De verklaring was zoals gebruikelijk kort en krachtig. Met een bon en een dank u wel konden de verzamelde media beschikken. Jean-Luc Dehaene nam als boegbeeld van zijn partij de volledige verantwoordelijkheid voor de zware verkiezingsnederlaag op zich. Hij trekt zich terug uit het centrum van de politiek. De eerste minister beende weg en werd in de coulissen opgevangen door Herman Van Rompuy, die hem normaal gesproken over enkele jaren als premier had moeten opvolgen. Maar daar kwam dus even iets tussen.
De duidelijke beslissing van Dehaene was het verstandigste dat de voorbije week uit de hoek van de christen-democraten werd vernomen. De omvang van het verlies had op de partij het effect van een splinterbom: de scherven vlogen alle kanten uit. Er is een bedachtzame Dehaene nodig om die achter de schermen rustig weer bijeen te vegen. Met het gewicht van meer dan een half miljoen voorkeurstemmen kan hij dat doen, zonder daarbij veel te worden tegengesproken. Zijn stemmen plaatsen hem sowieso niet buitenspel: hij blijft in de positie van een man die bereid moet zijn als hij geroepen wordt. Of zijn prei en zijn worteltjes lang van zijn exclusieve aandacht zullen kunnen genieten, zal dus afhangen van het vervolg van de gebeurtenissen.
Dat ziet er nu op het eerste gezicht eenvoudig uit, maar is het bijlange niet. Wellicht heeft de CVP meer verloren dan zelfs de liberale informateurs van het moment lief is. De voorzichtige toenadering tussen de CVP en de VLD, die in het laatste deel van de campagne merkbaar werd, moet als gevolg van de dioxinecrisis in de koelkast. Die crisis kostte de christen-democraten net die paar procenten meer, die maakten dat ze eerst aan bezinning toe zijn. Er zijn er in die partij trouwens nog die ervan uitgaan dat de kippenkwestie verantwoordelijk is voor het hele verlies – en dat er dus eigenlijk weinig aan de hand is. Gewoon pech gehad. Dat is niet de houding van lui die zich gewillig inschakelen in een programma van vernieuwing, waaraan in ieder geval de Vlaamse informateur zijn lot heeft verbonden en waarop hij ook zal worden afgerekend.
In het schaduwspel dat nu nog aan de gang is, is Guy Verhofstadt het ook aan zichzelf verplicht om de groenen de kans te geven om zich in een coalitieproject in te passen. De programmapunten waarop de paars-groene partijen met elkaar botsen zijn bekend, en de lijst is lang. Dat maakt een vergelijk daarom niet onmogelijk. Als Verhofstadt het Nederlandse model echt goed heeft bestudeerd, weet hij dat daaraan wekenlange en spijkerharde onderhandelingen vooraf zijn gegaan. Tot de laatste komma van het toekomstige beleid zal moeten worden overwogen, bediscussieerd en vastgelegd.
Wie zich rond de tafel nog wil profileren, zal snel afvallen. Het zal om een globaal project moeten gaan, niet om een grote ruif waaruit elk pikt wat hem het beste uitkomt. Met de CVP in de oppositie maakt een vechtkabinet geen enkele kans. Het probleem stelt zich misschien nog niet meteen, maar het dient zich onvermijdelijk aan als de ontgoocheling en de euforie over de verkiezingsuitslag plaatsgemaakt hebben voor de realiteit van elke dag. En, bijvoorbeeld, duidelijk wordt hoe diep de put is die de dioxinecrisis heeft geslagen.
Dat neemt niet weg dat de gelegenheid zich aandient om de politiek in Vlaanderen een ander gezicht te geven. Almaar luider klinkt daarbij de vraag hoe de korpsen, de administratie, de magistratuur op een eventuele regering zonder de CVP zullen reageren – zeker in het licht van de grote doorlichting van de overheid die Verhofstadt en Louis Michel op het oog hebben. De socialist Johan Vande Lanotte waarschuwde er vorige week al voor dat een coalitie zonder de christen-democraten tegelijk de staat zelve in de oppositie zet. Maar het was ook die staat die de voorbije jaren zo inadequaat reageerde op de fundamentele problemen waarmee de mensen werden geconfronteerd.
De oppositieleider Verhofstadt zal de komende dagen langzaam meer staatsman worden. Het was precies het opzet van zijn VLD om het kluwen van korpsen en belangengroepen uit elkaar te halen en elk van hen weer zijn werk te laten doen – waarbij de politiek de marsrichting zou bepalen. Zekerheid vindt hij desgevallend straks in de armen van Jean-Luc Dehaene. Het avontuur van de vernieuwing loopt meer over het andere pad – maar dat zal niet met rozen bezaaid zijn.
Hubert van Humbeeck
