Als gewone mensen het krap hebben en de rijken geen doel, gaan ze op zoek naar een sterke leider, weet JONATHAN HOLSLAG. ‘Maar sterke leiders stellen, helaas, teleur.’

Hoe meer mensen lijden, hoe meer ze geleid willen worden en hunkeren naar sterk leiderschap. Lijden hoeft niet eens fysiek te zijn. Het kan gaan om een gevoel van verarming: materieel of, erger, mentaal. Niets is zo kwellend als het gevoel geen doel te hebben of niet bij te dragen aan een groter geheel. Nu een groot deel van de bevolking kampt met materiële stagnatie en het vermogende deel met collectieve doelloosheid, voel je het verlangen opwellen naar leiders die klare taal spreken en strijdlust tonen zonder dat er grote persoonlijke offers worden gevraagd. Sterke leiders, helaas, stellen vaak teleur.

De verklaring is vooral dat de meeste sterke leiders doen alsof. Je kunt er drie types uitlichten. Er zijn de vlooientemmers: leiders die in een klimaat van grote uitdagingen doen alsof de strijd zich beperkt tot het behalen van kleine en kortstondige symbooloverwinningen. Denk maar aan een taxshift als de hele economie een grondige vernieuwing nodig heeft, of een nieuwe snelweg als het hele mobiliteitsbeleid herbekeken moet worden. Vlooientemmers hebben het voordeel dat media er vaak opspringen om hun politieke strijd uit te vergroten, maar eigenlijk wordt de aandacht afgewend van fundamentele keuzes.

De profeet-tovenaar pakt minder uit met concrete oplossingen. Hij of zij gaat prat op grote verhalen, dweept met wetenschappelijke doorbraken en belandt in extase bij alles wat disruptive zou kunnen zijn. Tesla zal het klimaat redden, 3D-printen brengt onze industrie terug en met meer globalisering keert de stabiliteit terug in de wereld. Die leiders vinden we terug op Davos, op TED Talks en op excursie in California. Zij bouwen mee aan de mythe van Elon Musk, Mark Zuckerberg en anderen in de hoop dat ze zich kunnen profileren. De baten voor hun samenleving blijven vaag.

Een veel duisterder figuur is de keizer van de kemphanen, een door en door cynische figuur die het publiek op zijn hand probeert te krijgen door te polariseren. Zijn opruiende stem galmt over de arena, maar net zoals bij de vorige twee spoort hij burgers niet aan om hun deel te doen, maar om rond het strijdperk toe te kijken hoe zijn ordediensten het kwade bezweren, hoe hij gevechtsvliegtuigen terroristenschuilplaatsen laat beschieten, en hoe hij muren laat optrekken om de dreiging van de vluchtelingenstroom te bezweren.

Politiek wordt een circus met enorm veel politieke leiders die doen alsof, sommigen gelukkig nog vanuit een oprecht geloof in hun bijdrage, anderen meer omwille van hun ego, de fascinatie voor de macht, het prestige of om nog bedenkelijker redenen. Veel politici uit centrumpartijen proberen op de eerste twee manieren nog aan de bak te blijven. Vaak tevergeefs, zo blijkt, want kiezers haken af. En dus verschijnen de opruiers, zoals Donald Trump, Geert Wilders en Marine Le Pen. Of nog gevaarlijker: leiders zoals Vladimir Poetin en Recep Tayyip Erdogan, die de gemoederen zodanig kunnen verhitten dat de hele tent in vlammen opgaat.

Wat is echt leiderschap dan wel? Het begint met het erkennen van uitdagingen en het mogelijk maken van verandering. Verandering moet vooruitgang zijn, en vooruitgang is het vermogen van een samenleving om zo veel mogelijk aspiraties van zo veel mogelijk mensen te vervullen door zo veel mogelijk van hun talenten te activeren. Het gaat om basisbehoeften zoals veiligheid en welvaart, maar ook om samenhorigheid en zelfontplooiing. Echte leiders maken duidelijk hoe die nieuwe samenleving eruit kan zien, maken van mensen niet alleen toeschouwers van de strapatsen in het parlement, maar betrekken hen bij de politiek, leggen uit welke offers nodig zijn om de vooruitgang mogelijk te maken, en gebruiken hun macht om mogelijke bedreigingen neer te slaan.

Uiteindelijk komt het neer op wat dirigent Daniel Barenboim me ooit toevertrouwde: politiek zal blijven draaien om macht, maar macht zonder visie is opportunisme. Ik zou daaraan toevoegen dat politiek leiderschap vooral de kunst is om de individuele vrijheid te verzoenen met een gezamenlijk toekomstideaal, een gezamenlijk geloof ook dat de toekomst beter kan zijn.

De wereld zit vol nepleiders: vlooientemmers, tovenaars-profeten, en kemphanen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content