Nu het economisch minder goed gaat, vindt het begrotingswerk achter dubbel gesloten deuren plaats. Want als er bespaard moet worden, verzuren de vriendschappen bij paars-groen.

Waar blijft de president? Zo vroegen de Amerikanen zich in paniek af na de terroristische aanslag op 11 september. Waar blijft Guy Verhofstadt? De premier is met van alles bezig, met het Europese voorzitterschap, met internationale terreurbestrijding, met de NAVO, met een snel ideetje om de Senaat af te schaffen, waarmee de parlementsleden dan weer iets hebben om zich bezig te houden… Maar voor het nationale huishouden lijkt de premier niet veel belangstelling te hebben, net nu het licht op rood springt.

Dat heeft de paars-groene ploeg sedert haar aantreden in juli 1999 nog niet meegemaakt. De vorige premier, Jean-Luc Dehaene, had daar meer ervaring mee. Als een norse boer legde hij het land nieuwe lasten en besparingen op, om het onder schulden kreunende België in de Europese monetaire unie te hijsen. De begrotingsconclaven in Hertoginnedal waren altijd kritiek. Niet zo voor Verhofstadt en zijn vrolijke ploeg. Regeren is een feest, het begrotingswerk een aangenaam praatje. De economie is bondgenoot, het belastinggeld stroomt binnen, er valt wat te verdelen.

Het feest is evenwel afgelopen. De wereldeconomie begon vanaf het begin van het jaar te verzwakken. Ze kreeg er nu de klap van 11 september bovenop. De monetaire autoriteiten liegen nog een beetje om paniek te voorkomen, maar iedereen voelt aan dat het economisch gaat winteren. De schatkist ziet het geld sneller wegvloeien dan het binnenstroomt. Vice-premier en minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP) begint te zweten. Met wat de ministers hem voor de begroting van volgend jaar voorleggen vallen de touwtjes niet aan mekaar te knopen. Dat begrotingswerk moet tegen 9 oktober klaar zijn. Dan komt Guy Verhofstadt met zijn State of The Union voor het parlement.

Nu het spannend wordt, heeft paars-groen de nieuwe politieke cultuur van openheid verloren. Het begrotingswerk verloopt achter dubbel gesloten deuren. Hoe ziet de financiële toestand van het land eruit?

OVERSCHOTJE VERDAMPT

Er zijn geen reserves. In het hoogconjunctuurjaar 2000 sloot de regering de overheidsrekeningen met niet meer dan een evenwicht af. De lopende begroting – ‘een historische begroting, een toekomstgericht project’ – raakt uit evenwicht. De economie begint immers te verzwakken. Er waren al twee begrotingscontroles nodig, in maart en in juli, met voor zo’n 30 miljard frank maatregelen – onder andere de verkoop van overheidsgebouwen!

De regering wil dit jaar in elk geval een begrotingsoverschot van 0,2 procent van het bruto binnenlands product halen. Dat zal moeilijk worden, want alvast dit en volgend kwartaal gaat de (wereld)economie in het rood. De goudhamster van Johan Vande Lanotte is dood. De kleine Mesocricetus auratus legt in de zomer een reserve van 50 kilogram voedsel aan om de winter door te komen. In tegenstelling tot het slimme beestje heeft de regering te lang gefeest. Dat de staatsschuld de jongste jaren is gedaald van 125 tot bijna 100 procent van het bbp is niet eens haar verdienste. Het is het simpele statistisch gevolg van het feit dat de economie groter werd. In geld is niets veranderd, de staatsschuld was en blijft pakweg 10.000 miljard frank groot.

De nieuwe begroting, die voor 2002, wordt geen historische maar een crisisbegroting. Voor de Boeings tegen de New Yorkse WTC-torens vlogen, verklaarde begrotingsminister Vande Lanotte: als de economische groei onder de 2 à 2,2 procent daalt, hebben wij moeilijkheden. Twee procent leek toen nog redelijk. Al hadden niet alle excellenties het in de gaten dat de economie was verzwakt. Vande Lanotte decreteerde dat hun begrotingen met slechts anderhalf procent mogen stijgen, zodat zij samen pakweg 36 miljard frank moeten schrappen. Zo’n besparing heet in de Slangen-terminologie een heroriëntering van de uitgaven.

ANDERHALF PROCENT GROEI?

Maar dan kwam de klap van 11 september. Die trof niet alleen Amerika, maar de hele wereldeconomie. Het valt nu moeilijk te voorspellen hoe die zal evolueren. Enige houvast kan Guy Quaden bieden, hij is niet voor niets gouverneur van de Nationale Bank. ‘De rampzalige gebeurtenissen veroorzaken een negatieve groei in een of twee kwartalen. 2002 zal weer positief zijn. Waarnemers voorspellen voor de eurozone 1,5 procent, mogelijk is dat ook zo.’ Dat is heel wat anders dan de 4 procent economische groei van 2000. En minder dan de 2 à 2,2 procent die Johan Vande Lanotte nodig heeft om niet in moeilijkheden te komen. Hij zit dus behoorlijk in de rats. Elk procent economische groei minder kost de schatkist – door minder fiscale inkomsten en meer sociale uitgaven – 100 miljard frank (2,5 miljard euro).

Maar waarschijnlijk wordt de economische winter strenger dan Quaden gelooft. Met zijn Europese collega’s suste hij in de lente dat de Amerikaanse verzwakking nauwelijks gevolgen voor Europa zou hebben. Maar dat viel anders uit. Zouden de centrale bankiers dan nu niet de economie beter voorstellen dan ze is om paniek op de financiële markten en in het bedrijfsleven te voorkomen? In elk geval zijn de banken pessimistischer gestemd dan de monetaire overheden.

Er valt niet naast te kijken. De aandelenbeurzen zwalpen, ondanks het patriottistisch gevoel op Wall Street – dat niet zal blijven duren. De ondernemingen kondigen dagelijks nieuwe ontslagen aan. In eigen land is de werkloosheid opnieuw aan het stijgen. De Amerikaanse Federal Reserve verlaagde de rente met een hoge 50 basispunten en verplichtte de Europese Centrale Bank hetzelfde te doen (eerder handhaafde Frankfurt de renteniveaus ‘uit respect voor de slachtoffers’!). Het is een paniekerige vitaminespuit voor de economie. President George W. Bush werkt aan steunmaatregelen voor het bedrijfsleven.

DE VRIENDSCHAP VERZUURT

De wereldeconomie steunde tot nu toe op de koopgrage Amerikaanse consumenten. Als het geld rolt, draait de motor. Maar op voet van oorlog slaan de gezinnen nu aan het sparen. De Belgische consumenten zijn niet in hun koopkracht getroffen, decreteert Guy Verhofstadt. Als gevolg van de belastingverlaging? Voorlopig zijn alleen de belastingverhogingen van de gemeenten bekend. En de stijging van de olieprijzen roomt in kwadraat elke eventuele inkomensstijging af.

Tenslotte kan alleen Nostradamus weten tot welke economische gevolgen de Infinite Justice-oorlog leidt. Hoe lang zal de Arabische wereld achter het Washingtonse front geschaard blijven? Dat alles volstaat om te betwijfelen dat de economie in de komende tijd met anderhalf procent kan groeien. Minister van Begroting Johan Vande Lanotte zal zijn collega’s – en het hele land – tot grotere soberheid moeten aansporen. Het enige goede nieuws is de daling van de rente. Dat staat voor een land als België, met z’n torenhoge staatsschuld, voor een fikse besparing.

Als er moet worden bespaard, verzuurt de vriendschap onder de gezellen en gezellinnen van paars-groen. Met hun gekortwiekte begrotingen verteren sommige ministers het niet dat Vande Lanotte met 25 miljard frank wil vluchten naar zijn Zilverfonds. Wie maalt in deze crisis om de pensioenen van na 2010? Rechts en links, met de groene partijen mee aan de linkerkant, komen onvermijdelijk in conflict over het sociale geld. Hoeveel miljarden gaan naar de beloofde verlaging van de sociale werkgeversbijdragen en hoeveel naar de eveneens beloofde verhoging van de sociale uitkeringen? Die strijd zal mede uitgevochten worden door de sociale partners.

En er zijn echte financiële tegenvallers. Minister van Sociale Zaken en Pensioenen Frank Vandenbroucke (SP) krijgt het kluwen van de ziekteverzekering niet opgelost. Dat de artsen-specialisten staken, ontreddert hem. Zodat hij voor het eerst toegaf dat de Waals-Brusselse gezondheidszorg op veel hogere voet leeft dan de Vlaamse. De ontkenners van de sociale transfers van Vlaanderen naar Wallonië (naar verluidt jaarlijks 100 tot 150 miljard frank) blijken stilaan meer believers dan rekenaars te zijn.

SABENA CRASHT

Sabena ten slotte komt in een terminale fase terecht. De Belgische luchtvaartmaatschappij zit bijna zonder geld. Niemand ziet in hoe de Belgische hoofdaandeelhouder, de overheid, dit jaar voor een derde keer kan bijspringen. Maar het is evident, als de grote luchtvaartmaatschappijen sedert 11 september in zware problemen belandden, dan verkeert het zieke Sabena in een doodsstrijd.

In zijn beleidsverklaring kan Guy Verhofstadt straks vluchten in bevlogen beschouwingen over de strijd tegen het internationale terrorisme of het historisch belang van de Verklaring van Laken. Maar hij zal toch moeten antwoorden op prozaïsche bezorgdheden, zoals: wordt de goedgekeurde verlaging van de personenbelasting ook uitgevoerd? In een periode tot 2006 gespreid moeten de belastingen met bijna 135 miljard frank (3,33 miljard euro) dalen. Tot die fiscale geste besliste de regering in haar vette jaren, nu is zij in de magere jaren aanbeland. De ministers die oproepen tot een verlaging van de vennootschapsbelasting betreuren nu stilaan deze liberale gedachte.

De regio’s van hun kant rekenen op het verse manna van de Lambermontakkoorden. Vlaanderen heeft zijn begroting 2002 rond, met een overschot. Maar om dat realiseerbaar te maken, moet minister van Onderwijs Marleen Vanderpoorten (VLD) haar zoveelste strijd met de leerkrachten zien te winnen. In het Brusselse Gewest moest minister van Financiën Guy Vanhengel 5,7 miljard frank (142 miljoen euro) begrotingsuitgaven wegsnijden. Brussel wacht nu zeer ongeduldig op zijn casino om de regionale schatkist te spekken.

Guido Despiegelaere