensen gedood. Tienduizenden hebben Nicaragua verlaten.

Hebt u gevangenissen in Nicaragua bezocht?

Abrao: Ja, voordat de regering van Ortega ons de toegang tot het land verbood, heb ik enkele gevangenissen in Managua en andere steden kunnen bezoeken. De meeste gevangenen vertelden me over psychologische en fysieke foltering. De rechtspraak wordt ook niet gerespecteerd. Er vinden huiszoekingen plaats zonder huiszoekingsbevel en bewijzen worden gefabriceerd. Verschillende gevangenen hebben geen recht op bijstand van een advocaat en tijdens het afnemen van verklaringen worden ze geïntimideerd. De celstraffen zijn disproportioneel. Er worden straffen van 100 jaar uitgesproken. We hebben grondig bewijsmateriaal verzameld en zijn gestart met een onderzoek tegen het regime van Ortega.

Paulo Abrao
Paulo Abrao

Edison Lanza: ‘Geen reden tot feesten’

De Uruguayaanse rechter en journalist is Speciale Rapporteur voor vrijheid van meningsuiting voor de Inter-Amerikaanse Commissie voor de rechten van de Mens.

Hoe staat het met de persvrijheid in Nicaragua?

Edison Lanza: De persvrijheid stond al enige tijd onder druk, maar sinds december 2018 is de situatie dramatisch. Journalisten worden beschouwd als terroristen, hun materiaal wordt in beslag genomen, soms moeten ze vrezen voor hun leven. De vrije meningsuiting in Nicaragua is haast onbestaande. Verschillende journalisten zijn het land al ontvlucht.

Is de veertigste verjaardag van de sandinistische revolutie voor u een feestdag?

Lanza: Ik zie geen enkele reden tot feestvieren. In plaats van een revolutie spreek ik over een cyclus van geweld in Nicaragua. Gelukkig heeft de internationale pers aandacht voor deze zwarte bladzijde in de geschiedenis van Nicaragua.

Overwinning van de sandinisten op Anastasio Somoza en zijn Nationale Garde.
Overwinning van de sandinisten op Anastasio Somoza en zijn Nationale Garde.

Van Somoza tot Ortega

1936 – 1979

President Anastasio Somoza (1896-1956) en later zijn zonen Luis en Anastasio regeren over Nicaragua. Vanaf de jaren 1950 strijden de sandinisten, vernoemd naar de door Somoza vermoorde revolutionair Augusto Sandino (1895-1934), tegen de dictatuur. Vanaf 1978 versterkt de guerrillabeweging het Sandinistisch Nationaal Bevrijdingsfront (FSLN) hun strijd.

19 juli 1979

Overwinning van de sandinisten op Anastasio Somoza en zijn Nationale Garde. Het begin van de ‘sandinistische revolutie’.

1979-1984

Overgangsregering van ‘nationale reconstructie’: de sandinisten beloven landhervormingen, betere gezondheidszorg, vrouwenrechten en alfabetisering van de bevolking.

Herverkiezing van president Ortega.
Herverkiezing van president Ortega.© Belgaimage

1985- 1990

De eerste presidentstermijn van Daniel Ortega, die het jaar voordien bij de verkiezingen 67 procent van de stemmen had behaald. De Amerikaanse president Ronald Reagan treft economische sancties tegen Nicaraga en steunt de Contra’s, gewapende antisandinisten, met wapens en geld. Ortega zoekt steun bij Rusland en Cuba. Door de revolte van de Contra’s komen 50.000 mensen om het leven. De Nicaraguaanse economie is totaal geruïneerd.

1990-2006

De bevolking heeft genoeg van het geweld en kiest drie keer voor rechtse presidenten: Violeta Chomorro, Arnoldo Aleman en Enrique Bolanos.

2007-2011

Daniel Ortega slaagt er opnieuw in president te worden. Hij beschuldigt zijn voorgangers van nepotisme.

2012-2016

Herverkiezing van president Ortega. In 2014 voert hij een wetswijziging door om zich nogmaals verkiesbaar te kunnen stellen.

Betogingen tegen de hervorming van de sociale zekerheid en corruptie door de regering.
Betogingen tegen de hervorming van de sociale zekerheid en corruptie door de regering.© Belgaimage

2016

Ortega wint de verkiezingen met meer dan 70 procent van de stemmen. Hij stelt zijn vrouw Rosario Murillo aan als vicepresident. Critici spreken van verkiezingsfraude.

18 april 2018

Betogingen tegen de hervorming van de sociale zekerheid en corruptie door de regering. Ortega slaat met brutaal geweld terug. Sinds die dag zijn er al 325 doden gevallen en meer dan 800 opposanten in de gevangenis gezet. 10.000 Nicaraguanen zijn hun land ontvlucht. Het bbp daalde vorig jaar met 3,8 procent en 550.000 mensen verloren hun job.

19 juli 2019

De veertigste verjaardag van de sandinistische revolutie.

Edison Lanza
Edison Lanza
Aberlardo Mata
Aberlardo Mata
Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content