Frans Timmermans over de Fortuynrevolte, populisme en de toekomst van de sociaaldemocratie.
In heel Europa zitten de sociaaldemocratische partijen in de hoek waar de klappen vallen. Waar ligt dat aan, denkt u?
FRANS TIMMERMANS: De sociaaldemocratie slaagt er kennelijk niet in haar missie te moderniseren en in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Mensen als Nicolas Sarkozy en Angela Merkel, maar ook Jan Peter Balkenende, zijn daar veel flexibeler in. Dat stelt hen in staat om sociaaldemocratische thema’s te kapen alsof die altijd al onderdeel waren van de christendemocratie. Maar de kern van het probleem lijkt me toch dat de traditionele achterban van de sociaaldemocratische partijen in West-Europa niet langer in vooruitgang maar in neergang gelooft.
Mensen zijn bang?
TIMMERMANS: Ze geloven dat het morgen per definitie minder zal zijn dan vandaag. Die vrees verlamt ook veel sociaaldemocratische partijen. Je kunt dat heel goed zien bij de PS in Frankrijk. Maar ook de SPD in Duitsland of de SP.A in Vlaanderen worstelen met zichzelf. Of mijn eigen partij in Nederland.
De sociaaldemocraten slagen er ook niet meer in hun linkerflank af te dekken.
TIMMERMANS: De tegenstelling tussen links en rechts vind ik minder relevant dan die tussen progressief en conservatief. Partijen als Die Linke in Duitsland of de SP van Jan Marijnissen in Nederland noem ik links-conservatief. Hun kracht ligt in de combinatie van cultuurpessimisme en een soort heimatgevoel – om het vriendelijk te formuleren. Ze verzetten zich met hand en tand tegen iedere vorm van verandering.
Marijnissen is in uw ogen een populist.
TIMMERMANS: Populisme is in mijn definitie: inspelen op de gevoelens van mensen en dingen beloven waarvan je wéét dat je ze nooit zult kunnen waarmaken. Alleen maar roepen: u hebt gelijk, het deugt niet, politici zijn allemaal zakkenvullers. Weg met het systeem! Geen snellere manier voor een politicus om populair te worden dan door te zeggen: ‘Ik ben een buitenstaander’ – dat merk je niet alleen in Nederland maar ook in Washington.
Is de Partij van de Arbeid intussen al in het reine met de erfenis van Pim Fortuyn?
TIMMERMANS: Je moet niet onderschatten wat de Fortuynrevolte heeft veroorzaakt binnen onze partij. De mensen die hem steunden waren ónze mensen, mensen waarvan we traditioneel vinden dat ze bij de PvdA horen. Ik had destijds, in 2002, een column in De Gelderlander om en om met Geert Wilders: links & rechts. Ik was links, vertel ik er maar even bij. (lacht) Ik heb toen op een bepaald moment aan de lezers gevraagd: waarom zijn jullie toch zo boos op ons? Daar zijn honderden mailtjes op gekomen.
En de grootste gemene deler was?
TIMMERMANS: De grootste gemene deler was: jullie hebben zitten slapen, terwijl wij in onze oude wijken problemen hadden. Jullie weigerden over het integratievraagstuk te praten, jullie durfden de problemen niet te benoemen uit politieke correctheid. Ik heb daar veel over nagedacht. Ik noem Geert Wilders en de zijnen altijd ‘makelaars van angst’, maar de angst zat natuurlijk ook in onszelf. We waren bang om de problemen te benoemen, we hadden er geen woorden voor en al helemaal geen oplossingen. Iemand die me zeer nabij staat, een vrouw die haar hele leven in de zorg heeft gewerkt – er zit werkelijk geen kwaad bot in haar – zei me: ‘Ze nemen het hier over.’ Ze bedoelde: de moslims. Moet je dan zeggen: zo mag je niet denken, dat is niet netjes? Je komt er niet door de problemen te negeren.
Heeft de sociaaldemocratie nog een toekomst? Of is haar opdracht volbracht?
TIMMERMANS: Zolang er door de maatschappij gecreëerde ongelijkheid is, blijft de sociaaldemocratie hard nodig. Mijn grootvader mocht destijds na de lagere school niet verder studeren en moest in de mijn gaan werken, terwijl die man twee keer slimmer was dan ik. Vandaag heeft achterstand een kleur gekregen. Maar ik heb Mohamed of Aïsha ook nog nooit horen zeggen dat ze trots zijn op Nederland. En ook dat is een probleem. Om maar weer eens Einstein te citeren: de vragen zijn nog steeds dezelfde, de antwoorden zijn alleen anders.
