Waar zit het onderscheid tussen een groep hippies die in Amsterdam een vrijstaat uitroept, en het omen van een zelfverklaarde sovjetrepubliek?
Twee boerderijen in Estland hebben de krachten gebundeld en hebben zichzelf uitgeroepen tot onafhankelijke ‘sovjetrepubliek’. De ingezetenen hebben volgens het Russische staatspersbureau RIA-Novosti (3 september) een sovjetregering en een minipolitiemacht gevormd, en zouden bezig zijn de grenzen met Estland af te bakenen. Het boerderijenrepubliekje zoekt erkenning van Rusland.
‘Wij hebben er genoeg van in het burgerlijke Estland te leven, waar niemand in het gewone volk is geïnteresseerd, waar werkloosheid en corruptie tieren en waar de NAVO en de Amerikanen alles bepalen’, aldus de leider van de Estse opstandelingen, ene Andres Tamm. De begeleidende foto toont een hek en een vlag.
Een hilarisch en onheilspellend bericht. Je vraagt je af waarom het serieuze Russische persbureau RIA-Novosti zoiets publiceert, tussen toespraken van president Dimitri Medvedev en berichten over de Kaukasuscrisis. Misschien is het een practical joke van de redactie. Maar ook een grap maak je niet zonder motief. Wellicht wil het persbureau westerse diplomaten en nieuwsconsumenten even kietelen. Hen er met een knipoog aan herinneren dat er na Zuid-Ossetië en Abchazië nog andere volkjes op hulp van ‘Russische bevrijders’ wachten. Waar houdt de grap op en begint het onheil?
Vergelijk dit met een andere situatie. Krakers in de Amsterdamse buurt de Pijp claimden recent in een persbericht: ‘Vanaf vandaag 11 augustus wordt SWOMP 4 een autonome vrijstaat.’ Het betreft een onbebouwd stuk grond. De krakers publiceerden een ‘Onafhankelijkheidsverklaring’, waarin ze zich uitspreken ’tegen de macht van de overheid en van het grootkapitaal’ alsmede ’tegen parkeergarages’. Ze wonen in caravans en gaan hun eigen groenten verbouwen.
Ludieke actie van die krakers! Een vrijstaat! Het doet denken aan de Amsterdamse ‘Oranje Vrijstaat’ uit 1970. Deze door hippies uitgeroepen tegenstaat claimde geen grondgebied maar had wel ambassadeurs, ministeries en een volkslied.
Waar zit het onderscheid tussen de grap van de zelfverklaarde vrijstaat en het omen van de zelfverklaarde sovjetrepubliek? Niet in beider gedachtegoed; de ideologische programma’s van de Amsterdamse krakers en de Estse boerderijen vertonen juist enige affiniteit. Het fundamentele onderscheid is dat de Esten daadwerkelijk erkenning zoeken voor hun staat. Dan gaat het spel over in politiek.
Dit absurde voorbeeld toont wat voor iets raars politieke macht is. Macht rust op aanvaarding van macht. Een grap wordt een staat wanneer én de eigen bevolking gelooft dat het een staat is én de buitenwereld dat erkent. Dat is alles.
Het overtuigen van de eigen bevolking vergt ook voor bestaande staten permanent onderhoud. De Belgische staat kan ervan meespreken. Daarentegen is het overtuigen van de buitenwereld een kwestie van ja of nee op een bepaald moment. Zoals het Estse boerenrepubliekje steun zoekt bij Moskou, zo zou vrijstaat ‘SWOMP 4’ uit Amsterdam zich kunnen laten erkennen door een buitenlandse nucleaire macht.
De diplomatieke moeilijkheden beginnen wanneer sommige bestaande staten een nieuwkomer erkennen en andere hem als een kraker beschouwen. Aangezien er geen wereldregering is, schept dat situaties zonder juridische uitweg. Die entiteiten bungelen onbeslisbaar tussen kraakpand en eigen huis, wachtend op politieke verwikkelingen.
Een voorbeeld is de Turkse Republiek Noord-Cyprus, in 1974 uitgeroepen op Grieks-Cypriotisch grondgebied en alleen door Turkije erkend; voor de rest van de wereld is het bezet gebied. Taiwan, het bijgebouwtje waar de Chinese nationalisten zich na de communistische machtsovername hebben teruggetrokken, wordt slechts door 25 landen erkend. Israël wordt niet door de Arabische landen erkend.
Kosovo is sinds het zich in februari 2008 onafhankelijk van Servië verklaarde door ruim 40 landen erkend. Daaronder de Verenigde Staten en de meeste Europese lidstaten, maar niet Spanje en Griekenland. (De Kosovaren houden enthousiast de tel bij op www.kosovothanksyou.com.) In een diplomatiek tegenoffensief probeert Servië momenteel de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te bewegen de zaak aan het Internationaal Hof van Justitie voor te leggen.
De over Kosovo gegriefde Russen sloegen terug met de erkenning van Zuid-Ossetië en Abchazië op 26 augustus. Moskou vond voor die stap nauwelijks steun. Ook bevriende omringende landen (inclusief Servië) en China lieten het afweten. Inmiddels kwamen Nicaragua en Venezuela wel over de brug.
Het belang van de verzamelde bestaande staten is ieders soevereiniteit te erkennen en kraken (ook bij de buren) te ontmoedigen. Afgezien van alle motieven, emoties, belangen en aanleidingen: die grondnorm van het statenverkeer is dit jaar tweemaal geschonden. Eenmaal door het Westen, eenmaal door Rusland.
In theorie zouden het Westen en Rusland rond de tafel kunnen gaan zitten en een deal sluiten: ‘Oké, wij erkennen Kosovo, jullie Abchazië en Zuid-Ossetië. Maar nu stoppen met dit gedoe.’ Dat zal niet gebeuren. Dus hoe komt de geest terug in de fles?
LUUK VAN MIDDELAAR IS EEN NEDERLANDSE POLITIEK FILOSOOF EN WOONT IN BRUSSEL.
DOOR LUUK VAN MIDDELAAR
