Zaterdag 19 oktober trekken de Ieren voor de tweede keer naar de stembus voor een referendum over het Verdrag van Nice. Als ze het ook dan weer verwerpen, dreigt een institutionele crisis in Europa. De grootste partijen gooiden er daarom bakken geld tegenaan om de bevolking te overtuigen van een ja-stem.
Dit kunnen ze niet menen! Gaan de Ieren het verdrag van Nice bij het referendum volgende zaterdag écht weer verwerpen? En waarom? ‘Waarom zouden we ermee instemmen? Als klein land kunnen we er alleen maar bij verliezen’, meent Anthony Coughlan, aanvoerder van het National Forum, een onderzoeksinstelling van de nee-zijde. We treffen hem in een klein containerkantoortje achterin de prestigieuze gebouwen van Trinity College in Dublin. Coughlan is professor-emeritus sociale politiek en geniet aanzien, ook bij de vertegenwoordigers van de ja-zijde. ‘Versta ons niet verkeerd. We zijn niet tégen de uitbreiding van de Europese Unie. We keren ons ook geenszins tegen het Europese lidmaatschap. Maar we willen niet eender welk Europa.’
Een jaar geleden trokken de Ieren al eens naar de stembus voor een eerste referendum. Onverwachts keerde 53 procent van de kiezers zich toen tégen het Verdrag, tot scha en schande van de Ierse regeringsleiders. Omdat de opkomst bovendien zo laag was, beslisten ze meteen het referendum over te doen. Het zo moeizaam tot stand gekomen verdrag wilde Ierland toch niet onderuithalen, zo luidde het. Trouwens, geen van de vijftien ministers, ook de Ierse niet, had er veel zin in om de onderhandelingen over Nice te heropenen. ‘Onze regeringsleiders zijn zich toen in Europa voor ons gaan verontschuldigen’, vertelt een bedrijfsleider. ‘En dat terwijl we amper wisten waar het over ging. Nu geven ze te verstaan dat we wel zullen vóór stemmen. Maar we laten ons niet dicteren. Dit is een aanfluiting van de democratie.’
Hoe kun je een bevolking motiveren een positieve stem over eenzelfde verdrag uit te brengen, wanneer ze het al een keer verworpen heeft? Hoe vaak stel je dezelfde vraag tot je het gewenste antwoord krijgt? ‘De hele context is totaal gewijzigd’, zegt John Bruton, Iers lid van het voorzitterschap van de Conventie op een persconferentie van Alliance for Europe. ‘Vorig jaar in juni waren we een van de eerste lidstaten om de ratificatie aan te pakken. Toen was het best mogelijk dat er nóg lidstaten zouden weigeren. Bovendien lag het aantal landen die zouden toetreden nog niet vast. Als het er niet meer dan vijf zouden zijn geweest, kon het desnoods ook zonder Nice.’ Het verdrag van Amsterdam laat onder bepaalde voorwaarden een beperkte uitbreiding toe met vijf landen. Zodra het er meer zijn, is een hervorming van de instellingen noodzakelijk. Dat waren de lidstaten overeengekomen. En die hervorming staat in het Verdrag van Nice. ‘De druk was vorig jaar dus nog niet zo groot’, verklaart hij, aarzelend.
Vandaag is de druk verpletterend. Als de Ieren zich zaterdag, als enig land, tegen de ratificatie uitspreken, dreigen ze een institutionele crisis uit te lokken. Het verdrag van Nice vereist immers unanimiteit. Als het niet door elk van de lidstaten is geratificeerd, kan het ook niet worden uitgevoerd. ‘Een Iers “nee” zal de uitbreiding minstens met een jaar vertragen. Als de elementen van Nice voor heronderhandeling aan de Conventie worden doorgegeven, kan dat proces nog langer duren’, aldus Bruton. ‘En wat zal er gebeuren in de tussentijd?’
De kandidaat-lidstaten kunnen ontmoedigd raken. Ze kunnen hun toetreding verwerpen. Het electoraat kan zich afkeren van de Europese Unie. En ‘destructieve en hypocriete anti-Europese krachten’ binnen de bestaande lidstaten kunnen ‘aan de hand van guerrillatactieken’ het uitbreidingsproces onderuit trachten te halen. ‘Zulke krachten kennen we ook in Ierland. Ze zeggen dat ze niet tegen de uitbreiding zijn, maar doen er alles aan om het proces te blokkeren.’
Eén voor één vrij uitgesproken doemscenario’s. ‘Tragedies waar de Ieren uiteindelijk de morele verantwoordelijkheid voor zouden moeten dragen’, aldus Bruton. De ex-premier Garret FitzGerald (Fine Gael) heeft nog verdergaande nachtmerries. Een nee-stem zou een zware ontgoocheling betekenen voor de andere lidstaten, legt hij uit. En daarom zouden hun premiers wel eens tot een ‘alternatieve Europese Unie’ kunnen besluiten, als ze geen andere uitweg meer zien uit de impasse. ‘Een Unie zonder Ierland’, betoogt hij. Zijn nachtmerrie draagt hij uit, overal in het land.
DE KOERS VAN DE GESCHIEDENIS
De Ierse regeringsleiders en het establishment geven het niet graag toe. Hun Europese collega’s kunnen hardop dromen van een groot en eengemaakt Europa. Vorige week nog vierden ze feest bij de bekendmaking van het langverwachte rapport van de tien ’toetreders’ in Brussel. Ook de Ierse EU-leden vierden voorzichtig mee. Intussen halen hun collega’s in eigen land alles uit de kast om zoveel mogelijk pro-Nice-stemmen te vergaren. Zolang de campagne nog loopt, moeten en zullen ze zich inzetten, tot de laatste snik.
‘De Ieren beseffen niet welke macht ze in handen hebben!’, aldus nog een pathetische Bruton. ‘Zaterdag 19 oktober bepalen zij de koers van de Europese geschiedenis. Ze kunnen het leven redden van 500 miljoen mensen in Europa. Zo’n enorme macht misbruiken is niet verantwoord.’
Maar wat als ze het, volgens Bruton dan, tóch doen? Wat als de meerderheid van de Ieren zich uitspreekt tégen het verdrag van Nice? Dan moet de juridische trukendoos worden opengetrokken. Noodzakelijke onderdelen van het verdrag van Nice zouden dan in afzonderlijke toetredingsverdragen per kandidaat-lidstaat kunnen worden opgenomen.
‘Een gemakkelijke oplossing zal dat niet zijn’, meent Noel Dorr, Iers onderhandelaar bij het totstandkomen van de verdragen van Amsterdam en Nice en een van Ierlands meest gerespecteerde diplomaten. ‘Het is een puzzel die de uitbreiding met jaren kan vertragen. Complete verwarring zou er ontstaan. In elk geval zou de positie van Ierland duidelijk worden aangetast.’
Het hele verdrag van Nice was een kwestie van geven en nemen, vertelt hij. Het ging er als volgt aan toe: we geven een commissaris op, als we zoveel stemmen in de Raad in de plaats krijgen. ‘Haal daar één overeenkomst uit en het verdrag zakt als een pudding in elkaar.’
Hoe dan ook, officieel luidt het nog steeds dat het verdrag absoluut geratificeerd moet worden. Dat herhaalt Romano Prodi bij monde van zijn woordvoerder, Jonathan Faull. Ook al zou de Commissievoorzitter daar na het vorige referendum twijfel rond hebben gezaaid. ‘Prodi heeft altijd gezegd dat Nice moet worden ondertekend’, zegt hij. ‘En als dat niet gebeurt, komt er voor de uitbreiding zeker een delay.’
Een Plan B is er niet, beweert Faull. Geen kant en klare uitweg uit de impasse, dus. De goden zullen het moeten oplossen. Of anders The Irish Times wel. Vorige donderdag kopte de krant dat ‘de EU voor de uitbreiding wel steun zou zoeken bij het Iers parlement als het land het verdrag van Nice verwerpt’. Het zou gaan om een verklaring dat de Ieren met hun ‘nee’ niet tegen de uitbreiding hebben gestemd. ‘Niet alle hindernissen voor de uitbreiding zouden daardoor uit de weg worden geruimd’, schreef de krant. ‘Maar op zijn minst zou het de klachten neutraliseren, dat de democratisch uitgedrukte wil van de Ieren niet zou worden gehoord.’ De Ieren laten niet op hun kop zitten, laat dat duidelijk zijn. Maar van het idee dat de Europese Unie de hulp zou inroepen van het Iers parlement, hadden ze op het kabinet van Prodi nooit gehoord.
DE AS FRANKRIJK-DUITSLAND
In elk geval zouden de Ieren bij een nieuwe onderhandeling geen betere voorwaarden uit de brand kunnen slepen dan ze nu hebben. Noel Dorr: ‘In de ministerraad heeft Ierland volgens Nice nu 2,5 keer zoveel stemmen dan het Ierse bevolkingsaantal verantwoordt. We hebben recht op één Europees parlementslid per 312.000 inwoners – voor Duitsland is dat één voor 820.000. Voor een land als het onze is dat een goede deal.’
Kleine landen worden dan toch niet zo benadeeld? ‘Ga weg! Dit is een noodzakelijke regeling voor de uitbreiding. Als je voorstander bent van de toetreding van de kandidaat-lidstaten, zoals de meeste nee-stemmers, is dat een regel die je aanvaardt’, verdedigt Anthony Coughlan van de nee-zijde. ‘Het probleem voor de kleine landen vloeit voort uit het principe van versterkte samenwerking. Op basis van Nice kunnen acht of meer landen rond een bepaald project een clubje vormen, ook al gaat de rest niet akkoord. Voorbeelden avant la lettre zijn de euro en Schengen. Een federatie van de avant-garde noemen de ambitieuze eurofederalisten dat, naast een Unie voor iedereen. Het idee van de Europese Unie als een partnerschap van wettelijk gelijken wordt daardoor helemaal gefnuikt. Er is geen uitweg mogelijk: Nice leidt tot een duaal Europa met de as Frankrijk-Duitsland tegenover de kleinere landen. En dat willen we niet. We laten ons niets op de mouw spelden.’
‘Don’t let them bully you. Vote NO’ û laat je niet intimideren, staat geschreven naast een foto van iemand die met een wapen wordt bedreigd. Aan elke verlichtingspaal in de straten van Dublin kleeft wel een of andere oneliner. De meeste roepen op tot een ‘ja’. De YES-voters, de regeringspartijen, de grootste oppositiepartijen en het Ierse establishment, hebben ook het grootste budget. Ze organiseren informatiemissies her en der op het platteland. Tot in de kleinste uithoeken van Ierland is er een va-et-vient van informatieambtenaren. Iedereen moet ervan doordrongen worden: Yes betekent een voortgezette welvaart voor Ierland. Zelfs de landbouwers en vissers kregen een informatieronde in de maag gesplitst.
De Ierse voorzitter van het Europees parlement Pat Cox zakte persoonlijk af naar Dublin. In zijn eigen bewoordingen wil hij zijn bevolking tot de juiste keuze aanzetten. ‘Een nee-stem zal donkere krachten losweken’, spreekt hij betoverende woorden. ‘Ze vormen een virus. God, laat dat virus zich toch niet onder ons verspreiden.’
Raakt de bevolking nog wijs uit al die tips en ex-cathedra aanbevelingen? ‘Ik sta voor een groot dilemma’, zegt een docente van Trinity College. ‘Ik zou “nee” stemmen en veel van mijn vrienden ook. Maar mijn stem is een stem tegen de regering. Het mooie plaatje dat Bertie Ahern heeft opgehangen, is de jongste maanden helemaal aan diggelen gegaan. Bovendien zit hij verwikkeld in een schandaal. Misschien zal ik me onthouden. Maar als ik stem, wordt het “nee”.’ Al die moeite voor niets.
Al die koude drukte, denken de andere leden van de EU. Dat Ierland zaterdag zou tegenstemmen, houden ze amper voor mogelijk. Als ze ‘ja’ stemmen, zal het hele gedoe niets meer zijn geweest dan een fait divers op de kalender van de Europese Unie. Stemmen ze toch tegen, dan zit Europa in een patstelling. Maar zal de EU zich laten klemrijden door zo’n kleine minderheid, als de Ieren?
Ingrid Van Daele
