‘Onvoltooid Verleden Tijd’: een dubbelportret van politieke gevangenen uit de nazitijd. Een tentoonstelling in Mechelen.

Onvoltooid Verleden Tijd, Het Zegel, hoek Stationsstraat en de Vaartdijk, Mechelen. Open tot 20.6, van di. t/m vr. van 10 tot 18 u. Za. en zo. van 10 tot 17 u. Gesloten op maandag, op 29.5 en 8.6.

Het Zegel, de oude postzegeldrukkerij in Mechelen, is een perfecte locatie. Een oud gebouw waar de stilte in de twee zalen van de tentoonstelling de bezoeker letterlijk omhult. Je staat alleen, je kijkt alleen. En dat is opzet. Want ook de mensen over wie die tentoonstelling gaat, stonden alleen tegenover een systeem.

‘Concentratiekamp Buchenwald. Portretten van intellectuelen en kunstenaars‘ werd geconcipieerd in 1999 toen het stadje Weimar Europese cultuurstad was. Binnen de feestelijkheden vormde de tentoonstelling – de titel luidde toen Leben, Terror, Geist – een tegenstem. Want vlakbij Weimar lag ook KL Buchenwald waar tussen 1937 en 1945 meer dan 270.000 politieke gevangenen uit heel bezet Europa opgesloten zaten. Onder hen veel kunstenaars en intellectuelen.

Die tentoonstelling is nu in Mechelen te zien. Een door haar eenvoud indrukwekkende tentoonstelling: 73 houten kisten met op het deksel een citaat. De bezoeker – die daardoor iets van een voyeur krijgt – moet de kist openmaken om kennis te maken met de man of vrouw voor wie Buchenwald geen woord, maar een stuk leven was. Velen van hen zijn internationaal bekend, maar niet allemaal. Het gaat wel altijd om mensen die een stem of gezicht gaven aan hun lotgenoten.

Die lotgenoten worden geportretteerd in: ‘Systematiek en Willekeur. Het verhaal van de politieke gevangenen uit het arrondissement Mechelen’. Een lege zaal met tegen de muren een zestigtal lijsten: een foto (als ze beschikbaar was) en biografie op basis van hun dossier als politiek gevangene. De gegevens zijn uiterst summier, maar de impact is des te groter. Deze mensen hadden één zaak gemeen: ze stierven omdat ze zich verzetten tegen de nazi’s.

Hun namen zijn amper bekend. Ze zijn, net als de duizenden andere politieke gevangenen, tussen de plooien van de geschiedenis gevallen. Want niettegenstaande alle publicaties over de naziperiode en de Tweede Wereldoorlog denken de meeste mensen bij ‘concentratiekamp’ vrijwel alleen aan ‘jodenvervolging’. Concentratiekampen waren nochtans in de eerste plaats kampen waar politieke tegenstanders werden opgesloten. Die in ons land vaak genegeerde groep krijgt met deze dubbeltentoonstelling eindelijk de gepaste aandacht.

M.V.