In zijn nieuwe, panoramische tijdgeestroman Dit moet je weten is Hanif Kureishi goed op dreef. Al is zijn hoofdfiguur wellicht niet zo scherpziend als hij wel denkt.
‘Geheimen zijn mijn handel: ik verdien er mijn brood mee. De geheimen van de begeerte, van de dingen die mensen echt willen en waarvoor ze doodsbang zijn. De geheimen van de reden waarom liefde zo moeilijk is, seks ingewikkeld, het leven smartelijk en de dood zo dichtbij en toch zo ver weggeborgen.’
Wie dit een intrigerend begin van een roman vindt, zit goed bij deze nieuwe van Hanif Kureishi. En wie zich meteen nabokoviaans walgend afwendt van de psychoanalyticus die hier aan het woord is óók, in zekere zin – de stelling dat psychoanalyse een elitairdere vorm van charlatanerie is, zal door dit boek zeker niet worden ontkracht.
Hoofdpersonage en verteller is de psychotherapeut Jamal Khan die, net zoals Kureishi zelf, van gemengd Pakistaans-Engelse afkomst is en sinds anderhalf jaar gescheiden leeft van zijn vrouw. Verder is hij, net zoals Kureishi zelf, van middelbare leeftijd, iets waar hij meer moeite mee heeft dan hij zou willen toegeven – Jamal is zo’n licht pathetisch geval dat dezelfde muziek en films goed vindt als zijn twaalfjarige zoon Rafi en zelfs diens T-shirts draagt als hij er kans toe ziet.
Het boek begint ermee dat zijn beste vriend, de oudere theater- en filmregisseur en klassiek-linkse intellectueel Henry Richardon (misschien wel het leukste personage van het boek) een relatie is begonnen met zijn zuster Miriam – en zich in dat verband in de wondere wereld van het sm heeft gestort. Taboes zijn er om uit de wereld te worden geholpen, en Kureishi schetst, niet voor het eerst, een kleurrijk seksueel panorama in deze overvolle roman, die de afgelopen dertig, vijfendertig jaar bestrijkt, van de in seks en drugs gedrenkte, maar ook door ‘de crisis’ getekende jaren zeventig tot de bomaanslagen in Londen van 7 juli 2005. Henry en Miriam worden trouwens op een dag betrapt bij hun spelletjes, door zijn zoon Sam en diens vriendin. Jamal zelf laat zich mondeling verwennen door Henry’s radicale dochter Lisa, en bezoekt weleens een prostituee. Van die dingen. Vrijheid, blijheid. En seks en liefde zijn per slot héél verschillende dingen. Toch?
Maar nauwelijks 20 pagina’s na de openingsbladzijde komt Jamal plompverloren met de mededeling: ‘Ik moet elke dag leven met een moord. Een echte. Moordenaar, ben ik. Zo, nu heb ik het u verteld. Het is publiek. Nu is alles anders. Voordat ik die woorden opschreef, had ik maar één andere persoon die kennis toevertrouwd. Als dit de ronde was gaan doen, had het mijn loopbaan als zielendokter kunnen hinderen. Zoiets is niet goed voor de omzet.’ Waarna hij doodgemoedereerd weer doorgaat met zijn verhaal.
IJdel, deze man, en niet half zo’n behendig zielenknijper of hij heeft niet écht zo’n geweldig heldere kijk op zijn eigen ‘onderliggende verhaal’ (zijn term voor waarheid). Uiteraard.
Ondertussen houdt de moordgeschiedenis het verhaal aan de gang als Kureishi niet enig seksueel-politiek-bewustzijnsverplaatsend relaas over Jamals volwassenwording doet, of over de ironische ontwikkeling die hij en veel van zijn generatiegenoten in de decennia nadien hebben doorgemaakt (‘Veel ex-linksen zochten hun heil in – of lonkten naar – de zakenwereld en de ondernemingsgeest à la Thatcher waar ze zo op hadden neergekeken.’) Of, ironisch? Je zou het ook een logische ontwikkeling van hun ongeremde hedonisme kunnen noemen.
De moord heeft te maken met Jamals eerste grote liefde, Ajita, destijds een medestudente filosofie, van Indiase afkomst. Na lange jaren uit zijn leven te zijn verdwenen, ontmoet hij haar nu plotseling opnieuw. Hoe dat afloopt moet hier niet worden onthuld – maar of ‘nu alles anders’ is, om even terug te komen op Jamals bekentenis helemaal aan het begin? Dit in ieder geval wél: ‘Ik koesterde het verlangen, tot nu toe niet vervuld, om in weelde te leven in het armste en meest gemengde deel van de stad.’ Zodoende bereikt dit breeduit meanderende boek met zijn vaak geestige dialogen, dat sterk doet terugdenken aan Kureishi’s vroege boeken zoals De boeddha van de buitenwijk, een niet ondubbelzinnig te interpreteren slot. En dat is zowel een beetje onbevredigend als precies goed.
HANIF KUREISHI, DIT MOET JE WETEN, UIT HET ENGELS VERTAALD DOOR MOLLY VAN GELDER, DE BEZIGE BIJ, AMSTERDAM, 469 P., 19,90 EURO.
DOOR herman jacobs
