De Somalisch-Nederlandse politica Ayaan Hirsi Ali, bekend om haar scherpe kritiek op de islam, over de oorzaak en de gevolgen van de moslimprotesten.

U hebt de profeet Mohammed een perverse tiran genoemd. Theo van Gogh, met wie u samenwerkte voor de film Submission, werd door een moslim vermoord. U zelf wordt door de politie beschermd. Kunt u zich voorstellen hoe die Deense cartoonisten zich nu voelen?

AYAAN HIRSI ALI: Ze zijn vast behoorlijk van de kaart. Enerzijds zal een innerlijke stem hen wel zeggen dat ze de vrijheid van meningsuiting niet zomaar mogen opgeven, anderzijds zullen ze ervaren hoezeer dit gevolgen heeft voor hun persoonlijke vrijheid. Je mag niet vergeten dat ze van de naoorlogse generatie zijn en alleen maar vrede en welvaart gekend hebben. Plotseling moeten ze weer voor hun eigen mensenrechten vechten.

Waarom is het protest zo aangewakkerd?

HIRSI ALI: In de Arabische landen, waar het protest nu verder wordt georkestreerd, bestaat er helemaal geen vrijheid van meningsuiting. Veel mensen vluchten van die landen naar Europa precies omdat ze kritiek hebben gegeven op de religie, de politiek of de maatschappij. De totalitaire islamitische regimes zitten in een diepe crisis. Door de globalisering zijn ze aan ingrijpende veranderingen onderhevig. Ze zijn ook bang voor de hervormingsgezinde krachten onder moslimmigranten in het Westen. De dreigende taal tegen het Westen, en het succes dat ze daarmee behalen, gebruiken ze dan om die mensen te intimideren.

Zou het dan verkeerd zijn geweest om zich te verontschuldigen voor de cartoons?

HIRSI ALI: Eens te meer werd in het Westen gehandeld volgens het principe na de ene wang meteen de andere aan te bieden. Dat is haast een traditie: in 1980 zond de Britse privézender ITV een documentaire uit over de steniging van een Saudische prinses die overspel zou hebben gepleegd. Dat leidde tot een boze reactie van de regering in Riyad, waarna de Britten zich hebben verontschuldigd. Eenzelfde knieval zagen we in 1987 met Rudi Carrell naar aanleiding van een sketch over ayatollah Khomeiny. In 2000 werd in Rotterdam het toneelstuk Aischa over de jongste vrouw van de profeet nog voor de première afgelast. En dan de moord op Van Gogh, en nu die cartoons. We verontschuldigen ons voortdurend en merken niet hoeveel klappen we krijgen.

Welke houding zou Europa dan moeten aannemen?

HIRSI ALI: Europa zou solidair moeten zijn. De cartoons moeten overal getoond worden. De Arabieren kunnen onmogelijk alle goederen van alle landen boycotten. Ze zijn veel te afhankelijk van de import. Bovendien moeten de Scandinavische firma’s een schadevergoeding krijgen. Zoveel zou het recht op vrije meningsuiting ons wel waard mogen zijn.

De moslims zouden zich toch ook, zoals elke andere religieuze gemeenschap, tegen laster en belediging moeten kunnen beschermen?

HIRSI ALI: Dat is weer diezelfde reflex om de andere wang te tonen. In de moslimlanden en hier bij ons gaat geen dag voorbij zonder dat radicale imams in hun moskee- en haat prediken. Zij vinden joden en christenen minderwaardig en wij laten hen toe dat te vinden, als hun vrije mening. Wanneer zullen de Europeanen beseffen dat de islamieten hun critici die vrijheid niet gunnen? Na de knieval van het Westen zullen ze zeggen dat Allah de ongelovigen een zwakke ruggengraat heeft gegeven.

Welke gevolgen zal de storm van protest tegen de cartoons hebben?

HIRSI ALI: Het zou zoals in Nederland kunnen worden. Schrijvers, journalisten en kustenaars hebben sinds de moord op Van Gogh een schaar in hun hoofd. Iedereen is bang om kritiek te uiten op de islam. Submission wordt nog altijd niet in de zalen getoond.

Velen vinden de film te radicaal en te beledigend.

HIRSI ALI: De kritiek op Van Gogh was soms terecht. Maar op het moment dat iemand voor zijn levensovertuiging moet sterven, doet de vraag er niet langer toe welke fouten hij heeft gemaakt. Dan moeten we resoluut opkomen voor de fundamentele rechten. Anders lijk je toe te geven dat er ergens wel een goede reden was om Van Gogh te vermoorden.

U wordt ook verweten dat u verbeten kritiek levert op de islam.

HIRSI ALI: Hoe kun je problemen oplossen als je ze niet eens duidelijk kunt benoemen? Moslimsvrouwen zitten thuis gevangen, worden misbruikt en onder dwang uitgehuwelijkt, terwijl onze veel te passieve intellectuelen in Nederland ondertussen zo trots zijn op hun vrijheid!

De debatten over het Nederlands op straat, over het integratieprogramma voor Marokkaanse jongeren: zijn die ook het resultaat van uw provocaties?

HIRSI ALI: De scherpe kritiek heeft eindelijk een open debat over onze relatie met moslimmigranten mogelijk gemaakt. Men is zich bewuster geworden van de problemen. Eindelijk trekt men zich bijvoorbeeld ook het lot van jonge meisjes aan die als bruid uit Marokko naar Nederland worden gesleept en maakt men wetten om zulke praktijken tegen te gaan.

U werkt aan het vervolg van Submission. Blijft u zich even hard opstellen?

HIRSI ALI: Jazeker. We willen het debat over het absolute gezag van de Koran, over de onfeilbaarheid van de profeet en over de seksuele moraal voortzetten. In het eerste deel laten we een vrouw zien die tot haar God spreekt: ze klaagt dat ze al zijn regels gevolgd heeft en zich heeft onderworpen, en toch wordt ze misbruikt door haar oom. Het tweede deel gaat over het dilemma waar vier moslimmannen door hun geloof mee worden geconfronteerd. De eerste man haat joden, de tweede is homo, de derde is een levenslustige man die eigenlijk de islam wil gehoorzamen maar altijd zwicht voor de verlokkingen van het leven, en de vierde is een martelaar. Alle vier voelen ze zich door God verlaten en zeggen ze hun geloof op.

Zal de rel over de Deense cartoons de vertoning van uw nieuwe film niet bemoeilijken?

HIRSI ALI: De situatie kan haast niet moeilijker worden. We werken nu al volledig in de anonimiteit. De medewerkers, van de acteurs tot de technici, zullen niet herkenbaar zijn. Maar iedereen is vastbesloten de film af te werken. De regisseur van deze film had niet zo veel op met Van Gogh, maar hij vindt dat de strijd voor de vrije meningsuiting absoluut voortgezet moet worden. Ik hoop dat we de film nog dit jaar kunnen voorstellen.

Is de aanspraak van de Koran op het absolute gezag, die u in Submission bekritiseert, de grootste hindernis voor de hervorming van de islam?

HIRSI ALI: De doctrine die zegt dat de Koran door God gedicteerd is en dat het geloof dus onveranderlijk is, moet vervangen worden. Moslims moeten tot de overtuiging komen dat het ménsen waren die de Heilige Schrift hebben opgetekend. De meeste christenen geloven ook niet meer dat de wereld in zes dagen geschapen is. Voor hen zijn dat symbolische verhalen en toch blijven ook zij trouw aan hun geloof.

Copyright Der Spiegel