De moderne Olympische Spelen vierden in Atlanta hun honderdste verjaardag. Maar viel er eigenlijk wel iets te vieren ? Een balans.
EEN BERICHT UIT ATLANTA
ELKE DAG brachten de mensen bloemen mee. Met gebogen hoofd en schuifelende voeten zochten ze zich een weg, door het gewriemel van de mensenmassa in het Centennial Olympic Parc, voorbij het Swatch-paviljoen, naar de geluid- en lichttoren van het concertpodium. Daar waar op 28 juli, in de nacht van zaterdag op zondag, een zelfgemaakte pijpbom twee mensen had gedood en 112 gewond , legden ze hun bloemen neer op een grasveld van vijftien op drie meter. Ze bedienden zich van trage, ingetogen gebaren. Iemand vouwde de handen voor een gebed. Maar de signalen van eerbied liepen verloren in het geschetter dat megafoons uitspuwden en in de kleurflitsen van de reclame, die als bliksemschichten door het park sneden en elke poging tot respect middendoor kliefden. Iedere aanzet tot stilte werd letterlijk vertrappeld door verse trossen ramptoeristen met de camera in aanslag. Zo groeide de plaats van de misdaad uit tot dé absolute blikvanger van een attractiepark, waarin de olympische sponsors nochtans kosten noch moeite spaarden om naar de belangstelling van het publiek te hengelen. Maar ze werden dus met voorsprong verslagen door een grasperk van vijftien op drie meter waarop een bom onplofte : dat hun promotie-agenten dààr niet aan gedacht hadden.
Dat de menigte in dichte drommen terugkeerde naar het Centennial Olympic Parc, hoewel met een angstige glans in vele ogen, begroette het organisatiecomité als ongeveer de belangrijkste overwinning die hier de voorbije twee weken behaald werd. Om die zege af te dwingen, werd het publiek gemanipuleerd. En nog niet lichtjes. De boodschap puilde uit van dure woorden. Terugkeren naar het park werd voorgesteld als een kwestie van burgerzin. Dit land moest de spierballen laten rollen, voelde de behoefte aan een sterk statement oprispen. Het publiek kreeg ingelepeld dat het met een massale aanwezigheid kon getuigen dat deze natie niet zwicht voor de lafheid van terroristen of gevaarlijke gekken. Zo kon ook, eventueel, een onbestemd gevoel van onveiligheid uit het land wegvloeien. Want een eind verderop was vlak voor de Spelen TWA-vlucht 800 van New York naar Parijs uit elkaar gespat waarschijnlijk als gevolg van een bom aan boord. De Amerikanen koesteren de gewoonte om het geweld te bevechten in verre uithoeken van de wereld en nu meldde het terrorisme zich plotseling present binnen de eigen grenzen. Tot in de hoogste politieke kringen bogen de besluitvormers zich over een wet op terrorisme ( terrorism bill) ; op manieren om de controlesystemen te verstrakken zonder te veel vrijheid te laten lekken.
Ondertussen vertolkte het volk zijn (blinde) vaderlandsliefde en rukte op naar het Centennial Olympic Parc. Zij het schoorvoetend en ogenschijnlijk niet van harte. De pret bleef gedrukt. De aanslag lag in de volgende dagen als een schaduw over het feest in het park.
Het viel op hoeveel inspanningen de organisatoren en de lokale media zich getroostten om het Centennial Olympic Parc opnieuw te doen ontploffen van geestdrift. Volgens hen klopte in dit commerciële pretpark niets minder dan het hart van de Olympische Spelen het zegt alles over hoe de VS de Spelen benaderden.
VOLGENS het Internationaal Olympisch Comité (IOC) had het Centennial Olympic Parc nauwelijks wat vandoen met de Olympische Spelen. Op één minuut, vier uur na de bomaanslag, kondigde directeur-generaal François Carrard van het IOC aan dat de Spelen doorgingen. Vanzelfsprekend gingen de Olympische Spelen door dat deden ze zelfs 25 jaar geleden in München, toen een Palestijns commando elf leden van het Israëlische team ombracht. Dat was wel even iets anders dan een amateuristisch in elkaar geknutseld springtuig. In vergelijking daarmee vertegenwoordigde de explosie in het Centennial Olympic Parc nauwelijks meer dan een accident de parcours.
Hoe dan ook, het IOC maakte er zich wel héél gemakkelijk vanaf. Op de persconferentie legde Carrard klemtonen op zijn woorden, alsof hij er met een hamer op sloeg : het park behoorde niet tot het officiële terrein van de Olympische Spelen. Het IOC limiteerde zijn verdriet en medeleven tot één minuut stilte en een vlag op halfstok. In het Olympisch Stadion wapperden de olympische ringen één dag later alweer hoog aan de mast. Pas later gingen, op voorstel van de Beneluxlanden, stemmen op om alle vrijwilligers van honderd jaar Olympische Spelen te eren en voor hen een standbeeld te planten op de plek van het onheil. Maar meer rouw hoefde in eerste instantie kennelijk niet. Zoals Carrard tot vervelens toe herhaalde : dit was géén aanval op de Olympische Spelen. Mocht de bom nu een stadion of het olympisch dorp hebben getroffen of, tot overmaat van ramp, het Hotel Marriot Marquis, waar de OIC-familie verbleef, ja, dan had het IOC het licht misschien wel op rood gezet. Maar nu… ?
IN het Hotel Marriot Marquis glimt het geld en het ruikt naar parfum van dure vrouwen. Of een goede gang van zaken (zie verderop in dit blad) een ethisch reveil belemmert ? ?Ik ben een pleitbezorger van een ethisch reveil,? zegt ridder Jacques Rogge, gewezen voorzitter van het Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité (BOIC) en voorzitter van de vereniging van Europese Olympische Comités. ?Alleen valt dat niet uit te drukken in maatregelen of bestuursdaden. Maar veel ethische misbruiken kan het IOC niet aangewreven worden. We hebben Zuid-Afrika gebannen zolang daar apartheid heerste. We laten, tegen de wil van de Israëlische regering, Palestijnse atleten toe in Atlanta. We investeren 94 procent van onze inkomsten een bedrag van 94 miljard frank wereldwijd in de opleiding van jonge atleten en in infrastructuur voor topsport. We onderhouden de olympische solidariteit, die ervoor zorgt dat alle landen van de wereld aan de Spelen kunnen deelnemen dat is toch een ethisch uitgangspunt en dat kunnen we alleen maar realiseren dankzij de commerciële reflexen, die ons zo verweten worden.?
DE Ierse zwemster Michelle Smith, rood van haar en naderhand ook van woede, toen er kwalijke geruchten rond haar drie gouden medailles werden gewikkeld ? Het Amerikaanse turnstertje Kerri Strug, dat zich door de pijn van een enkelletsel beet om haar team aan de zege te helpen ? De gecontroleerde kracht van Ulla Werbrouck ? Pires-Silva, het Braziliaanse goudwinnende duo in het beachvolleybal, een discipline voor navelstaarders ? Of toch maar Marie-José Perec, de gazelle uit Frankrijk, die zowel op de 200 als de 400 meter doordraafde ? Ach, smaken zullen ook wel verschillen, als het erop aankomt de vrouw van de Olympische Spelen van Atlanta te kiezen. De emoties hellen zelfs over naar de 44-jarige veiligheidsagente Alice S. Hawthorne, het slachtoffer van de bomaanslag.
Het IOC proclameerde de verheffing van de vrouw tot één van zijn belangrijkste ethische ambities. Met 3.799 namen ze deel ; een record en twintig procent meer dan in Barcelona. Voormalig roeister en nu IOC-lid Anita Defrantz kon haar vrolijkheid niet op. Ze prees Denemarken en Canada, die meer atleten van de vrouwelijke dan van de mannelijke kunne uitzonden. Liechtenstein en Libanon vaardigden zelfs exclusief vrouwelijke teams af.
Vraag. Uit hoeveel atleten bestaan die teams dan wel ?
Antwoord van Anita Defrantz : twee voor Liechtenstein, één voor Libanon.
De vrouwen stevenen af op meer beslissingsrecht. Jacques Rogge : ?Op het IOC-congres stemden we een regel die de nationale Olympische Comités, de federaties en het IOC zelf, verplichten om tien procent vrouwen in hun bestuur op te nemen. In de periode 2000-2004 moet dat aantal verdubbelen.?
ALSOF het om pompwater gaat, zo doorziet François Carrard de strijd tegen doping. Deze Fransman met blozende wangen legt zonder te blozen verklaringen af zoals : ?Het IOC bevindt zich in zijn strijd tegen doping in een win/win-situatie. Als we atleten op doping betrappen, wint ons detectiesysteem. Als we niemand betrappen, betekent dat een overwinning voor onze strategie van dopingpreventie.?
Jacques Rogge heeft minder ivoren torens rond zijn wereld gebouwd. ?In de strijd tegen doping zal het IOC altijd de rol van achtervolger vertolken. Momenteel kunnen we zowel erythropoietine (EPO) als het groeihormoon (hGH) nog niet opsporen. Maar we investeren zwaar in de strijd. De Europese Gemeenschap gaf me daarvoor een krediet van een miljoen dollar en het IOC heeft er een miljoen dollar aan toegevoegd. De doorbraak in de detectie van het groeihormoon kost ons misschien nog een jaar en ook die van EPO nadert. Over vier jaar, in Sydney, kunnen we beide middelen ontdekken. Maar dan bestaat er alweer iets nieuws, ik maak me daarin geen illusies.?
Met terugwerkende kracht verraden de resultaten van nu veel over het dopinggebruik van vroeger. Twee jaar geleden, op de wereldkampioenschappen van Rome, pakten de Chinese zwemsters negen van de elf individuele titels en alle titels in de aflossing. Vervolgens werden ze twee jaar lang opgejaagd als wilde dieren, zelf noemden ze de selectiviteit van de dopingbestrijders ?discriminerend?. De balans van Atlanta liegt echter niet : één keer goud, twee keer zilver, één keer brons en geen goud in de teamnummers. Uit zoveel teleurstellingen komt de klank van beschuldigingen.
In het ruime kantoor van prins Alexandre de Mérode, Belgisch IOC-lid en voorzitter van de medische commissie, houdt een massieve ijzeren brandkast de wacht. Op de deur staat ?samples? geschreven stalen. De prins toont de deur, langswaar atleten in zijn heiligdom binnensluipen en nadien verdwijnen zonder dat de pers hen opmerkt en onraad opsnuift. De deur geeft uit op een gang, die baadt in een ongezellig halfduister, een goede weergave van de schemerzone waarin de sporter zich bevindt, die hier passeert. Er hangt een bord : ?Clean when you go out.? De grap ligt voor de hand, BOIC-voorzitter Adrien Vanden Eede trapt de voorzet met gesloten ogen binnen : ?Maar niet wie binnenkomt.?
Dat gold voor wielrenster Rita Razmaite van Litouwen en van Rusland, de zwemmers Nina Zhivanevskaya en Andrei Korneyev, de worstelaar Zafar Gylyov en de atlete Marina Trandenkova. Ze proefden allemaal van het product bromantan, volgens De Mérode ?een totaal nieuw, sterk opwekkend middel, dat inwerkt op het centraal zenuwstelsel en de hersenen beïnvloedt bij de aanmaak van dopamine. Bromantan vermindert het vermoeidheidsgevoel, versterkt het immuniteitssysteem en verhoogt de weerstand tegen hoge temperaturen zoals die van de zomers in Atlanta. De naam staat niet op de IOC-lijst van verboden producten, vandaar wellicht dat sommigen dachten dat het aan onze aandacht zou ontsnappen. Bromantan valt onder de categorie verwante substanties. Het komt in de literatuur over geneesmiddelen amper vijf keer voor, allemaal in wetenschappelijke bijdragen uit Rusland, en de eerste keer pas in 1993. Ongeveer op hetzelfde moment vond een onderzoeksinstituut uit Montreal vreemde bestanddelen in de urine van sporters. Een week voor het begin van de Spelen gaf het Canadese laboratorium ons de resultaten van die onderzoeken, zodat wij ze konden identificeren. Mogelijk handelt het om een designer drug, een middel dat specifiek voor sporters werd ontworpen. We denken dat er een zwarte markt voor bestaat. Dat we het ontdekten bij drie atleten die geen medaille wonnen en die het lot aanduidde om een controle te ondergaan, doet het vermoeden rijzen dat het middel wijd verspreid is.?
US TODAY publiceert een cartoon. Een atleet wordt van de Spelen verjaagd wegens dopinggebruik. ?Welk middel ?? luidt de vraag. ?Pepsi-Cola !?
?Nee, dit waren niet de Spelen van Coca-Cola,? weerlegt Jacques Rogge. ?Toen we destijds moesten kiezen tussen Atlanta en Athene, kozen we voor Atlanta omdat Athene niet klaar was om de Spelen te organiseren : grote verkeersproblemen, een gebrekkige infrastructuur, een ontoereikend vliegveld. Athene kon slechts geschiedenis en symboliek bieden. Athene zou ons evenveel geld hebben opgeleverd, maar barslechte Spelen. Bij de toewijzing van de Spelen speelt geld geen rol van betekenis. De elf kandidaat-organisatoren van de Spelen van 2004 stelden hier hun programma voor. Een berekening leerde dat er geen vijf procent verschil zit tussen het grootste en het kleinste inkomen.?
IN de toptwintig van de medaillestand per land logeren Rusland, Oekraïne, Roemenië, Polen, Wit-Rusland, Hongarije en Bulgarije. Zeven Oost-Europese landen. Iets verderop debuteerden Kazachstan, Tsjechië, Slovenië en Joegoslavië met behoorlijke bijval. Bij de Spelen van Barcelona, vier jaar geleden, werd de instorting van het Oostblok voorspeld. Toch tuimelde de Oost-Europese sport niet in elkaar. Rogge : ?Tussen 1990 en 1992 toerde ik daar met IOC-voorzitter Juan-Antonio Samaranch twee keer rond. We spraken toen, onder meer, met de staatshoofden van de republieken die uit de Sovjetunie ontstonden. Overal hoorden we hetzelfde verhaal. We kennen economische, politieke en sociale problemen. We willen sport behouden als prioriteit. Dat is voor ons de vlag naar het buitenland ; het enige waarmee we onze bevolking nog fierheid kunnen geven. Ze bewaarden hun sportstructuren van vroeger, ze spenderen daar nog ontzettend veel roebels aan. De harde valuta, waarover ze niet beschikten, gaf het IOC hen. Met die dollars konden ze buitenlandse stages, de aankoop van materiaal enzovoorts bekostigen.?
VOOR Atlanta ’96 schreven 11.361 atleten in uit 197 landen ; 28 naties méér dan vier jaar geleden in Barcelona. Hoezo, globalisering ? Voor het IOC verengt de wereld niet. Integendeel, met het uitdeinen van de naties verbreedt de olympische beweging. Het principe van het universalisme kraakt in al zijn voegen. Voelt het IOC zich beven van beginselvastheid ? ?Er zijn logistieke grenzen aan de Spelen,? constateert Jacques Rogge. ?Er zijn grenzen aan wat de televisie kan tonen. Er zijn grenzen aan de menselijke aandacht. De competitie mag niet langer dan twee weken duren, moet over vier jaar gespreid blijven en over ongeveer 25 disciplines. We moeten ons daarover beraden.?
Lyudmila Engquist won de 110 meter horden voor Zweden, maar in een vorig leven heette ze Lyudmila Narozhilenko en liep ze voor Rusland. Wilson Kipketer stamt uit Kenya, maar draagt de Deense nationaliteit. De 800-meterspecialist liet zich te laat naturaliseren en zag Atlanta dichtgaan. De massale migraties van de moderne tijd hollen nog een ander olympisch principe uit : de sport van en voor de naties vervreemdt van de werkelijkheid. Jacques Rogge : ?We werken met een oud en verouderend concept, maar het is de enige manier om de overheden mee te krijgen. Zonder vlag en hymne blazen zij hun steun op. Geven we dat principe op, dan ontnemen we veel landen een kans om zich te manifesteren. Vele staten bedienen zich van de Spelen om een plaats op de wereldkaart te veroveren. Het principe van de representativiteit smeult nog. Tijdens de Olympische Spelen zie je hele volkeren met de landgenoten meeleven.?
Leigh Montville beschrijft in het tijdschrift Sports Illustrated hoe hij verdwaalde in het Omnisportcenter en in de rand van een handbalwedstrijd belandde. ?Koeweit tegen Zweden. Sorry, zei ik tegen een official, ik zoek naar Olympische Spelen. Dit zijn Olympische Spelen, vertelde hij me. Een ander land dan de VS dat speelt tegen een ander land dan de VS ? No way, antwoordde ik. De Olympische Spelen zijn een competitie tussen de VS en de rest van de wereld.?
WIE was de man van Atlanta ? De naar Turk overgestoken Bulgaarse gewichtheffer Naim Suleymanoglu tilde zijn derde opeenvolgende gouden medaille en een wereldrecord omhoog en ook de Rus Aleksandr Karelin worstelde zich naar zijn derde olympische titel. De Rus Aleksandr Popov toonde zich de vlugste zwemmer van de wereld. De basketters van het Dream Team behaalden de meest verwachte overwinning van de Spelen. Michael Johnson vloog op gouden spikes door de ultieme uitdaging : de dubbelslag 200-400 meter, met een wereldrecord erbovenop. Voor het eerst in de olympische geschiedenis komt de snelste man ter wereld niet uit de 100 meter.
Of toch maar Carl Lewis ? Niet volgens judocoach Jean-Marie Dedecker : ?Lewis stapt zo graag in het profiel van de ideale schoonzoon, maar hij zal natuurlijk nooit een schoonzoon worden, als u begrijpt wat ik bedoel.? Desalniettemin. Met zijn vierde opeenvolgende zege in het verspringen evenaarde hij Al Oerter en breidde hij zijn verzameling gouden medailles uit tot negen stuks. Sinds Los Angeles ’84 draait Carl Lewis al mee aan de top, als sprinter én verspringer. De atleet van de eeuw ?
Ben Herremans
Carl Lewis won voor de vierde opeenvolgende keer het verspringen en heeft nu negen gouden medailles.
De Ierse Michelle Smith zwom drie keer naar goud en werd verdacht van doping : het IOC blijft achtervolgen.
Het chauvinisme van de Amerikanen omhelst het Dream Team. Olympische Spelen zijn een competitie van de Verenigde Staten tegen de rest van de wereld.
De Rus Aleksandr Karelin worstelde zich naar zijn derde olympische titel. De sport tuimelde niet in elkaar in de voormalige Sovjet-staten.
Fatuma Roba wint de marathon : Ethiopië krijgt een plaats op de wereldkaart.
