Een ’tabel van Mendeljev’ voor kunstenaars en kijkers. ‘Le Tableau des Éléments’ in het MAC’s op de site van Le Grand-Hornu.
Hij krijgt zijn vuurdoop als tentoonstellingsmaker. Denis Gielen, medewerker van directeur Laurent Busine in het MAC’s, noemt het basisregister om vorm te geven aan de wereld Le Tableau des Éléments (tot 18/12). ‘Het grootste raadsel is dat alles kan worden ontraadseld’, zo parafraseert hij Albert Einstein. Wie alle elementen eenmaal heeft doorgrond, kan er ook iets nieuws mee creëren. Zelf maakte Gielen een tentoonstelling als een volmaakt snoer van kunstwerken. Elk beeld is in zichzelf besloten en schikt zich als een fragment in het geheel.
Zoals de tabel van Mendeljev aan scheikundigen, biedt de antieke filosofie van de vier elementen kunstenaars een concreet perspectief. De notie dat vuur, aarde, lucht en water de oorsprong van alle materie uitmaken. De twaalf genodigden weven daar een actuele poëtica rond. Gielen strooide hun werken in een zinvolle, op de architectuur betrokken orde over het parcours.
Het begint met een onderdompeling in een beeldenstroom. Kolkende lava, onderwaterwezens in fantastische vormen en kleuren, wolkenformaties en sneeuwbergen. Geoffroy De Volder verzamelde documentaire filmbeelden en monteerde ze als een partituur, op de dramatische muziek van Gija Kancheli. De verwondering om de losgeslagen krachten van de natuur, getoond in haar meest ongelofelijke verschijningsvormen, maakt plaats voor een besef van verlies, vernietiging en dood. De natuursymfonie is ook een filosofische vertelling, want de korte interventies van de fragiele mens verlenen de vertoning zin. Avonturier, onderzoeker, crisismanager, schrijver of cineast, de mens ondergaat het besef van zijn nietigheid in het spektakel van de elementen als een doem. Tenzij hij er de humor van inziet, zoals Edith Dekyndt, die vloeibare massa’s laat kolken in de palm van een hand.
De mens onderwerpt de elementen die hem omringen aan zijn eigen maatgevoel. Hij kan zoals Daniel Buren met Franse elegantie een vlinderlichte kubus, versierd met het teken van de schilderkunst, openplooien en betreedbaar maken, een luchtkasteel. Of hij meet met Peter Downsborough de afstand tussen elkaar spiegelende woorden en maatstokken in de ruimte, een klare pendelbeweging tussen het abstracte en het concrete. Een emotionele maatstaf: voor Felix Gonzalez-Torres is een hoop muntbonbons het portret van zijn vader. Wie een bonbon opeet, herhaalt de onontkoombaarheid waarmee de vader aan gewicht verloor en ten slotte stierf.
De gesplitste spiegel van Michelangelo Pistoletto plaatst de reflectie in het teken van de scheur in het zelfbeeld. Maurice Blaussyld prepareerde de zaal van de dood als een genadeloze foto-expositie van lichaamsdelen in dissectie. Triomf van het element aarde waarnaar elkeen terugkeert. Maar als puntje bij paaltje komt, is er weer lucht, stervelingen ingeblazen onder de vorm van adem. Daarmee maken sommigen oermuziek (Henri Chopin), anderen bedenken er straffen mee: in de video van Dora Garcia dwingt een meesteres een kind om zijn ademhaling te onderwerpen aan strenge oefeningen.
Wordt Thales van Milete de hoogste eer bewezen? De Griekse filosoof noemde water de bron van alle leven. Roni Horns vijftig majesteitelijk geëxposeerde kleurenfoto’s van de Theems lijken bij nader toezien op het omgekeerde. Zwaar besmeurd en korstig als een dood landschap lijkt de rivier. Zijn de elementen definitief ten dode opgeschreven? Als in een droom laat Mark Lewis langzaam een sneeuwwit landschap uit de grond rijzen. Alles kan weer nieuw worden, en geladen met herinnering, aan de elementen van Pieter Breughel en Caspar David Friedrich.
J.B.
