De Maastrichtkoorts : minister Magda De Galan snijdt een miljard frank uit het budget van de rusthuissector. Die maakt zich boos.

De Maastrichtbesparingen bedreigen de rusthuizen. Geen enkel rusthuis weet, bijvoorbeeld, hoeveel Riziv-toelagen (subsidies van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering) het dit jaar precies zal krijgen. Dat wordt pas over enkele maanden bekendgemaakt. Dat er niet genoeg geld zal zijn, weten de rusthuizen wél. Federaal minister van Sociale Zaken Magda De Galan brengt het Riziv-geld voor de rusthuizen dit jaar terug van 14,9 naar 13,9 miljard frank. Bovenop de vermindering met zeven procent, komt nog een lineaire inlevering van twee procent. De RVT-rusthuizen moeten lineair twee procent inleveren.

De sector sluit voor het eerst de gelederen, onder meer met een betoging in Brugge op 26 maart. ?De rusthuisdirecteuren kunnen niet meer werken. We zien het niet meer zitten,? zegt Luc De Vreese van DROV (Vereniging van Directies van Residentiële Ouderenzorg in Vlaanderen). ?De dagprijzen kunnen niet omhoog, want de ouderen kunnen die nu al nauwelijks betalen. We kunnen geen personeel ontslaan en we kunnen de rusthuisbewoners niet langer verzorgen, zoals we dat zouden willen.?

De ?besparingen? berusten op een misrekening. De belangrijkste fout is de totale onderschatting van het aantal bewoners in de rusthuizen. De Galan wil slechts rekening houden met 77.799 bewoners, terwijl er vandaag ongeveer 82.000 mensen in de rusthuizen verblijven. Op basis van deze te lage cijfers berekende De Galan ook de globale enveloppe waarover de gesubsidieerde rusthuizen vanaf dit werkingsjaar beschikken.

Deze ?vergissing? is niet nieuw. De overheid maakt reeds vier jaar dezelfde fout. ?Ik weet heel zeker dat het Riziv altijd louter vanuit een budgettaire context redeneert,? beklemtoont Patricia Sabbe van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, die de OCMW-rusthuizen groepeert. ?Wij hebben tijdens de jaarlijkse onderhandelingen altijd realistische cijfers naar voren geschoven. Het Riziv heeft die vier jaar na elkaar in twijfel getrokken. Telkens bleek achteraf dat wij het met onze cijfers bij het rechte eind hadden. Telkens werden wij voor de uiteindelijke zogezegde budgetoverschrijding gestraft.?

Adjunct-kabinetschef van minister De Galan, Paul Verhavert, denkt dat er niets mis is met de rekensommetjes : ?We hebben rekening gehouden met de cijfers van het vorige jaar, extrapolaties gemaakt naar 1997, hierbij zelfs een veiligheidsmarge ingebouwd en de inflatie ingecalculeerd. Er is ook geen sprake van dat er moedwillig lagere cijfers zouden gebruikt zijn.?

?De federale overheid heeft de besparingen vermoedelijk lukraak doorgevoerd,? zegt Luc De Vreese. ?Dit is het scenario : we hebben nog een miljard nodig. Wie zijn er het braafst ? De rusthuizen… Hier zit dus geen beleid achter. Het rusthuisbudget is echter slechts een klein deeltje van het totale Riziv-budget. Waarom snijdt de overheid niet in andere domeinen, waar het aanbod de vraag wel degelijk doet stijgen. In de medische beeldvorming bijvoorbeeld ? De maatregelen van De Galan zijn op 1 oktober 1996 ingegaan. Er komen gegarandeerd rampen van. Binnen enkele maanden begint de grootste ontreddering, als de rusthuizen te weten komen hoe weinig toelagen ze nog voor het derde trimester zullen krijgen. Nu al zijn er instellingen die personeel ontslaan, die de dagprijs verhogen en die zelfs worden overgenomen door privé-kapitaal.? Françis Derykere van de Algemene Inspectie van de Prijzen en de Mededinging voorspelt faillisementen, met buitenlandse kandidaat-overnemers uit de privé-hoek.

TE WEINIG BEDDEN NAAR BEHOEFTE

Vanaf 1982 moeten oude, zieke mensen sneller uit de ziekenhuizen, want langdurige ziekenhuisopnamen vindt de overheid te duur. Ze komen terecht in Rust- en Verzorgingstehuizen (de zogenaamde RVT’s). Die zijn veel goedkoper voor de overheid (een RVT-woongelegenheid kost 1.800 frank per dag, tegenover 4.000 frank voor een ziekenhuisbed), maar veel duurder voor de oudere zelf.

Zorgbehoevende ouderen in RVT-woongelegenheden krijgen voor de zorgkosten van de overheid hogere subsidies dan ouderen die overnachten in een gewoon rusthuisbed. Om te bepalen hoeveel subsidies een bewoner krijgt, wordt de KATZ-schaal gebruikt, die de zorgbehoefte van de oudere persoon vaststelt. Hoe hoger de zorgbehoefte, hoe groter de tussenkomst in de zorgkost. RVT-forfaits variëren van 1.275 tot 1.762 frank, forfaits voor de gewone rusthuizen schommelen tussen 45 en 1.184 frank.

Al gauw bleek het aantal zwaar zorgbehoevende ouderen veel sneller te stijgen dan het aantal erkende RVT-bedden. Vandaag zijn er nog altijd slechts 22.000 RVT-bedden, terwijl er in werkelijkheid 44.000 zwaar zorgbehoevende ouderen in de rusthuizen worden verzorgd. Dit betekent dat het Riziv voor 22.000 zwaar zorgbehoevende mensen onvoldoende tussenkomt. De sector pleit al jaren voor het rechttrekken van deze wanverhouding, zodat alle ouderen voor dezelfde zorg een evenredige tegemoetkoming krijgen.

Precies omdat de federale overheid onvoldoende tussenkomt in de zorgkosten, is de dagprijs die de bewoners van rusthuizen zelf moeten betalen, heel hoog. Volgens Johan Truyers van de Katholieke Beweging Gepensioneerden (KBG) bestaat 65 procent van de rusthuiskosten uit verzorging (voornamelijk loonkosten). Die kosten worden door de overheid ?ondergefinancierd?. De rusthuizen houden hun dagprijs nochtans laag : ongeveer de helft van de prijs in Nederland, bijvoorbeeld. Maar wat heet laag ? Truyers : ?De gemiddelde dagprijs in 1994 was 314 frank. Tachtigplussers met een werknemerspensioen komen nu elke maand al tienduizend frank tekort. In 1988 was dat nog vijfduizend frank. In Vlaanderen ligt de dagprijs zelfs twintig procent hoger dan in Wallonië. Vlaanderen stelt tegenover rusthuizen hogere kwaliteitsnormen, maar legt hier zelf geen frank aan toe. Rusthuizen zijn dus al nauwelijks betaalbaar. De drempel is hoog. Mensen stellen een opname uit, tot het niet meer anders kan. Er zijn meer en meer spoedopnames, ook van zeer zwaar zorgbehoeftige ouderen.?

Luc De Vreese beschrijft de triestige gevolgen : ?Mensen die in een rusthuis vijftigduizend frank per maand moeten betalen, zijn in drie jaar tijd hun kleine arbeiderswoning kwijt, waar ze hun hele leven voor hebben gespaard.?

Als het gaat om ouderen die even zorgbehoevend zijn, vindt De Vreese het ook niet logisch dat de overheid meer tussenkomt voor RVT-woongelegenheden dan voor een gewone rusthuiswoongelegenheid. ?Voor een vergelijkbare zorg moet een vergelijkbare personeelsomkadering en vergelijkbare forfaits komen. Geef ons zes categorieën van zorgbehoefte, met een aangepaste financiering en trek de forfaits op voor iedereen. Dan is ons financieel probleem grotendeels opgelost. Het beleid van De Galan is onbegrijpelijk. Iedereen in de sector vraagt dat de kloof tussen het RVT- en rusthuisbudget zou verminderen. In de plaats daarvan vergroot De Galan de kloof nog.?

Het kabinet van De Galan is van plan om de forfaits te verhogen. ?We denken eraan de RVT-forfaits geleidelijk uit te breiden naar alle rusthuisbewoners die aan de RVT-criteria voldoen,? zegt Paul Verhavert. Maar of die maatregel volstaat om het hoge prijskaartje voor de rusthuisbewoner te verlagen, blijft zeer de vraag.

EEN COMMUNAUTAIR PROBLEEM

?Het beleid van minister De Galan is gebaseerd op de Waalse realiteit, niet op de Vlaamse,? beweert Luc De Vreese. Vlaanderen, Wallonië en Brussel voeren inderdaad sinds jaren een geheel verschillend ouderenbeleid.

Vlaanderen heeft bijvoorbeeld sinds 1985 een rusthuisdecreet dat de sector strenge normen oplegt ter bescherming van de rechten en vrijheden van de oudere persoon. Zo moeten de Vlaamse rusthuizen vanaf vijftig bejaarden één animator in huis hebben. De rusthuizen krijgen voor deze inspanningen van de Vlaamse overheid geen bijkomende subsidies. De rusthuisbewoner draait ervoor op.

Nu de sector in een zware crisis verkeert, lijkt het moment niet geschikt om de rusthuizen bijkomende kwaliteitseisen te stellen. Maar niets is minder waar : begin maart keurde de commissie Welzijn van de Vlaamse Raad het decreet goed op de kwaliteitszorg in de welzijnsvoorzieningen. Luc De Vreese : ?Het kwaliteitsdecreet is een goede zaak. Wij staan hier achter. Normaal is kwaliteitszorg een verbetering voor de klant. Maar in de huidige context denk ik niet dat de kwaliteit zal toenemen. Onze constante zorgkosten zullen moeten dalen om ons budget in evenwicht te krijgen.?

Sinds 1985 regelt in Vlaanderen een programmatienorm het aantal rusthuizen (zie kader) : per honderd zestigplussers hebben Vlamingen recht op vier woongelegenheden in gewone rusthuizen en één voor dementerende ouderen. Daarnaast heeft Vlaanderen ook RVT-woongelegenheden. De Vlaamse Gemeenschap heeft trouwens grondig werk gemaakt van een progressief ouderenbeleid, met de uitbouw van een groot aantal alternatieve woonvormen : service flats, dag- en nachtverzorgingscentra, dienstencentra, bejaardenwoningen. Voorts staat Vlaanderen heel ver in de thuiszorg en krijgt hiervoor heel wat Riziv-subsidies.

De Vlaamse evolutie loopt parallel met gegevens uit een recente Oeso-studie die in twaalf landen werd uitgevoerd. Ook daar daalt het aantal ziekenhuisbedden, verhoogt het aantal bedden in de gespecialiseerde instellingen (onze RVT’s) en ruimen traditionele rusthuizen het veld voor RVT’s en andere, alternatieve woonvormen.

Wallonië en Brussel kennen een totaal andere evolutie. Het aantal rusthuizen is er ongebreideld blijven groeien. Op basis van de toestand in Wallonië en Brussel vindt de federale overheid nu dat er genoeg rusthuiswoongelegenheden zijn en wil ze het aantal bevriezen. Een moratorium zou de onderprogrammatie bestendigen voor Vlaanderen, tegenover de overprogrammatie in Wallonië en Brussel.

In Vlaanderen zijn er een groot aantal katholieke en openbare rusthuizen en slechts weinig onafhankelijke rusthuizen. In Wallonië en Brussel daarentegen staan de onafhankelijke, op winst georiënteerde rusthuizen, sterk.

Dit versnipperde rusthuislandschap heeft ervoor gezorgd dat de Vlaamse belangenorganisaties in het verleden sterk verdeeld waren. Maar nu trekken afgevaardigden van diverse groeperingen gezamenlijk op : het Verbond der Verzorgingsinstellingen (VVI, katholieke zuil), de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (OCMW-rusthuizen), de Federatie van Onafhankelijke Seniorenzorg (FOS, de onafhankelijke rusthuizen) en DROV (de rusthuisdirecteuren). Kortom, een gemeenschappelijk front van rusthuizen en ouderenorganisaties. De hele sector is boos : de oudere mag niet het kind van de rekening worden.

Marleen Teugels

Rusthuizen : ouderen zijn het kind van de rekening.