Het is de paradox van de geschiedenis dat zij haar eigen paden verlaat en dwarswegen inslaat. Het gebruik van geweld is altijd de beproefde methode geweest in de strijd om het zelfbehoud en het bloedige verhaal van die praktijk is dat van de menselijke historie. Tegelijk duiken in de loop van de geschiedenis de ideeën op van geweldloosheid, mensenrechten, gelijke kansen, en zelfs van een algemene wereldvrede. Dat nog weinig van die idealen in huis kwam, neemt niet weg dat zij bestaan, groeien, en ook nagestreefd worden.
Tegenstrijdige ontwikkelingen voltrekken zich gelijktijdig: bewapening en ontwapening, uitbuiting en hulpverlening, vrijheid van mening en nieuwe inquisities, alsof de mensheid de prooi van elkaar tegenwerkende krachten is, elk met een eigen programma. Ooit vergeleek Plato de menselijke ziel met een gevleugeld tweespan, getrokken door een stel paarden waarvan het ene omhoog wil, het godddelijke verblijf tegemoet, en het andere neerwaarts trekt, naar de aarde met haar sterfelijke lichamen. Klaarblijkelijk is de geschiedenis de arena waarin de twee trekdieren het tegen elkaar opnemen.
Indien dat zo is, kan het geen gelijke strijd zijn. Het geweld strijdt met de middelen die het uit zichzelf bezit, maar hoe kan de geweldloosheid zich verweren? De ideologie van de oorlog gebruikt de oorlog om zich te verspreiden, maar de geweldloosheid ziet zichzelf tot lijdzaamheid veroordeeld. Een land dat zijn leger afschaft en zijn grenzen openstelt, riskeert van de kaart geveegd te worden. Vreedzaamheid en verdraagzaamheid staan op die manier altijd aan de kant van de verliezers om samen met hen ten onder te gaan.
Dat zijn redenen genoeg voor pessimisme. Precies daarom kan men zich slechts verbazen over het gegeven dat de geschiedenis, hoe aanhoudend gewelddadig die ook was, toch een ontwikkeling te zien gaf van humane principes die volgens de logica van de macht kansloos hadden moeten zijn. De democratie heeft weinig verweer tegen de tirannie, vredelievendheid kan niets beginnen tegen agressie, en toch is er naast veel tirannie en agressie, ook democratie en vrede in de wereld. Dat is, alles wel beschouwd, een mirakel.
Het is een kenmerk van een humane samenleving dat zij niet tevreden is met het eigen gehalte aan humane kwaliteiten. Het besef van de eigen onvolkomenheid is permanent aanwezig maar kan ook acuut opflakkeren, zoals in dit land onlangs gebeurde naar aanleiding van het drama met de Nigeriaanse asielzoekster. De jonge vluchtelinge die bij haar uitwijzing de dood vond, heeft het geweten van de Belgen dooreengeschud. Er is iets mis met een land dat een wanhopige vrouw uitwijst en daarbij zo hardhandig optreedt dat de vrouw haar begrijpelijke weerspannigheid met het leven moet betalen. Men schaamt zich burger te zijn van een land dat zoveel harteloosheid en brutaliteit tentoonspreidt. Toch is er misschien een lichtpunt in deze tragische gebeurtenis. Het persoonlijke drama dat zich heeft afgespeeld kan nooit goedgemaakt worden, maar het asielbeleid dat dit land voert kan er uiteindelijk beter van worden. Het is nu wel duidelijk dat we méér begrip moeten opbrengen voor de noden van vluchtelingen en het geweld méér moeten schuwen. De reflex van zelfverdediging dient ingetoomd te worden, de onzelfzuchtigheid wat nadrukkelijker beoefend.
Maar dat die medaille een keerzijde heeft, is bekend. Door te kiezen voor de zwakken, “verzwakt” men zichzelf. Op zoveel grootmoedigheid staat een prijs die betaald zal moeten worden onder de vorm van sociale spanningen, bijkomende putten in het overheidsbudget, en misschien zelfs wrijvingen met niet altijd dankbaar gestemde inwijkelingen. Het moeilijkst te dragen zijn niet eens de financiële of sociale lasten, maar de psychologische opdoffers die men bij een mislukking te incasseren krijgt.
Door het drama met Sémira Adamu stond ons land te schande voor de wereld. De uitingen van verontwaardiging waren vooral moeilijk te verdragen omdat elke zin voor verhoudingen erin zoek was. Het is waar dat België de verantwoordelijkheid draagt voor de dood van de vrouw, maar het is ook waar dat dit overlijden een incident was, een tragisch ongeluk, geen geplande misdaad, geen executie. Anders dan in het land van herkomst van de asielzoekster worden hier geen mensen terechtgesteld. Hier zijn ook geen politieke gevangenen. Hier is geen militaire junta aan het bewind, maar een democratisch verkozen regering. En wat zo mogelijk van nog méér betekenis is, hier worden geen vrouwenbesnijdenissen uitgevoerd en geen vrouwen tegen hun wil uitgehuwelijkt. Dat Nigerianen naar België vluchten, en niet omgekeerd, heeft niet alleen met een verschil in economische welvaart te maken.
Maar het was België dat aan de schandpaal genageld werd, niet Nigeria. Belgen moesten het verkroppen dat Nigerianen in onze hoofdstad betoogden tegen de “onmenselijke” Belgische wetten. We hadden geen keuze dan het affront te ondergaan. Het drama van de ongelukkige uitwijzing had zich voltrokken, en dat is het feit dat telt. Het ontzielde lichaam van Sémira Adamu vonnist ons. Alleen door de schuld op te nemen, door naar de kritiek te luisteren en de beledigingen te ondergaan, veeleer dan zelfvoldaan te wijzen op de eigen kwaliteiten, kan gered worden wat het waard is te redden: het respect dat we de mishandelden, de verstotenen, de uitgeprocedeerden, en de omgekomen vrouw verschuldigd zijn.
Er is geen andere humane keuze dan af te zien van geweld, van wrok, zelfs van polemiek. De enige duldbare houding is milder te zijn tegenover de burgers van een land dan dat land zelf is tegenover zijn eigen burgers die eruit wegvluchten. Alleen die keuze vormt de basis voor een waardig asielbeleid.
Al is dat een riskante keuze. Ze doet pijn, zet enig zelfbelang op het spel en druist in tegen de gangbare logica van belangen en krachtverhoudingen. Ze wijkt af van de druk bewandelde paden van de geschiedenis en betreedt moeilijker terrein. Maar ze is niet absurd en hoeft niet tot de ondergang te leiden. Want het is de paradox van de geschiedenis, dit nooit eindigende verhaal van de strijd om zelfbehoud, dat zij de onzelfzuchtigheid voortbracht, vorm gaf en liet voortbestaan.
door Gerard Bodifée
