De anti-islamfilm van Geert Wilders zorgt voor controverse, maar niet voor geweld.

door Hubert van Humbeeck

De zucht van opluchting in Nederland was tot ver voorbij de vaderlandse grenzen te horen. De zolang aangekondigde film tegen de islam van het extreemrechtse parlementslid Geert Wilders bleek uiteindelijk niet meer dan een opeenstapeling van bekende beelden en kreten. Premier Jan Peter Balkenende vreesde enkele weken geleden nog voor ‘heftige reacties’, als Wilders zijn dreigement zou uitvoeren. Vorige week kreeg hij meteen steun van zijn Europese collega’s. De diplomatie had haar werk gedaan. Uit politieke kring kreeg Wilders alleen bijval van het Vlaams Belang.

Balkenende had gelijk dat hij zich zorgen maakte in het vooruitzicht van weer een scheldpartij aan het adres van de moslims. De moord op filmmaker en woelwater Theo van Gogh stortte Nederland enkele jaren geleden in een diepe crisis. De publicatie in Denemarken van cartoons met onheuse afbeeldingen van de profeet Mohammed leidde tot opstootjes, waarbij mensen het leven lieten. Wilders suggereert met beelden van aanslagen en met enkele agressieve verzen uit de Koran dat haat en geweld de kern van het geloof zelf vormen. Hij wil de Koran verbieden en moskeeën en islamscholen in Nederland sluiten. Zijn film heet Fitna, en dat is het Arabische woord voor chaos. En alleen chaos kan Wilders helpen om zijn punt te maken. Het ranzige aan zijn project is dat hij zijn gelijk alleen kan bewijzen als er weer geweld van komt.

Dat wil niet zeggen dat de beelden die hij toont niet echt zijn. Er bestaat een gevaarlijke, fundamentalistische interpretatie van de oude islam. Gematigde moslims stellen daartegenover dat de Koran ook zegt dat het de morele plicht van elke moslim is om menselijk leven te beschermen. Een enquête in 39 moslimlanden leert dat 92 procent van de moslims vindt dat het niet kan dat burgers worden aangevallen.

Omdat het bedoeld is om te provoceren en omdat elke nuance ontbreekt, doet het werkstuk van Wilders nog het meest denken aan een klassieke propagandafilm, waarmee totalitaire regimes proberen om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Een Deense politicus vergeleek Fitna met Der Ewige Jude, de nazifilm die de Duitsers in 1940 de vervolging van Joden moest laten accepteren. Geert Wilders is niet iemand bij wie de vrijheid van meningsuiting in goede handen is.

Zoals dat in een rechtsstaat hoort, wordt nu onderzocht of Geert Wilders de wet overtrad. Godslastering geldt in verschillende Europese landen nog als een misdrijf. In Frankrijk vroegen christenen in 1988 de rechter om de vertoning van de film The Last Temptation of Christ van Martin Scorsese te verbieden. In Nederland is godslastering strafbaar als er tegelijk sprake is van spot of minachting. In 1968 werd Gerard Reve nog vervolgd omdat hij God in een boek had voorgesteld als een ezel.

Moslims halen dit keer gelukkig de schouders op. Een snelle peiling leert dat er voor Wilders ook amper winst in zit, als er nu verkiezingen voor de Tweede Kamer werden gehouden. Hij voelt steeds meer de adem in de nek van die andere rechtse dissidente van de liberale VVD, oud-minister Rita Verdonk. Zondag was Fitna in de internationale media al geen onderwerp meer. Het is misschien het moment voor Nederland om een bladzijde om te draaien. Als de schok voorbij is, kan het echte werk beginnen.