Dirk Draulans
Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

De commotie rond de verdwenen en vermoorde meisjes heeft de aandacht afgeleid van slachtoffers van seksueel misbruik door vrienden of bekenden.

DE EERSTE LIEFDESERVARING van Nadine was niet de romantische ontmaagding waarvan ze had gedroomd. Tijdens haar eerste echte avondje uit werd ze dronken gevoerd door iemand van wie ze dacht dat hij een vriend was. Die nacht werd ze op een grasveldje verkracht door de vriend en twee van zijn kompanen. Het duurde alles samen minder dan een kwartier. Marieke werd op haar zestiende verkracht door iemand die ze op café had ontmoet in een vunzig toilet op het koertje achter het café. Juliette werd, toen ze dertien jaar oud was, door een oudere vriend meegelokt naar zijn kamer, daar verkracht, en vervolgens aan de deur gezet. Anna werd tijdens een reisje op een strand lastig gevallen door een medereiziger. Ze ontsnapte net aan een verkrachting, maar kreeg wel de lading sperma van haar reisgenoot over zich heen.

?Dit zijn geen geïsoleerde gevallen,? benadrukt criminologe Pascale Franck van de Stichting Welzijnszorg Antwerpen (SWA). ?Als ik in klassen van de middelbare school ga spreken over seksueel geweld, word ik na afloop altijd benaderd door één, twee of drie meisjes, die komen met een verhaal over verkrachting in het uitgaansleven, soms door een vriendje, soms door meerdere jongens. Vele verhalen hebben dezelfde teneur. De meisjes willen flirten, maar de jongens respecteren niet dat ze niet verder willen gaan. Dat slaat dan geregeld om in geweld. Vele meisjes komen ook onder zware psychologische druk. Hun vriendjes dreigen ermee dat ze het zullen uit maken, of dat ze hen belachelijk zullen maken bij de andere jongens, als ze niet toegeven.?

VIOOLLERAAR.

Niet alleen vriendjes gedragen zich met de regelmaat van een klok als varkens. Ingrid volgde vioolles in de muziekschool van een Antwerpse gemeente. Ze werd jarenlang tijdens de les bepoteld door de leraar, die haar systematisch als laatste leerling inschreef, om pottenkijkers uit te sluiten. Ze probeerde oplossingen te bedenken om aan het misbruik te ontsnappen. Ze trachtte de rok van haar schooluniform, voor ze in het lokaal moest, door een broek te vervangen. Of ze nam een vriendinnetje mee naar de les. Ze heeft thuis nooit iets over de situatie durven zeggen, aanvankelijk omdat ze bang was dat ze anders geen vioolles meer zou krijgen, later omdat ze niet wist hoe ze moest uitleggen dat ze dit had laten gebeuren.

?Veel meisjes worden het slachtoffer van seksueel misbruik door daders uit hun vrienden- of kennissenkring,? zegt Franck. ?Wij krijgen nu, in de nasleep van de affaire rond Marc Dutroux, veel telefoontjes van meisjes die dikwijls jarenlang in de kou zijn blijven staan. De Dutroux-zaak spitst zich echter sterk toe op slachtoffers van daders die geen bekenden waren. Het is cruciaal dat de groep van meisjes die door bekenden werden (en worden) misbruikt, niet vergeten wordt. De problemen zijn voor deze meisjes dikwijls nog groter dan voor meisjes die aangerand werden door een onbekende. Het gezin blijft voor de laatste groep dikwijls een veilige thuishaven. Maar seksueel misbruik in de familie of de kennissenkring sluit veel ontsnappingsmogelijkheden uit, en verplicht de slachtoffers mee te stappen in een scenario van geheimhouding. Dat leidt tot de ontwikkeling van een schuldgevoel. Het voorbeeld van de vioolleraar is in dat verband zeer illustratief.?

Niemand die geregeld het gedrag van mannen observeert, zal erover verbaasd zijn dat seksueel geweld tegen vrouwen een frequent verschijnsel is. Toch zijn de cijfers die professor Rosemie Bruynooghe, een sociologe van het Limburgs Universitair Centrum (LUC), verzamelde, verrassend hoog. Het onderzoek peilde naar de ervaringen van vrouwen die tussen dertig en veertig jaar oud waren. Meer dan de helft van de vrouwen werd ooit geconfronteerd met een of andere vorm van geweld. Voor meer dan twintig procent was dat geweld ?ernstig? het is te zeggen : meer dan wat klappen krijgen of eens betast worden. Het ging onder meer om vuistslagen, om verplicht te worden de aanrander te masturberen, of om nog ergere vormen van geweld.

?Van deze vrouwen kreeg achttien procent te kampen met seksueel geweld voor ze zestien jaar oud waren,? zegt Bruynooghe. ?Een derde werd misbruikt door onbekenden, een derde door mannen uit het gezin of de familie, en nog een derde door andere bekenden. De frequentie nam uiteraard toe met de leeftijd. Van de ondervraagde vrouwen werd 0,6 procent voor de eerste keer misbruikt als kleuter ; 3,5 procent voor ze acht jaar oud waren ; nog eens 3,5 procent voor ze naar de middelbare school gingen ; en telkens 9,5 procent voor de leeftijdsgroepen tussen twaalf en veertien, en vijftien en zeventien jaar. Hoe jonger de meisjes waren, hoe meer de daders in het gezin moesten worden gezocht. Met het ouder worden van de meisjes, kwamen de daders verhoudingsgewijs frequenter uit de directe omgeving. Misbruik door onbekenden kwam in alle leeftijdscategorieën voor.?

OVERROMPELD.

Vele meisjes hebben nog altijd een romantisch beeld van de liefde, dat niet door de jongens wordt ingevuld. Sociologe Nicole Knops van het departement Politieke en Sociale Wetenschappen van de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA), ondervroeg achthonderd jongeren over, onder meer, de eerste keer dat ze geslachtsgemeenschap hadden. Daaruit bleek dat 11,6 procent van de meisjes aanduidde dat ze ?overrompeld? werden. ?Een verontrustend cijfer,? vindt Knops. ?Zeker als daar de twaalf procent meisjes wordt bijgeteld, die verklaarden dat ze toegaven omdat hun partner bleef aandringen op geslachtsgemeenschap. Een kwart van de meisjes werd dus geconfronteerd met een eerste seksuele ervaring die ze niet hadden gewild.?

De leeftijd waarop jongeren voor de eerste keer seks hebben, neemt af. In 1988 hadden in ons land 60 procent van de jongens en 56,5 procent van de meisjes geslachtsgemeenschap voor ze achttien jaar oud waren. In 1993 lag de gemiddelde leeftijd voor een eerste seksueel contact tussen zestien en zeventien jaar. Er zijn geen gegevens over de evolutie van het seksueel misbruik met het verlagen van de leeftijd waarop actief aan seks wordt gedaan. De grotere seksuele permissiviteit in de samenleving zou ook weinig invloed hebben op de frequentie van seksueel misbruik.

?Er is mij daarover geen onderzoek bekend,? zegt professor Bruynooghe van het LUC. ?Maar mijn natte-vingergevoel zegt me dat het vroeger zeker niet minder erg was dan nu. Vroeger werd het allemaal wel veel stiller gehouden. Nu zijn vrouwen minder geneigd om een situatie te aanvaarden. Zo komen er meer klachten, die de indruk kunnen wekken dat het probleem belangrijker wordt.?

Criminologe Franck van de SWA zit op dezelfde golflengte : ?Ik heb niet de indruk dat het probleem belangrijker wordt. In de achttiende eeuw werden er, bijvoorbeeld, ook al pedofilienetwerken beschreven. Fysiek en seksueel geweld is iets van alle tijden. Het draait dikwijls vooral om macht over andere mensen, of om geld. Dat is niet typisch voor de dag van vandaag. Jammer genoeg zijn zelfs de cijfers onbetrouwbaar, die de politie daarover nu verzamelt. Veel hangt af van de manier waarop processen-verbaal worden opgesteld. De Algemene Politiesteundienst is nog maar net begonnen met het coördineren van de inzameling van gegevens.?

Franck benadrukt dat de drie politiediensten in ons land sinds enkele jaren over het algemeen zeer gemotiveerd zijn om het probleem aan te pakken. De diverse campagnes die het taboe rond seksueel misbruik zeker door bekenden moesten doorbreken, wierpen vruchten af. Toch wordt, bijvoorbeeld, de ?Set Seksuele Agressie? die ooit door CVP-minister Miet Smet werd gelanceerd, nog altijd niet algemeen gebruikt. De set zou onder meer het verzamelen van onderling vergelijkbare gegevens en van ondubbelzinnig bewijsmateriaal vergemakkelijken.

De opvang van een slachtoffer wordt natuurlijk in sterke mate bepaald door de individuele politiepersoon die de klacht registreert. Maar het aantal sceptici neemt af. Toch werden tot voor kort (?) nog altijd te veel zo niet bijna alle klachten over seksueel misbruik door de parketten geseponeerd. Dat komt de aangifte van seksueel geweld niet ten goede. Studies schatten dat, bijvoorbeeld, slechts een tiende van het aantal verkrachtingen bij de politie wordt aangegeven. Geen enkele van de hoger beschreven meisjes stapte met hun aanranding of verkrachting naar de politie. De doorstroming van klachten in verband met seksueel misbruik blijft gestremd.

ABORTUS.

Ook Marleen ging nooit met haar klachten naar de politie. Nochtans werd ze bijna een jaar lang systematisch aangerand door haar eerste vriend, Bart, die ze leerde kennen toen ze zeventien was. Hij begon vanaf de eerste dag te zeuren over seksuele betrekkingen, hoewel ze hem had laten verstaan dat ze daar niet aan toe was. Na een tijdje gaf ze toe, om hem niet kwijt te spelen. Zijn driften waren van die aard, dat hij geen rekening hield met haar vruchtbaarheidscyclus. Ondanks haar (zwakke) waarschuwingen kwam hij in haar klaar op een ogenblik dat ze in principe zwanger kon worden. In paniek toog ze naar een arts voor de morning after-pil. Die vergat haar te waarschuwen dat de pil haar cyclus zou ontregelen. Kort daarop was ze zwanger.

Bart sleepte haar naar Amsterdam voor een abortus. De reis mocht niet te veel kosten, dus moest ze ook na de ingreep vele kilometers wandelen naar het station. Nog dezelfde avond wilde hij opnieuw seks met haar. Toen ze weigerde, werd ze verkracht. Marleen sprak nooit met haar ouders over haar probleem, omdat die ervan overtuigd waren dat ze een deugdelijk meisje was , en dat wilde ze zo houden. Ze sprak er evenmin met een arts over, omdat ze bang was dat die haar ouders zou inlichten. Toch had ze jarenlang niet alleen mentaal, maar ook fysiek te lijden van de gevolgen van haar eerste ?liefde?.

Criminologe Catherine Leuckx van de ombudsdienst van de stad Leuven deed een beperkt onderzoek naar de mate waarin 61 huisartsen en gynaecologen te maken kregen met patiënten die het slachtoffer waren van seksueel misbruik. Een derde van de artsen moest in de onderzoeksperiode van twee jaar zo’n klacht behandelen. Een derde van de slachtoffers had bij de politie geen aangifte van de feiten gedaan. De belangrijkste reden daarvoor was, opnieuw, dat de seksuele gewelddaden waarvan sprake, door mannen uit de onmiddellijke omgeving van het slachtoffer waren gepleegd.

Vier van elke vijf meisjes die een vertrouwensartscentrum raadplegen, komen voor advies over de gevolgen van seksueel geweld. Artsen zijn wettelijk niet verplicht om gevallen van seksueel misbruik uit hun praktijk aan de politie te melden. De overheid heeft vorig jaar wel een maatregel genomen die de artsen waarschuwt dat ze zich niet achter hun beroepsgeheim moeten verschuilen, als ze daardoor het verdere welzijn van een patiënte in gevaar kunnen brengen.

Er is weinig bekend over de fysiologische gevolgen voor een meisjeslichaam, dat op jonge leeftijd werd misbruikt. Een studie die eind de jaren tachtig in de American Journal of Child Disease verscheen, suggereerde dat er een verband bestond tussen de vroegtijdige ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken zoals borsten en schaamhaar bij jonge meisjes en het feit dat ze op jonge leeftijd geregeld seksueel werden misbruikt. Het verband zou het sterkste zijn voor meisjes die effectief vaginaal werden verkracht.

Professor Bruynooghe van het LUC peilde in haar onderzoek naar de gevolgen van seksueel misbruik voor volwassen vrouwen. Ze mat die aan de hand van het aantal gezondheidsklachten. Een vrouw die zonder noemenswaardige problemen door het leven gaat, liet gemiddeld acht klachten registreren (op een totaal van 64 die werden onderzocht). Voor vrouwen die met fysiek of seksueel geweld geconfronteerd werden, verdubbelde dat aantal tot zestien. Vrouwen die bovenop het geweld nog andere problemen hadden, lieten 24 klachten optekenen. Het is evident dat een toename van het aantal klachten gepaard gaat met een merkbare daling van de kwaliteit van het leven.

?De gevolgen op volwassen leeftijd zijn in belangrijke mate gekoppeld aan angst,? zegt Bruynooghe. ?Vele vrouwen krijgen ooit met een exhibitionist te maken. Hoewel zo’n situatie dikwijls bedreigend overkomt, wordt ze blijkbaar gemakkelijk verteerd. Tegen exhibitionisten wordt meestal ook snel opgetreden. Vele meisjes die ermee te maken krijgen, vertellen het aan hun ouders, die dan maatregelen treffen om hun kind te beschermen, bijvoorbeeld door mee naar school te fietsen. Voor zwaardere vormen van seksueel geweld is de verwerking natuurlijk moeilijker. De ernst van het vergrijp is daarbij de belangrijkste factor meer dan de aard van de dader. Seksuele dwang is nooit leuk, of hij nu van het vriendje dan wel van de muziekleraar uitgaat. Een relatie met de dader mildert de vertaling van een ernstig vergrijp naar het aantal klachten niet.?

BUURMAN.

De opvang achteraf is cruciaal voor het verwerkingsproces. ?De aard van het drama speelt een geringere rol bij de verwerking dan de manier waarop het slachtoffer wordt opgevangen,? zegt Franck van de SWA. ?Een meisje dat niets zegt over haar ervaringen, loopt het gevaar depressief te worden. Een meisje dat haar verhaal wel vertelt, maar niet geloofd of geholpen wordt, is er nog erger aan toe. Ook de cumulatie speelt een rol. Een meisje dat al problemen met de buurman heeft gehad, zal een slechte ervaring met een eerste vriendje anders verwerken dan een meisje dat nooit eerder een probleem had. Kinderen die al eens slachtoffer zijn geweest, worden gemakkelijker opnieuw een slachtoffer. Dat heeft te maken met het negatieve beeld dat deze kinderen van zichzelf hebben. Ze stellen zich dikwijls heel zwak op, en zijn weinig weerbaar. Daders merken dat. Ze zoeken naar zulke ontvankelijke meisjes.?

Er is geen duidelijk profiel van een dader, hoewel een man met een lage scholing, een laag inkomen en een lage sociale status meer geneigd zal zijn om geweld te gebruiken dan andere mannen. Er zijn ook heel weinig kenmerken die bepaalde meisjes tot gemakkelijke slachtoffers maken. ?Iedere vrouw kan een slachtoffer zijn,? benadrukt Bruynooghe van het LUC. ?Wel is het zo dat de sociaal-economische status van een vrouw de evolutie van haar klachten beïnvloedt. Een vrouw met een beter inkomen, een interessante job en goede collega’s zal minder klachten ontwikkelen dan andere vrouwen. En hoewel vrouwen die zwaar seksueel misbruikt zijn, het moeilijk hebben om later nog een goede relatie te hebben, is een bevredigende partnerrelatie een positieve factor voor het verwerkingsproces.?

Een meisje dat aangerand of verkracht werd door een man die ze als afwijkend kan beschrijven, zal het drama gemakkelijker verwerken dan een meisje dat misbruikt werd door iemand uit haar vriendenkring, onder meer omdat ze het gebeuren integraal op de dader kan afschuiven, en niet met eigen twijfels wordt geconfronteerd. Geweld is overigens een complex fenomeen, met vele oorzaken en gevolgen. Er zijn tal van risicofactoren die geweld in de hand kunnen werken, zoals slechte ervaringen in de kindertijd, verschil in opvattingen over relaties, stress, de mate waarin ruzie wordt gemaakt, en de aanwezigheid van middelen voor geweldpleging. Hoe meer risicofactoren, hoe groter de kans op geweld.

En er is niet altijd veel aan te doen. ?We hebben recent een onderzoek afgesloten naar het stoppen van seksueel geweld in arbeidsomstandigheden,? zegt Bruynooghe. ?Daaruit bleek dat weerbaarheid, en assertiviteit in het algemeen, vrouwen soms helpt tegen geweld, maar alleen als het heel in het begin wordt geëtaleerd. Een vrouw moet de eerste keer dat ze met een poging tot seksueel misbruik wordt geconfronteerd, kort en krachtig reageren. Dan helpt dat soms. Reageert een vrouw in het begin niet, of bijna niet, dan is er meestal geen weg meer terug.?

Dirk Draulans

De namen van de getuigende meisjes zijn veranderd.

In elke klas zitten meisjes die in het uitgaansleven door vrienden worden verkracht.

Meisjes die door bekenden seksueel worden misbruikt, kunnen daar dikwijls niet aan ontsnappen.

De nasleep van de Dutroux-affaire spitst zich sterk toe op slachtoffers van geweld door onbekenden.

Een kind dat niet geloofd wordt, is er dikwijls heel erg aan toe.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content