Dood na een bezoek aan de tandarts ? In Brussel werd een VZW opgericht voor slachtoffers van medische fouten.
Waar ik mijn energie van haal ? Ik kijk naar de foto van mijn zoon en ik weet dat het moet.?
Jean Rodriguez, die de VZW Medische fout lanceerde, lijkt even vastberaden als de ouders van de vermoorde en vermiste kinderen. Ook hij put energie uit het onrecht dat de maatschappij hem aandeed. Al werd zijn zoon niet gedood door een kinderverkrachter. Maar door een tandarts in een Brussels ziekenhuis.
In juni 1994 moest zijn zoon Alain zijn wijsheidstanden laten trekken. Dat gebeurde via een ingreep onder volledige verdoving. Tijdens de operatie liep iets fout. Alain Rodriquez viel in coma en stierf drie dagen later. Een hartaanval, luidde de verklaring van de behandelende tandarts. Tot een andere dokter wees op de verdachte omstandigheden van het overlijden. De tandarts hield vol dat een lijkschouwing overbodig was. Na expertise en tegenexpertise bleek dat de man adrenaline had toegediend in de plaats van het verdovingsmiddel xylocaïne.
De tandarts werd beschuldigd van onvrijwillige doodslag en moet binnenkort voor de correctionele rechtbank verschijnen. Jean Rodriguez : ?In mijn geval is het heel duidelijk : in het dossier staat alles zwart op wit. Maar voor vele anderen is het bijna onmogelijk om een fout aan te klagen. Wat doe je als een dokter een wezenlijke fout maakt in de diagnose ? Wat doe je met fouten op technologisch gebied waar je als buitenstaander geen moer van begrijpt ??
In ons rechtssysteem geldt voor slachtoffers van medische fouten de basisregel van het aansprakelijkheidsrecht : het is aan de aanklager om de schuld te bewijzen. Dat maakt de positie van de artsen relatief comfortabel. Ze kunnen zich verschuilen achter technische details. Daarom groeide bij Rodriguez het idee van de VZW. Inmiddels heeft hij al driehonderd reacties : ?Gevallen die nooit de pers haalden en soms schokkender waren dan mijn verhaal.?
De VZW wil slachtoffers wijzen op hun rechten en hen moreel, juridisch en later ook financieel bijstaan als ze naar de rechter stappen. Daarvoor onderhandelt Rodriguez met twee advocatenkantoren. ?Ik ken mensen die al zes jaar in proces zijn. Dat heeft hen al zevenhonderdduizend frank gekost en nog altijd hebben ze geen zicht op het verdict. Zoiets zou veel sneller afgehandeld moeten worden. Want in veel gevallen is van meet af aan duidelijk dat het om een fout gaat. Het kost een fortuin om gezegd te krijgen dat een dokter een fout gemaakt heeft.?
GEEN CAMPAGNE TEGEN DOKTERS
De VZW Medische fout wil ook dokters inschakelen. ?Wij lanceren geen campagne tegen de dokters, wij lanceren een campagne tegen medische fouten,? zegt Jean Rodiguez. Daarom ook wil hij samenwerken met de orde der geneesheren. Verder zal de VZW de problematiek proberen aan te kaarten bij de overheid. Er zijn contacten met het ministerie van Justitie, en ook met enkele ziekenfondsen.
Cijfers over het aantal medische fouten zijn in ons land zo goed als onbestaande. Professor Herman Nys, docent medisch recht aan de KU Leuven, schat dat tien procent van de Belgische artsen wel eens vervolgd wordt voor een medische fout. Jaarlijks behandelt de tuchtcommissie van de orde van geneesheren zo’n zevenhonderd klachten. Een cijfer dat weinig zegt over het aantal gerechtelijke vervolgingen. Enkel voor de gynaecologie, een sector die relatief kwetsbaar blijkt voor fouten, zijn dergelijke cijfers beschikbaar. Vorig jaar leerde een anonieme enquête dat bijna 32 procent van de gynaecologen al eens voor de rechtbank gedaagd was.
De verzekeringspremies die artsen betalen om zich in te dekken, vormen een andere indicator van het groeiende aantal klachten. De Beroepsvereniging der Verzekeringsondernemers (BVVO) beweert dat er in 1993 voor 310 miljoen frank aan premies werd geïnd. Volgens het BVVO volstond dat niet om de schadelast te compenseren. De premies van 1994 bedroegen 469 miljoen frank. Ook toen compenseerden ze de schadelast niet : die zou oplopen tot meer dan een miljard, aldus het BVVO.
Dat laatste cijfer is echter gebaseerd op een berekening van de reserves die de verzekeringsmaatschappijen aanleggen. Dossiers kunnen namelijk jaren aanslepen, en de maatschappijen voorzien dat in hun boekhouding door te schatten hoeveel ze later nog zullen moeten uitkeren. ?Met zulke cijfers kun je natuurlijk alles bewijzen,? vindt Renée Van der Veken van het nationaal Verbond van de Socialistische Mutualiteiten. ?De schadegevallen die wij behandelen, wijzen in geen geval op bedragen van die orde. In vergelijking met tien jaar geleden valt er wel een stijging te merken, maar de jongste tijd is het aantal bij ons bekende gevallen niet spectaculair toegenomen.? De cijfers van de BVVO hebben enkel betrekking op de individuele polissen. Over de schadelast van fouten van dokters die verzekerd zijn via het ziekenhuis waarvoor ze werken, zijn geen cijfers bekend.
Door de hoge uitkeringen die de verzekeringen incalculeren, schoten de individuele premies alvast flink de hoogte in. Een huisarts betaalt momenteel tussen vijf- en tienduizend frank. Voor een chirurg, een anesthesist of een diensthoofd loopt dat bedrag op tot 125.000 frank.
DE MONDIGHEID VAN DE PATIENT
Het groeiende aantal klachten heeft wellicht te maken met de mondigheid van de patiënt. Toch stapt volgens Rodriguez nog altijd maar een minderheid naar de rechter. ?Vaak lacht men patiënten gewoon uit als ze een proces tegen een dokter aangaan. Terwijl de slachtoffers slechts hun eer terug willen. Zij vechten voor een zaak die hen rechtvaardig lijkt, maar worden voortdurend geconfronteerd met medische dossiers en dokters op wie ze geen vat hebben en door wie ze zich geminacht voelen.?
Veel dokters zijn bang voor negatieve publiciteit en willen een proces vermijden. Ze stellen daarom onderhands een ?minnelijke schikking? voor. Rodriguez : ?Soms bieden ze vijfduizend frank aan. Ik zal het cru stellen : als ik met een dier naar het slachthuis van Anderlecht trek, dan krijg ik daar ook vijfduizend frank voor.?
Is zo’n boete of een financiële compensatie dan zo belangrijk. Met geld koop je toch geen verloren familielid terug ? ?Voor mij en vele anderen is dat geld niet belangrijk. Maar er zijn families waar het wegvallen van een gezinshoofd een financiële ramp inhoudt. En precies deze families hebben niet de middelen om naar de rechter te stappen. Precies deze mensen stemmen in met een aalmoes van de arts. Omdat zij geen keuze hebben.?
?Maar,? benadrukt Rodriguez, ?in de eerste plaats vechten deze mensen om een beetje waardigheid terug te winnen. Het gaat om een principe. Na een fout is de zaak voor een dokter afgesloten. Voor de slachtoffers niet : zij willen een bevestiging van die fout, zij willen gerechtigheid. De tandarts die verantwoordelijk is voor de dood van mijn zoon, is op dit eigenste moment gewoon aan het werk. Maar als u morgen tegen 170 per uur een dodelijk ongeval veroorzaakt, nemen ze onmiddellijk uw rijbewijs in beslag.?
DE ARTS IS NIET OVERBESCHERMD
Bij de orde der geneesheren houden ze voor niet ongevoelig te zijn voor de problematiek. ?We beseffen dat slachtoffers vaak in de kou blijven staan. Het is nu eenmaal moeilijk om te bewijzen dat een arts een fout maakte. Maar de bewijsplicht bij de arts leggen, is ook niet zo evident. Sommige juristen twijfelen of dat principieel wel verantwoord is,? zegt dokter Raoul Haché, ondervoorzitter van de orde. De orde ziet wel iets in een vergoedingssysteem naar Zweeds model. Volgens dat zogeheten ?no-fault?-vergoedingsstelsel kan elke patiënt, die het slachtoffer wordt van een verkeerde medische handeling, genieten van een financiële compensatie los van het feit of de fout bewezen is of niet. Dat klinkt mooi, maar omdat het geld uit een centraal fonds moet komen, liggen de vergoedingen in zo’n systeem meestal aan de lage kant. En voor de artsen oogt het natuurlijk aantrekkelijk als de patiënt het daarbij laat en afziet van verdere vervolgingen. Begin dit jaar is er naar aanleiding van een colloquium aan de ULB al overleg gepleegd over het invoeren van zo’n systeem, maar volgens de orde werden de plannen opgeborgen omdat de verzekeraars dwars lagen. Het dossier ligt momenteel ter studie op het kabinet van minister van Economische Zaken Elio Di Rupo (PS).
De orde ontkent dat dokters overbeschermd zijn. ?Iedereen kan een klacht indienen,? beklemtoont dokter Haché. ?Die klacht kan zowel disciplinair, burgerlijk als strafrechterlijk behandeld worden.? Haché geeft aan dat artsen in eerste instantie altijd door hun eigen orde gesanctioneerd worden. ?Ik schat dat vijf procent van de 36.000 artsen in ons land ooit disciplinair vervolgd geweest zijn. De sancties variëren van een berisping tot een schorsing van twee jaar.?
Professor Nys noemt het tuchtrecht van de orde verouderd. ?De belangrijkste bedoeling ervan is het imago van het beroep hoog te houden. Centrale staat de eer en de waardigheid van de geneeskunde. Dat heeft niets te maken met de noden van het slachtoffer. De meeste klachten bij de orde komen trouwens van collega’s. Patiënten krijgen daar het gevoel dat ze als het ware bij de duivel te biecht moeten gaan.?
Nys meent dat het aantal medische fouten vermeerdert. ?Veel meer dan vroeger werken artsen met ingewikkelde apparatuur. Dat verhoogt de kans op fouten. Er groeit een kloof tussen de technische mogelijkheden en het vermogen om die technologie om te zetten naar de behoeften van de patiënten.?
Volgens Nys ligt de kern van het probleem in de communicatie tussen de arts en de patiënt. ?Die relatie is nog grotendeels gebaseerd op de vroegere situatie, waar niet zo veel verkeerd kon lopen. De moderne arts leeft echter meer in zijn eigen vakwereld, waar geen plaats is voor de verzuchtingen van de patiënt. De patiënt wordt gezien als een object waarop de arts technologische snufjes toepast.?
Daarom zou Nys zich wel vinden in een ombudsdienst in ziekenhuizen. ?Die kan zijn nut bewijzen als er zich achteraf problemen stellen. Maar het mag geen surrogaat zijn. De taak van informatie ligt in de eerste plaats bij de arts zelf.? Patiënten zouden volgens Nys ook inzage moeten krijgen in hun dossier ?zonder dat ze daarom mini-artsjes worden.? Hij vindt dat vooral specialisten meer aandacht moeten besteden aan de communicatie met de patiënt en verwijst naar het voorbeeld van de huisartsen.
Ook de VZW Medische fout ergert zich aan de manke communicatie. Als artsen hun onmacht zouden durven bekennen en uitleg geven over een medische fout, zou veel ellende vermeden worden. Rodriguez besluit : ?Stel dat de tandarts na de dood van mijn zoon opgebiecht had dat hij een dodelijke fout gemaakt had. Misschien zou ik niet eens deze VZW opgericht hebben.?
Henk Dheedene
Ingewikkelde medische apparatuur verhoogt de kans op fouten.
