Na de goedkeuring van het Duinendecreet dreigen de inspanningen aangaande een geïntegreerd kustzonebeleid stil te vallen.

DE VASTGOEDMAKELAARS, die onder andere in Nieuwpoort en Het Zoute op enkele van de mooiste brokken van door het Duinendecreet en het Gewestplan beschermde natuurgebied azen, werden de voorbije weken door de Vlaamse minister van Leefmilieu Theo Kelchtermans (CVP) en zijn collega van Ruimtelijke Ordening Eddy Baldewijns (SP) teruggefloten. Na enkele onthullingen in Knack en parlementaire vragen stelden de bevoegde ministers duidelijk dat de bestemming van de Lenspolder in Nieuwpoort, omwille van zijn ecologische waarde niet kan gewijzigd worden naar woonzone en golfterrein ; en dat het Duinendecreet ook in Knokke-Heist onverkort van kracht blijft en er dus ook niet mag gebouwd worden op de ruïnes van het zwembadencomplex, tussen de wandeldijk en de Zwinbosjes, en evenmin in de Zouteduinen aan de rand van het Blinckaertbos.

De erfgenamen van de families Crombez, Vlerick en Vanden Avenne in Nieuwpoort, evenals die van de families Lippens, de Kerckhove de Denterghem, ’t Serstevens, del Marmol of Ullens de Schoten en De Graeve mogen hun miljardenprojecten nu dus wel opbergen.

Maar daarom heeft Vlaanderen nog geen geïntegreerd kustzonebeleid. Verre van. In Knokke-Heist worden nu zelfs zij het architecturaal experimentele plannen gekoesterd om een zoetwaterzwembad van zo’n duizend vierkante meter op te trekken op de plaats waar het Albertstrand het breedste is, namelijk voor het casino. En dit terwijl een breed en ongerept strand aan de Oostkust een zeldzaamheid wordt, het strand volgens het Gewestplan nog altijd natuurgebied is en het casino mee werd ontworpen door Leon Stijnen, van wie de gemeente Knokke-Heist de bouwstijl in Het Zoute in ere wil houden met studies van het Brussels Sint-Lukasarchief, brochures en wandelingen. Er is dus meer nodig dan een bouwstop op het strand, in de duinen en in voor de duinen belangrijke landbouwgebieden.

Integrated Coastal Zone Management is een relatief jonge discipline, maar verdiende de jongste tien jaar haar adelbrieven, niet in het minst op de ?Top van de Aarde? in juni 1992 in Rio de Janeiro en in de daar goedgekeurde Agenda 21. Een van de prioriteiten voor de komende eeuw is namelijk de bescherming van de zeeën en de kustzones. De top gaf daar voorrang aan omdat nu al meer dan de helft van de wereldbevolking binnen een strook van zestig kilometer van de kust leeft, maar ook omdat maar weinig landen hun vaak tegenstrijdige besluitvormingsprocessen over deze zo vitale zone op elkaar afstemmen. Ook de Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) en de Raad van de Milieuministers van de Europese Unie drongen in 1992 en vorig jaar nog eens bij de Europese Commissie aan om ?een communautaire strategie voor te stellen voor het geïntegreerde beheer van de gehele communautaire kuststrook, die, rekening houdend met de specifieke problemen en mogelijkheden van de diverse gebieden, een kader zal verschaffen voor het behoud en het duurzame gebruik van die kuststrook.?

Er werden echter in Europa al zoveel kuststroken verknoeid, dat de EU-norm terzake weinig inspirerend kan zijn voor het geïntegreerd kustzonebeleid dat de Belgische federale regering (zeewaarts vanaf de laagwaterlijn) en de Vlaamse regering (van het hinterland tot die laagwaterlijn) kunnen ontwikkelen.

Hoewel onze kust amper 65 kilometer lang is en slechts 3.600 hectaren duin meer bevat, grotendeels verkwanseld is en voorts door lokale autoriteiten te grabbel wordt gegooid, biedt zij nog enkele in Europa unieke ecosystemen. Precies die moeten gevrijwaard, hersteld en beter beheerd worden. Daar is het de VZW Natuurreservaten en het Wereld Natuurfonds (WWF) sinds jaren ook om te doen. Zo ook op hun symposium van 18 juni 1994 in Wenduine over het kustzonebeleid in België.

COORDINATIE.

De VZW Natuurreservaten en het WWF gaan nu zelf na welke suggesties uit hun ?Tienpuntenprogramma? van juni 1994 sindsdien gerealiseerd werden.

Omdat een geïntegreerd kustzonebeheer uiteraard ook de zorg om de territoriale wateren, het continentaal plat en de zandbanken inhoudt, maar de Belgische staatshervorming het Vlaams Gewest slechts tot de laagwaterlijn en de federale regering pas verderop in zee bevoegd maakte, is er dus coördinatie vereist. Er wordt zelfs sinds geruime tijd verwacht dat de federaal bevoegde staatssecretaris van Leefmilieu Jan Peeters (SP) een reeks Vlaamse maatregelen op nationaal vlak implementeert. Zo zouden, onder andere, een aantal vogels en zeezoogdieren, waaronder de zeehond, eindelijk ook eens in de Belgische territoriale wateren beschermd mogen worden. Voorts blijft het wachten op de verplichting een Milieu Effecten Rapport (MER) te laten opstellen bij het al dan niet goedkeuren van projecten, zoals baggerwerken, stortingen of mogelijke bouwwerken, die een ingrijpende invloed hebben op de kustzone.

Peeters zou er dus goed aan doen niet alleen enkele federale wetten te actualiseren. Hij moet ook de Vlaamse en de verderop gelegen kustbanken laten beschermen door de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn. In het begin van dit jaar nam de staatssecretaris daartoe een eerste initiatief. Omdat deze zandbanken tussen de Belgisch-Franse grens en Zeebrugge, met hun rijk bodemleven, belangrijk zijn als overwinterings- en foerageergebieden voor zeevogels, zoals de zwarte zeeëend (de melanitta nigra), zijn zij trouwens al gedeeltelijk beschermd door de Internationale Conventie van Ramsar over de waterrijke gebieden van internationale betekenis voor de vogelstand.

Maar dit is niet voldoende. Niet alleen wetten en decreten maar ook structuren moeten op elkaar afgestemd worden. Toenmalig Vlaams minister van Leefmilieu Norbert De Batselier (SP) zorgde er wel voor dat een interkabinetten-stuurgroep voor het geïntegreerd kustzonebeheer werd opgericht, maar die kwam tot op heden slechts twee keer bijeen : op 3 oktober 1994 en op 29 maart 1995. Sinds de nieuwe legislatuur aantrad, was er nog geen enkel overleg tussen de federale staatssecretaris van Leefmilieu Peeters, de Vlaamse minister van Leefmilieu Theo Kelchtermans en zijn collega van Openbare Werken en Ruimtelijke Ordening Eddy Baldewijns. En dit terwijl Dirk Van Melkebeke, destijds een kopstuk van de Bond Beter Leefmilieu (BBL), momenteel kabinetschef is van Baldewijns en Hugo Abts, de voormalige voorzitter van de VZW Natuurreservaten, kabinetsadviseur van Kelchtermans. Nochtans vroegen de VZW Natuurreservaten en het WWF twee jaar geleden al om, naar Nederlands voorbeeld, bij ons een Noordzee-coördinatiedienst op te richten.

Peeters’ voorganger op Leefmilieu, Jacques Santkin (PS), wou ooit de mogelijkheid laten onderzoeken om ter hoogte van de kust- en de Vlaamse banken een marien natuurreservaat af te bakenen. Sinds de vorige vergadering van de hogervermelde interkabinetten-stuurgroep is daar niet meer over gesproken. Over de aanleg van de natuurreservaten op de stranden van Lombardsijde en Knokke-Heist(-West) evenmin. Die had De Batselier destijds dan weer beloofd. Hij zorgde er wel voor dat het strand van Heist-West door het Duinendecreet beschermd werd.

DODE LETTER.

Momenteel zijn ongeveer 1.100 (van de resterende 3.600) hectaren duingebied en voor het duingebied belangrijk landbouwgebied beschermd. De VZW Natuurreservaten en het WWF hopen dat de bevoegde beleidsverantwoordlijken niet zullen zwichten voor de grootgrondbezitters, de bouwpromotoren en de soms astronomische schadeclaims waarmee die komen aandraven. Toch zullen er, bij het afsluiten van alle mogelijke ambtelijke en gerechtelijke procedures, billijke schadeloosstellingen betaald moeten worden. Daarom en omdat de verwerving van de dure groenzones op de gewestplannen én het Duinendecreet in zijn geheel meer opvolging vragen dan de afdeling-Natuur van de Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL) op dit ogenblik kan bieden, wordt de oprichting voorgesteld van een Duinenfonds en naar Frans voorbeeld van een Conservatoire de l’espace littoral et des rivages lacustres. Zoniet, vreest de kustwerkgroep, zal het verwervingsplan dat de Groep Toegepaste Ecologie van de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA) omzeggens klaar heeft, dode letter blijven. In dat plan krijgt het Vlaams Gewest de raad om jaarlijks liefst met een nog te decreteren voorkooprecht minstens 250 hectaren duin aan te kopen om het Vlaamse duinenareaal tegen het begin van volgende eeuw op ecologisch verantwoorde wijze te kunnen beheren. Daarvoor zijn echter ook meer personeelsleden nodig. Nu is amper één man gelast met de aankoop van alle mogelijke natuurgebieden in heel het Vlaams Gewest en heeft slechts één natuurwachter aan de Westkust de zorg over het immense Westhoekreservaat, de Houtsaegerduinen in De Panne, de Home Theunis’ duinen, de Karthuizerduinen, het Hannecartbos en het Natuurreservaat-IJzermonding in heraanleg : samen goed voor ongeveer zeshonderd hectaren.

Het is dan ook jammer dat minister Kelchtermans het duingebied (vooralsnog ?) niet aanduidt als een van de drie bijkomende Ecologische Impulsgebieden. Precies dat zou tijdens de komende twee jaar toelaten de krachten te bundelen om een degelijk verwervings- en beheersplan voor de duinen uit te werken. Kelchtermans had nochtans eind vorig jaar in zijn ?Beleidsnota 1995-1999? in het Vlaams parlement ?de aanpak van het duingebied en de Grensmaasvallei? als voorbeelden van mogelijke Ecologische Impulsgebieden geciteerd. Uiteindelijk moet het duingebied nu wijken voor de Boven-Schelde en het Midden-Limburgs Vijvergebied. Kelchtermans is nu eenmaal van Neerpelt en is verkozen in het arrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik.

Toch zal de Vlaamse regering, wil ze een geïntegreerd kustzonebeleid uitwerken, enkele duin- en binnenrandduingebieden moeten aankopen en op wetenschappelijk verantwoorde wijze beheren.

Een van de meest schrijnende resultaten van het gebrek aan ruimtelijke ordening en beheer is de verloedering van de duin-polderovergangszones. Die zijn omzeggens aan heel de kust platgewalst door lintbebouwing, vakantiedorpen, campings, serres en overbemesting. Alleen bij de Ten Bogaarde Hoeve, bezuiden Sint-Idesbald, en in de Oosthoekduinen in De Panne grenst de polder nog rechtstreeks aan hoge duinen : een zeldzaamheid van Noord-Holland tot diep in Frankrijk. Veel eerbied bestaat er voor dit uniek patrimonium niet : zodra een vleugje zand over de weide waait, wordt het onverbiddelijk afgevoerd door de zandboeren. Het ministeriëel besluit ter implementatie van het Landinrichtingsproject De Westhoek schrijft wel natuurontwikkeling en landschapszorg in die duinzomen voor, maar het blijft uitkijken naar de realisatie ervan.

Ook de Oostvoorduinen bij het kerkhof van Oostduinkerke hebben dringend behoefte aan beheer. Als relict van de middeleeuwse kopjesduinengordel tussen Oostduinkerke en Nieuwpoort is dit duinenmassief met zijn kalkgraslanden zelfs van internationale waarde. Zo hebben een paar eigenaars het echter niet begrepen. De ene negeerde nog gauw de bouwstop die het Duinendecreet hem oplegde om in dit uniek landschap een Toscaanse villa op te trekken. En hij wacht duidelijk niet tot het Hof van Beroep de zaak behandelt om zijn interieur af te werken. Anderen trokken naar de Raad van State om het besluit van de Vlaamse regering van 9 december 1992 te betwisten. Het besluit wijzigde de aloude bestemming van de Oostvoorduinen op het Gewestplan van woonuitbreidingszone in natuurreservaat. Omdat het Duinendecreet hier slechts een bouwstop op de gronden legde die niet door het Gewestplan waren beschermd, zou het dus wel eens kunnen dat het grootste deel van de Oostvoorduinen alsnog onder het beton verdwijnt. Tenzij de Raad van State de nieuwe inzichten van de Vlaamse overheid in de ruimtelijke ordening deelt. Het ligt immers in de bedoeling om ook hier, in aansluiting bij het staatsnatuurreservaat Hannecartbos en de Ter Yde-duinen, een natuurbeheersplan uit te werken.

BEHEERSPLICHT.

De VZW Natuurreservaten en het WWF vragen dan ook dat de nakende ecosysteemvisie van de professoren Maurice Hoffmann van de vakgroep Morfologie, Systematiek en Ecologie (Universiteit Gent) en Patrick Meire (Instituut voor Natuurbehoud en VUB) te implementeren. Die visie houdt zowel beheers- als herstelmaatregelen in. Omdat ruim tweederde van de duinen nog in privéhanden berust, maar slecht of niet beheerd worden, zou het Duinendecreet dus allereerst moeten aangevuld worden met een natuurtechnische beheersplicht.

De Zwinbosjes in Knokke en de Oostvoorduinen in Oostduinkerke worden op bepaalde plaatsen overbemest en hebben elders dan weer nood aan extensieve begrazing opdat de duinvegetatie zich zou herstellen. In de meer dan vierduizend jaar oude en in Europa unieke Cabourg-duinen ten noorden van de Moeren in Adinkerke, zouden de aangeplante populieren best verwijderd worden. Met deze bomen denkt de Intercommunale Waterleidingsmaatschappij van Veurne-Ambacht (IWVA) echter ander wild dan konijnen te moeten aantrekken, terwijl die populieren precies de oorspronkelijke duinvegetatie van korstmossen en zandzegge verdringen.

De kustwerkgroep van Natuurreservaten en het WWF vraagt voorts de afbouw van de massale grondwaterwinning in de duinen. Die veroorzaakt immers de verdwijning van vochtige duinpannen waaraan heel wat zeldzame dier- en plantsoorten verbonden zijn. Precies om een natuurvriendelijke drinkwatervoorziening aan de kust te verzekeren, kreeg het Vlaams Water-Overleg (VWO), een forum van drinkwatermaatschappijen, destijds van De Batselier de opdracht een drinkwatervoorzieningsplan voor de kust te ontwerpen. Zoals de kustwerkgroep al op 27 maart 1996 aan Kelchtermans liet weten, kan het advies van het VWO terzake ?zeker niet als een plan worden beschouwd.? Vandaar de vraag aan de minister om AMINAL een echt drinkwatervoorzieningsplan voor de kustzone te laten uitwerken, dat wel degelijk vertrekt ?van de principes van duurzame ontwikkeling en spaarzame omgang met schaarse en kwetsbare natuurlijke rijkdommen zoals duingrondwater.?

RUIMTELIJK HERSTEL.

De afbouw van de grondwaterwinning en een beter natuurbeheer volstaan echter niet voor het beoogde duinenherstel. Het duinenareaal is dermate aangetast door bouwsels, dat afbraak vereist is. Zo liet De Batselier als milieuminister het reusachtige home Theunis, dat in 1935 temidden van het Ter Yde-duinencomplex in Oostduinkerke was neergepoot, zestig jaar later tot de laatste steen afbreken om dit in Europa zeldzame loopduin (met vochtige duinpannen) een kans op herstel te gunnen. Aan de flanken ervan bloeien al purperen, gele en witte orchideeën.

Net als het duinencomplex aan de Westhoek en de IJzermonding, is ook Ter Yde een van de zeldzame plaatsen aan onze kust waar niet alleen geïntegreerd kustzonebeheer maar zelfs een integraal kustreservaat mogelijk is. Met de Trapegeer-zandbank, het strand, de aanpalende Zeebermduinen, en aan de andere kant van de Koninklijke Baan, de Ter Yde-loopduin en de Karthuizerduinen én meer landinwaarts het Hannecartbos en de Oostvoorduinen zijn hier alle op elkaar aansluitende gradiënten van zee tot polder aanwezig die zo’n integraal kustreservaat verantwoorden.

Andere plaatsen aan onze kust die deze strategische visie gestalte geven, zijn uiteraard het staatsnatuurreservaat De Westhoek in De Panne, waarbij het Cabourgdomein aansluit, het strand-, slik-, schor- en duinencomplex van het natuurreservaat IJzermonding in Nieuwpoort en het Zwincomplex ter hoogte van de ruïnes van de zwembaden. Ruimtelijk herstel van deze gebieden vergt zowel de volledige ontmanteling van de verkrotte zeemachtbasis in de IJzermonding als de afbraak van de ruïnes aan de wandeldijk in Het Zoute.

In die geest wordt trouwens sinds kort de 300.000 kubieke meter grondstorten langs de IJzermonding afgegraven die destijds ter verhoging van het terrein waren aangebracht. De verwijdering ervan zal over enkele jaren toelaten dat het tij op de oostelijke oever van de Ijzermonding opnieuw zijn beloop krijgt. Want ?nergens elders in België dan aan de IJzermonding, komen binnen één ruimtelijk aansluitend geheel contactzones voor tussen strand en duin, duin en schorre, schorre en polder en tenslotte duin en poder.? Zo schreef de VZW Natuurreservaten in november 1993 al in haar Zeehond-plan ter herwaardering van de IJzermonding. Al vinden de zeehonden de Belgische kust vooralsnog niet goed genoeg om terug te keren. En met hen vele dieren, planten en mensen.

De kustwerkgroep vraagt voorts dat nu ook eindelijk eens werk zou gemaakt worden van één of twee doorsteken in de dijk die het Westhoekreservaat richting Franse grens van de zee afschermt. Zoals aan Franse kant, zou dan de zee bij springtij in een paar duinpannen binnenstromen. Zo ontstaat een slufter waarin opnieuw zoutminnende planten en strandvogels kunnen gedijen. Anderzijds heeft het hoogwaardig mozaïeklandschap van stuifvlakten, graslanden en struwelen behoefte aan extensieve begrazing. Daartoe wordt zowel in het Westhoek-reservaat als in de IJzermonding en in de Oostvoorduinen de introductie van primitieve pony’s en Schotse hooglandrunderen gepland. Als dan ook nog de recreatie in goede banen geleid wordt en de illegale campings uit de duinen verbannen worden, kunnen alvast de resterende duinen tegen de volgende eeuw de waarde herwinnen die zij sinds mensenheugnis bezeten hebben.

Frank De Moor

Een doorsteek in de dijk (vooraan in beeld) zal de zee toelaten opnieuw een slufter in het Westhoek-natuurreservaat te vormen.

Nu zowaar de hele kust volgebouwd is, denkt Knokke-Heist eraan een zwembad op het Albertstrand neer te poten, net voor het casino.

Om het strand-, slik-, schor-, en duinencomplex op de oostelijke oever van de IJzermonding te herstellen, wordt de verkrotte zeemachtbasis helemaal afgebroken.

De illegale campings aan de middenkust, ter hoogte van Westende-bad, moeten uit de duinen verbannen worden.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content