Een praktische leidraad van ouderenpsycholoog Anke Bonnewyn. ‘Het is een misvatting dat zelfdoding op oudere leeftijd veeleer een nuchtere, weloverwogen keuze is.’
Als een oudere persoon zelfdoding pleegt, reageren mensen weleens met ‘begrijpelijk als je zoveel meemaakt’. En meestal doelen ze dan op de vele verliezen waarmee ouderen (vaak tegelijk) te maken krijgen: hun gezondheid gaat achteruit, ze worden minder mobiel en zelfredzaam, ze verliezen hun partner of leeftijdsgenoten, enzovoort.
‘En toch ontwikkelen de meeste ouderen géén doodswens, blijkt uit onderzoek’, benadrukt ouderenpsycholoog en psychotherapeut Anke Bonnewyn, die aan het UPC KU Leuven is verbonden en over suïcidale ouderen doctoreerde. ‘Het is dus een misvatting dat zelfdoding op oudere leeftijd veeleer een nuchtere, weloverwogen keuze is. Meestal is het een daad die door een depressie of een andere psychiatrische problematiek wordt ingegeven. Wat betekent dat je ook voor ouderen het tij kunt keren door samen met hen iets te doen aan die problematiek, áls die tijdig herkend wordt. Psychisch leed en zelfdoding bij ouderen verdienen dus meer aandacht. De zelfdodingscijfers bij ouderen liggen overigens niet lager, en bij mannelijke 75-plussers zelfs nog een stuk hoger, dan bij jongere lotgenoten.’
De doodswens van ouderen is vaak een verdoken depressie.
Zoek mee naar zingeving
Waar mensen het na een betekenisvol verlies vaak heel moeilijk mee hebben, is zich nieuwe doelen stellen om hun leven weer zin te geven. Voor ouderen vallen er sowieso allerlei doelen of rollen weg: de kleinkinderen spreiden hun vleugels en hoeven niet langer te worden opgevangen, met het overlijden van hun zieke partner verdwijnt ook hun rol van mantelzorger, enzovoort. ‘Ouderen denken ook vaak alleen maar aan rollen die economische winst opleveren’, merkt Bonnewyn op. ‘Als familielid of hulpverlener kun je dus het verschil maken door te onderstrepen dat er eenvoudig zijn op zich al heel waardevol is voor de kinderen en kleinkinderen. En je kunt ouderen bijvoorbeeld ook voorstellen eens een geheel nieuwe rol uit te proberen, zoals in het verenigingsleven.’
Peil naar hun pijn
Als ouderen met moeilijke gevoelens of gedachten worstelen, zijn ze minder geneigd daarover te praten. ‘Vooral mannen zijn dat minder gewoon’, zegt Bonnewyn. ‘Maar zowel mannen als vrouwen geven aan dat ze hun pijn vooral voor zich houden omdat ze de kinderen niet tot last willen zijn. Terwijl het de kinderen vaak net voldoening geeft als ze hun ouders ook eens kunnen steunen. Praten helpt om misvattingen weg te werken. Probeer dus de moed te vinden om als kind zélf te peilen naar hoe je ouder of ouders in het leven staan, wat ze belangrijk vinden, en wat hen mogelijk parten speelt na een betekenisvol verlies.’
Verscherp je voelsprieten
Dat ouderen vaak in alle eenzaamheid met moeilijke gevoelens en gedachten proberen af te rekenen, maakt dat ze gemakkelijker afglijden naar een depressie. Het valt ook minder op als het zover komt. ‘Want ouderen moeten nog weinig’, legt Bonnewyn uit. ‘De omgeving is dus minder snel gealarmeerd als een oudere zich begint af te zonderen, minder buitenkomt, minder beweegt of nog weinig onderneemt. Wees dus als familielid of hulpverlener extra aandachtig voor veranderingen in de dagelijkse routine van ouderen. En negeer hun lichamelijke klachten niet, want vaak proberen ze langs die weg te uiten dat het niet goed met hen gaat.’
Ouderen hebben ook niet meer het vooruitzicht van ontiegelijk veel jaren. ‘Ze vragen zich dus weleens af of ze het tij nog gekeerd krijgen en er überhaupt nog gelukkige jaren komen.’ Dat maakt dat ze vaak ook sneller doorglijden tot in de diepste regionen van een depressie en bij een zelfdodingspoging ook écht dood willen. Ze slagen ook vaker in hun opzet, omdat ze agressievere methoden gebruiken en uiteraard ook fysiek kwetsbaarder zijn.’
Daag hun denken en doen uit
Na een zelfdodingspoging die ze overleefd hebben, praten ouderen amper over de dood, is Bonnewyns ervaring. ‘Ze praten vooral over hun leven, dat naar hun gevoel niet meer leefbaar’is. Om andere uitwegen dan de dood bloot te leggen moet je dus vooral hun tunnelvisie bijsturen en hun rigide manier van denken én doen doorbreken. Stimuleer hen dus om weer buiten te komen, te bewegen, dingen te doen en uit te proberen, nieuwe doelen te zoeken, hun verwachtingen bij te stellen, weer mensen te ontmoeten, enzovoort. Benadruk ook dat ze beter niet passief wachten tot ze gebeld of gevraagd worden. Omdat niemand daar baat bij heeft. Ook hun kinderen niet. Leg uit dat ze het gemoed van hun kinderen net kunnen verlichten door zelf meer van zich te laten horen en aan te geven waaraan – en op welk moment – ze concreet nood hebben.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
