Een man als Marc Dutroux had nooit weer de straat op gemogen zonder behandeling en begeleiding, meent psychiater Paul Cosyns.

SERIEMOORDENAARS en kinderverkrachters hebben bij psychiater Paul Cosyns wel vaker op de sofa gezeten, maar nog nooit heeft hij die twee types in één persoon verenigd gezien : dat is volgens hem nu waarschijnlijk wel het geval met Marc Dutroux uit Marcinelle. De manier waarop de 39-jarige werkloze elektricien samen met z’n handlangers op zijn minst zes meisjes ontvoerde, van wie er alvast twee dood en twee levend zijn teruggevonden, gaat volgens Cosyns echter verder dan loutere pedofilie en heeft mogelijks meer met seksueel sadisme en georganiseerde misdaad te maken.

Sinds 1993 leidt professor Cosyns in het Antwerpse Universitaire Ziekenhuis een centrum voor de therapeutische behandeling van seksuele delinquenten. Dit ?pilootproject? zou in de toekomst op ruimere schaal worden toegepast. De affaire-Dutroux bezegelt in elk geval het falen van het oude systeem : de man kreeg al in 1989 dertien jaar en zes maanden voor de verkrachting van zes meisjes, maar hij werd in 1992 vervroegd vrijgelaten door toenmalig justitieminister Melchior Wathelet (PSC), ondanks negatief advies van het parket.

PAUL COSYNS : De vervroegde vrijlating was zeker een onverantwoorde beslissing, omdat je juist met dat type delinquent een enorm hoog terugvalrisico hebt. Het negatief advies van de procureur-generaal én de uitzonderlijk zware strafmaat waren juist gemotiveerd door de bijzondere ernst en de herhaling van de gepleegde feiten. Nu, de minister beslist na advies van diverse mensen, en ik ken het dossier niet. Ik weet niet welke voorwaarden bij de vrijlating zijn opgelegd, en ik weet niet of wel gecontroleerd werd of die voorwaarden gerespecteerd zijn.

De nieuwe wet van april 1995 zegt nu wel dat al wie in de gevangenis verblijft als veroordeelde voor pedoseksuele activiteiten een behandeling en begeleiding moet krijgen. Die wet moet natuurlijk nog waargemaakt worden in de praktijk. Een drietal weken geleden heeft de minister inderdaad beslist dat zes gevangenissen met een behandelingseenheid zullen beginnen. Als dat plan binnen het jaar operationeel is, zal ik al blij zijn. Want het gaat traag. We kunnen alleen maar hopen dat de gebeurtenissen van de jongste dagen de overheid tot wat meer spoed aanzetten. Ik vermoed dat Dutroux nog gewoon opgesloten zat tusssen de andere gedetineerden zonder enige behandeling.

Bovendien moeten er nu meer centra komen voor de begeleiding buiten de gevangenis. Maar dat is dan weer een bevoegdheid van de Gemeenschappen, en op dat niveau zijn de gesprekken nog aan de gang. Hier in Antwerpen hebben wij al ruim drie jaar een project van ambulante behandeling van seksuele delinquenten, en het gerecht stuurt toch systematisch mensen naar ons door. Meestal blijkt dan dat ze nog veel méér feiten begaan hebben dan het gerecht bekend is. Wij leren de mensen onder meer aan om een risicosituatie tijdig te herkennen en te beheersen, via zelfobservatie en zelfcontrole.

Had men bij de vrijlating van Dutroux kunnen voorspellen dat hij zou hervallen ?

COSYNS : Ik denk het wel, en de gebeurtenissen leveren daar nu het bewijs van. Het is des te erger omdat je via aangepaste maatregelen de terugval gevoelig kan reduceren. Over het algemeen constateren wij terugvalcijfers van vijftig procent, die dan door behandeling dalen tot tien à vijftien procent. Dat is de basis van onze samenwerking tussen therapeuten en justitie. Het is nu eenmaal een typisch kenmerk van seksuele agressoren en pedofielen dat weinig daders veel slachtoffers maken. Onze ?daderhulp? is juist een vorm van preventie.

U hoopt dat de overheid nu wat meer voor de behandeling gaat doen. Maar heeft de hysterie in de media niet een omgekeerd effect en overheerst nu niet de roep om meer repressie ? Uw daderhulp zal nu misschien op nog minder begrip kunnen rekenen.

COSYNS : Uiteraard begrijp ik de emotionele reacties, de mensen zijn erdoor aangegrepen, ze zien hun eigen kinderen in de rol van slachtoffers. Maar dat is nog geen reden om alle wijsheid opzij te zetten en nu ineens een beleid van ?oog om oog, tand om tand? te voeren. Enerzijds blijft een bestraffing nodig om een maatschappelijke norm te stellen. Anderzijds lossen langere en zwaardere straffen het probleem zeker niet op. Het afschrikkingseffect speelt in deze zaken niet of nauwelijks. De mate van terugval is net dezelfde, of men nu drie jaar of tien jaar in de gevangenis heeft gezeten.

Een mannelijke dader en meisjes als slachtoffers, is blijkbaar de stereotiepe rolverdeling ?

COSYNS : De daders die wij behandelen, zijn omzeggens altijd mannen. De slachtoffers zijn vooral vrouwen en kinderen, maar bij die laatsten zijn er evenveel jongetjes als meisjes.

In vergelijking met andere pedofiliezaken, valt hier wel op dat in bendevorm werd gewerkt, wat niet klassiek is. De meeste pedofielen en seksueel perverten ook de seksueel agressieve seriemoordenaars die ik gezien heb , handelen altijd alleen. Het zijn eenzaten die hun eigen gang gaan en er niemand bij betrekken.

Hier heb je wel een bende, waardoor je al meteen valt in de sector van de georganiseerde criminaliteit. Waarschijnlijk hebben de acolieten van de hoofddader ook een zekere gerichtheid naar pedoseksuele activiteiten, maar tegelijk werden ook andere vormen van criminaliteit begaan, diefstallen, oplichterij… Er zijn stapels videobanden met pedofiele pornografie gevonden, dus kan men toch een connectie vermoeden met internationale circuits. Dan zit je niet alleen meer met de drang naar eigen bevrediging maar wel met de zucht naar het grote geld.

Krijgt u daar zelf ooit mee te maken ?

COSYNS : Ik heb met de georganiseerde misdaad zelf geen ervaring, maar wel kennen wij diverse gevallen van meisjes die ontvoerd werden, over de grens gebracht, gefilmd voor pornografisch materiaal, en dan weer vrijgelaten. Dat duurt enkele uren of een halve dag. Maar in de zaak-Dutroux duurde het vele maanden, en had de man zelfs een hele infrastructuur klaargemaakt : een interne gevangenis in zijn kelder. Dat moet toch een bedoeling gehad hebben. Ofwel is het een vorm van martelen en is er zuiver sadisme mee gemoeid. Ofwel is dat om die meisjes verder uit te lenen of door te verkopen in een georganiseerd circuit.

U spreekt over een sadist. De krantencommentaren hebben het over een monster, een beest, het pure kwaad ?

COSYNS : Ik gebruik het woord sadisme alleen in zijn psychopathologische betekenis : iemand die er seksueel plezier in vindt om andere mensen te doen lijden en te vernederen. Dat blijft uitzonderlijk. Normaal gaan seksuele opwinding en agressiviteit niet samen. Dat is ook de functie van het voorspel : je partner tonen dat je geen gewelddadige bedoelingen hebt.

De seksueel agressieve sadisten zijn uiteraard de gevaarlijkste soort, en dan zit je niet ver meer van de seriemoordenaars. Daar heeft Dutroux in mijn ogen toch veel van weg. Ik heb diverse seksuele seriemoordenaars gezien, maar niet van kinderen. Kinderen worden meestal in familiedrama’s gedood, als wanhoopsdaden, in depressies. Dan gaat het vaak om vrouwelijke daders. Maar als het gaat om het doden van andermans kinderen, zie je dat de daders meestal mannen zijn.

Langs de ene kant wordt Dutroux als een monster beschreven. Langs de andere kant legde hij, onder meer in de gevangenis, ook een voorbeeldig gedrag aan de dag.

COSYNS : Uiteraard zijn deze misdaden monsterlijk, dat gaat ons moreel bevattingsvermogen te boven. Maar veel pedofielen zijn verder onopvallende figuren. Daarom kunnen ze het soms zolang uithouden zonder ontdekt te worden. In de gevangenis stellen ze zeker geen problemen. Ten eerste zijn er geen kinderen in de gevangenis, dus hun probleem komt daar al niet tot uiting. Ten tweede worden kinderverkrachters en kinderdoders het meest negatief en het zwaarst aangepakt door de medegevangenen. In gevangenissen zoals Lantin moet men die veroordeelden zelfs apart luchten, omdat ze anders aangevallen worden.

Opvallend is het leeftijdsverschil van de slachtoffers van Dutroux : van acht tot negentien jaar. Dat is niet normaal voor een pedofiel ?

COSYNS : Nee, voor pedofielen zijn meisjes van achttien, negentien jaar zeer ongewoon. Een pedofiel is meer een prepubertair kind. Ze hebben ook een heel precieze voorkeur. Dat kunnen we nagaan met apparaatjes die de graad van erectie meten bij het kijken naar pornoplaatjes. Sommigen willen alleen maar meisjes van acht jaar met blonde haren en blauwe ogen, en die vinden tienjarigen al te oud. Ik heb er zelfs gekend die het alleen voor baby’s hadden. Maar zo’n groot verschil in leeftijden is zeker niet normaal voor een pedofiel, dat wijst weer op een georganiseerd misdaadcircuit.

Is het ongeneeslijk ? Hebt u zelf al mensen behandeld die daarna zwaar hervallen zijn ?

COSYNS : Ja, ook in mijn carrière heb ik twee moordenaars gekend, die daarna opnieuw gedood hebben. Het kan altijd. We leren de mensen zelfcontrole aan, maar er blijft een terugvalrisico op langere termijn, en misschien levenslang. Je kan niet zeggen : vanaf die datum is die man clean. Het is zoals een ontwende alcoholist zijn hele leven geen glas meer mag aanraken en een gestopte roker geen sigaret.

Worden ze hier onder dwang platgespoten ?

COSYNS : Platspuiten is niet aangewezen in deze situatie, maar behalve de psychotherapeutische maatregelen en de sociale controle, gebruiken wij inderdaad ook twee soorten medicamenten. Enerzijds om het verlies van controle over zichzelf, wat vaak biologisch bepaald is, te minderen. Anderzijds om, via hormonenpreparaten, het seksuele libido lam te leggen. Het verandert niets aan een pedofiel zijn gerichtheid op kinderen, maar het herleidt zijn seksuele aandrang wel tot nul. Uiteraard gebeurt dat min of meer onder dwang : de dader krijgt maar de keuze tussen behandeling of opsluiting.

Zijn dergelijke zaken van seksuele delinquentie in de huidige maatschappij frequenter dan vroeger ?

COSYNS : Er wordt natuurlijk meer over gepraat omdat er sinds de jaren tachtig een beweging opgekomen is om daden van seksuele agressie, die vroeger meer verborgen bleven, naar buiten te brengen en stelselmatig klacht in te dienen. Maar anderzijds zie ik zelf ook wel een negatieve evolutie in die winstgevende, georganiseerde circuits. Ik denk aan kinderporno en aan sekstoerisme, waar toch een zekere aanmoediging van uitgaat.

Dutroux wordt als een zeer intelligente man omschreven. Is dat ongewoon ?

COSYNS : Ik heb hier leraars en ingenieurs gehad. Het enige verschil is dat de intelligente daders zich minder vlug laten oppakken dan hun dommere collega’s.

Chris De Stoop

Marc Dutroux met kogelvrijvest tussen de rijkswachters. We dienen hen hormonenpreparaten toe om de seksuele drang volledig lam te leggen.

Marcinelle. Rechts het huis met de speciale ruimte waarin Laetitia en Sabine levend zijn teruggevonden. De vervroegde vrijlating was onverantwoord. Juist dit type had de hoogste kans om te hervallen.