Het Europees Parlement stuurde de Commissie niet naar huis. De machtsstrijd gaat echter onverminderd verder.
Voor het eerst in jaren haalde Straatsburg nog eens de frontpagina’s en verschenen de vermoeide en bezorgde gezichten van voorzitter Jacques Santer, commissaris Edith Cresson en de fractieleiders Pauline Green (socialisten), Wilfried Martens (EVP) en Magda Aelvoet (Groenen) in de nieuwsflashes van zowat alle tv-stations. Het Europees Parlement toonde immers zijn tanden en dat was groot nieuws. Het duwde de beste toespraak in het Europees Parlement sinds 17 januari 1995, de dag dat François Mitterrand er zijn opmerkelijke afscheidsrede hield, compleet in de verdrukking.
Die redevoering kwam van de vroegere rebel uit Frankfurt die nu de Duitse diplomatie leidt, de groene Joschka Fischer. Die zette de lijnen van het toekomstige Europa uit. En plaatste de prioriteiten van het Duitse voorzitterschap in een visie op langere termijn, waarin een uitgebreide Unie optreedt als een actieve speler op wereldvlak.
Fischer beseft dat de invoering van de euro de huidige Europese status-quo doorbreekt en een nieuwe dynamiek vereist. “De euro is zo’n ingrijpende verandering dat ze tot gevaarlijke spanningen zal leiden indien er geen nieuwe gedurfde integratiestappen volgen.” De Duitser pleit voor een snelle uitbreiding, omdat het de essentie zelf is dat de Unie pan-Europees moet zijn.
Zijn doorwrochte tekst, waarin komaf werd gemaakt met de oude natiestaat, klonk als een Europees programma voor het begin van de volgende eeuw. “Deze generatie heeft de taak om de Europese integratie te voleindigen. Wij moeten ervoor zorgen dat het Europa van het verleden, dat van het nationalisme en de oorlog, geen enkele kans meer krijgt.”
Op een moment dat velen aan de Europese marsrichting van de Duitse conservatieven en sociaal-democraten twijfelen, bood de ecologist Fischer het beste aan wat Duitsland te bieden heeft: een overtuigend en samenhangend Europees credo. Fischer gaf zijn collega’s en het parlement een Europees draaiboek voor het volgende decennium mee.
Maar in Straatsburg verdiepten alleen de diplomaten zich in het opmerkelijke werkstuk. Het parlement en de meeste commissarissen hadden slechts oog voor het lijf-aan-lijfgevecht dat zoveel politieke carrières bedreigde. In dat gevecht speelden electorale berekeningen, mediageilheid en persoonlijke afrekeningen mee, maar het ging om veel meer. Het was een strijd op het scherp van het mes tussen de Europese Commissie en het Europees Parlement over een deel van de macht in de Unie. Plots werd duidelijk dat het langzaam dempen van het democratisch tekort slachtoffers maakt en privilegies aantast. De Cressons en anderen, die zich onaantastbaar waanden en zich navenant gedroegen, vallen binnenkort van hun voetstuk.
JACQUES SANTER HAD TWEE TEKSTEN
In de geschiedenis van het Europees Parlement was het de vijfde motie van wantrouwen, maar nooit voordien kreeg de Commissie zoveel tegenwind. Voor 232 parlementsleden – 37 procent van de verkozenen – mocht de ploeg-Santer onmiddellijk opstappen. Zo’n score ondermijnde het prestige van het team. Als de Commissie toch overeind bleef, is het omdat Santer veel toegevingen inzake budgetcontrole deed en… met ontslag dreigde, zodat een deel van de EVP-fractie van Martens overstag ging. Dinsdagavond, tijdens een etentje met de kopstukken van de fractie, herhaalde Santer tot driemaal toe dat hij zou opstappen indien de EVP op het vertrek van Cresson en Manuel Marin bleef aandringen. Het dreigement klonk zeer geloofwaardig, aldus een van de aanwezigen. “Santer was heel sereen toen hij ons toesprak. Het leek erop alsof hij zich erbij had neergelegd dat de match gespeeld was en verder vechten geen zin had.”
De volgende uren werden diverse christen-democratische regeringsleiders, onder meer premier Jean-Luc Dehaene (CVP), José Maria Aznar en de Luxemburgse eerste minister Jean-Claude Juncker, over de explosieve situatie geïnformeerd en begon Martens aan een even riskante als moeilijke koerscorrectie van zijn fractie. Terwijl hij met de groenen en de liberalen verder aan een keiharde en onverzoenlijke resolutie schreef, zoals de meerderheid van de fractie hem had opgedragen, werd op een andere verdieping met de socialisten gewerkt aan een compromistekst. Het parlement in Straatsburg is een labyrint met vele kamers. Zoiets heet waarschijnlijk tweesporenbeleid, parallelle diplomatie of ook nog boerenbedrog.
Pas vele uren later ontdekten de liberale en groene onderhandelaars waarom de EVP-delegatie niet het minste bezwaar had dat er in de resolutie met scherp werd geschoten. Een EVP-parlementslid lichtte de strategie als volgt toe: “Hoe onverzoenlijker de tekst, hoe groter de kans dat de meerderheid hem afwees. We wilden de allerscherpste formulering om zoveel mogelijk parlementsleden af te schrikken en Santer te redden. De liberalen en de groenen stapten er met open ogen in.”
Het manoeuvre lukte. De groen-blauwe resolutie met de gele strik, waarin het ontslag van Cresson en Marin werd gevraagd en de Commissie meedogenloos gekapitteld, werd probleemloos weggestemd. De socialistische motie, inclusief de oprichting van een comité der wijzen, haalde het met klank. Onder de ja-stemmers waren er niet minder dan 82 van de 202 christen-democraten. In dat gezelschap één Vlaming, Raf Chanterie, die mee met de socialisten over de tekst onderhandelde.
Voor Santer was het gevaar geweken. Nu de meerderheid van het parlement het ontslag van Cresson en Marin afwees, wist hij dat de motie van wantrouwen geen kans maakte. De speech waarin hij het vertrek van de Commissie aankondigde – Santer is als de dood voor improviseren – bleef in zijn map en hij haalde een tekst boven, waarin vooral geruststellende woorden opborrelden. “De Commissie had de krachtige boodschap van het Parlement begrepen en zou er terdege rekening mee houden. Ongetwijfeld zijn er onhandigheden begaan, maar meer dan ooit zal ik nu tegen de fraude optreden. In mijn dertigjarige carrière heb ik er altijd een erezaak van gemaakt om zeer zorgvuldig met het geld van de belastingbetaler om te springen. Daarom aanvaard ik de oprichting van het comité der wijzen en verbind ik mij ertoe hun aanbevelingen, ook als ze over individuen gaan, nauwgezet op te volgen.”
De eerste die over een raad der wijzen sprak, was de Duitse kanselier Gerhard Schröder. Hij opperde dat onafhankelijke lieden de meningsverschillen tussen Commissie en Parlement over de begrotingsaanpak konden overbruggen. Een bijdehandse Freddy Willockx (SP), die zich al opnieuw in de Belgische politiek waant, nam het idee over en kon dinsdagnamiddag het bureau van de socialistische fractie overtuigen om zo’n raad het dossier van de geschorste EU-ambtenaar Paul Van Buitenen te laten beoordelen. “Zo konden we verhinderen dat de confrontatie in een lynchpartij ontaardde en hoefde niemand gezichtsverlies te lijden. We krijgen bovendien een afkoelingsperiode en kunnen de feiten grondig natrekken. Als op 15 maart blijkt dat Cresson in de fout ging, moet ze vertrekken.”
Willockx informeerde Karel Van Miert die Santer op de hoogte bracht en trok vervolgens naar de gematigde vleugel van de EVP. Die bleek de “vondst” zeer genegen te zijn en zag er een uitweg in om tegelijkertijd Santer en de Commissie te redden en de hardliners in de eigen fractie te neutraliseren. Ze beloofde discrete steun en liet het niet bij woorden.
DE DUITSE INSUBORDINATIE
“Dankzij de zuiderse landen kan de Commissie op haar post blijven.” Met die woorden begroette Martens commissaris Van Miert, onmiddellijk na de vertrouwensstemming. Het viel inderdaad op dat de meeste parlementsleden uit het zuiden, inclusief de rechtse ultra’s rond Gianfranco Fini, bijna zonder uitzondering van geen crisis wilden weten. De harde kern van de oppositie zat in het noorden. Bij de liberalen en een eenzame Nelly Maes, maar vooral bij de groenen, waar Aelvoet de vinger voortdurend aan de trekker hield. Hoge Europese kringen namen het haar bijzonder kwalijk dat Van Buitenen zijn dossier bij haar inleverde en meer dan eens suggereerde de socialistische fractie dat de ambtenaar door de groenen werd gemanipuleerd. Zelfs de aanwezigheid van boegbeeld Fischer in de Duitse regering was niet van aard om de groenen milder te stemmen. Als enige fractie stemde ze eensgezind tegen de Commissie.
Opmerkelijk was de houding van de Duitse socialisten. Hoewel fractieleider Green alles deed om de Commissie overeind te houden, stemde de bijna voltallige Duitse groep tegen. Voor de voormalige voorzitter van het Parlement, de zeer gerespecteerde Klaus Hänsch die al sinds 1979 onafgebroken in het Parlement zetelt, was de maat vol. Ook de oekazes van de Duitse regeringstop konden hem en zijn Duitse collega’s niet op andere gedachten brengen. In tegenstelling tot Helmut Kohl heeft de nieuwe kanselier duidelijk geen vat op de eigen fractie in het Europees Parlement. Als Schröder – of wordt dit een taak voor Oskar Lafontaine? – daar niet vlug verandering in brengt, zijn er bijzonder spannende maanden op komst. Immers, ook de CDU-CSU, die meer dan zestien jaar door Kohl op de vingers werd getikt en voor elk initiatief het fiat van Bonn nodig had, voelt zich nu door niets of niemand meer geremd. Zij wil het de rood-groene coalitie zo moeilijk mogelijk maken en als een oorlog met de Commissie en Santer daartoe kan bijdragen, moet het maar. Fractieleider Martens ziet de bui hangen. “Dit worden heel moeilijke tijden. Het blijft wachten op iemand die zoals Kohl de grote lijnen uitzet en verhindert dat de binnenlandse politieke strijd in het Europees Parlement wordt uitgevochten.”
Het thema keerde twee dagen later uitgebreid terug op het zeer vertrouwelijk christen-democratisch conclaaf in Madrid. Onder het voorzitterschap van Aznar bespraken de nieuwe CDU-voorzitter Wolfgang Schäuble, de voormalige Ierse premier John Bruton, Carl Bildt, Juncker, Dehaene en Martens de christen-democratische State of the Union in het post-Kohltijdperk.
DE MOEILIJKE OPVOLGING VAN SANTER
Na de clash in Straatsburg overheerst bij velen de mening dat de Commissie is uitgeteld. Van Miert deelt die mening niet. “Het stond in de sterren geschreven dat het ooit tot een botsing met het Parlement moest komen. Ik betreur wel dat het conflict over het beheer en niet over het politiek beleid ging. Voor de eerste keer heb ik echter het gevoel dat we nu veel dingen die scheefliepen, kunnen rechttrekken. Ik ben blij dat we kunnen verderwerken, want als de Commissie niet draait, verlamt dat de hele Unie. Op een moment dat we de beslissende onderhandelingen over Agenda 2000 beginnen, zou dat onverantwoord zijn.”
Het belang en de moeilijkheden van die onderhandelingen kunnen bezwaarlijk onderschat worden en velen vragen zich af of ze niet te hoog gegrepen zijn voor de nieuwe Duitse regering. De klappen die de Commissie vorige week moest incasseren, betekenen bovendien een bijkomende handicap. Ook de volgende weken zullen Santer, Cresson en Marin veel tijd in het Parlement doorbrengen en zich tegen nieuwe aantijgingen moeten verweren.
Of de Commissie de “Iden van maart” overleeft, is nog maar de vraag. Vast staat alleszins dat de regeringsleiders, als ze in juni een nieuwe Commissievoorzitter voorstellen, heel doordacht te werk moeten gaan. In 1994 konden ze een tweederangsfiguur als Santer nog door de strot van het Parlement jagen, dit jaar zullen ze daar niet meer in slagen.
Na de gebeurtenissen van vorige week is het al even ondenkbaar dat het Parlement nog ondermaatse of arrogante commissarissen zal aanvaarden. Op iets langere termijn, bij de nieuwe Intergouvernementele Conferentie die Fischer aankondigde, zal het Parlement onvermijdelijk nieuwe bevoegdheden binnenhalen. Als de macht van Europa over de burger voortdurend toeneemt, moet de burger meer vat op de Europese besluitvorming krijgen. Wanneer Europa niet vlug een volwaardig parlement krijgt, waar de Commissie met een normale meerderheid in plaats van de huidige tweederde kan worden weggestemd en waar de volksvertegenwoordiging zelf wetgevende initiatieven kan nemen, is de kans groot dat de bevolking binnen afzienbare tijd bedankt voor deze ersatz-democratie.
Paul Goossens
