De voormalige leider van de Britse liberalen, Lord Steel, verweet de popzangers Bono en Bob Geldof ‘egotripperij’ met hun actie om de schuldenlast van Afrika te verminderen. Beide zangers zetten hun eis kracht bij met concerten en marsen rond de top van de G8 in Schotland. Maar over harde voorwaarden voor de schuldkwijtschelding hoor je ze niet. Heeft Lord Steel gelijk? Ja.
Voor westerse politici is Afrika het continent om hun ‘politiek van goede bedoelingen’ tentoon te spreiden, waarmee ze tegelijkertijd goed scoren bij de eigen achterban. De Britse premier Tony Blair kan, na de oorlog in Irak, een succesnummer gebruiken om te laten zien dat zijn hart écht links zit. Eigenbelang ten bate van het goede doel is niet verwerpelijk. Bedrijven geven geld aan liefdadigheid, mede met het oog op sluikreclame. Bono en Geldof doen dat ook. Inderdaad, Afrika heeft het geld nodig. Maar dat is niet het hele verhaal.
Het drama van Afrika is zijn leiders. Van de 200 leiders die Afrika sinds 1960 heeft gehad, zijn er 20 vrijwillig vertrokken. Ze blijven zitten met hun kliek, als deel van een elite die het land leeg schraapt. Nigeria is potentieel een rijk land, maar het inkomen per hoofd van de bevolking is nog net zo groot als in 1970. Intussen heeft het land meer dan 400 miljard dollar aan olie-inkomsten ontvangen. Waar is dat geld? In de zakken van de elite. De ex-presidenten Sani Abacha en Ibrahim Babangida hebben miljarden op hun bankrekeningen in belastingparadijzen gezet. Ook Angola heeft veel olie. Maar de bevolking is straatarm. De grootste grootgrondbezitter van Brazilië is de Angolese president Eduardo Dos Santos.
Afrika is geplunderd door corrupte leiders. De regerende elite voerde prijscontroles in, liet het leger wegblokkades opzetten en voerde heffingen in om de lonen van werkende Afrikanen af te romen. Het gevolg was dat markten werden afgesloten en boeren alleen voor zichzelf produceerden. Veel Afrikaanse landen moeten nu voedsel importeren, terwijl dat niet nodig is. In Zimbabwe, ooit een economisch model, wordt het land afgebroken door één man: president Robert Mugabe. Afrikaanse leiders maakten schulden. Daarna maakten ze het kapitaal op of verspilden het aan nutteloze projecten.
Dit wanbeleid heeft Afrika afgesloten van de wereldmarkten. In 1958 stonden Ghana en Zuid-Korea op hetzelfde niveau. Nu verdient een Zuid-Koreaan gemiddeld tien keer meer dan een Ghanees. Zuid-Korea werd een handelsnatie, Ghana bleef een ontwikkelingsland. Afrika is geen slachtoffer van globalisering. Nee, het heeft gebrek aan globalisering. Ook regeringen in Europa, de VS en Japan hebben daar schuld aan. Met hun exportsubsidies en landbouwbeleid verstoren ze Afrikaanse markten. Een Europese koe krijgt jaarlijks 900 euro subsidie. Een Japanse koe krijgt 2700 euro. De Afrikaanse koe kan daar niet tegenop.
Afrika heeft nood aan drie vrijheden: vrije markten, politieke vrijheden en vrijhandel. Afrikaanse boeren moeten hun producten vrij in eigen land kunnen verkopen; Afrikanen moeten de kans hebben corrupte leiders weg te stemmen en Afrikaanse bedrijven moeten ruimte krijgen op Europese en Amerikaanse markten. Schuldkwijt-schelding kan daarbij helpen. Maar slechts in het kader van deze drie vrijheden. Als dat niet het geval is, wordt het kwijtgescholden geld doorgestuurd naar de rekeningen van Afrikaanse leiders in Zwitserland en op Bermuda. Afrika krijgt jaarlijks circa 18,5 miljard dollar aan hulp. De jaarlijkse kapitaalvlucht uit Afrika is groter: 20 miljard dollar. Goede bedoelingen verliezen het van kleptocratie.
Bono is een ‘nono’ zolang hij dit verhaal niet bezingt. Durft hij de loftrompet steken over vrije markten en vrijhandel? Nee, de zingende glamour boys vinden dat ’té rechts’. Dus riskeren ze het onbedoelde gevolg van de goede bedoeling: rijke dictators nog rijker maken.
INFO : De auteur is publicist en schrijver in Brussel.
DERK JAN EPPINK
