Omdat de motor van de economie sputtert, denkt de CDU/CSU dat ze de Bondsdagverkiezingen in september misschien toch kan winnen. Ze schuift Edmund Stoiber naar voren als kandidaat-kanselier.

Dat was loyaal van Kohl ten opzichte van zijn geldschieters uit het bedrijfsleven, maar voor de CDU was het een tweede opdoffer na de verkiezingsnederlaag van 1998. Die bracht de sociaal-democratische SPD na zestien jaar weer aan de macht, in een coalitie met de groenen.

In de chaos die met de aantijgingen tegen Kohl gepaard ging, schoof de CDU secretaris-generaal Angela Merkel naar voren als voorzitter en dus als politiek leider. Het leek een goeie zet van een partij op drift: een jonge protestantse vrouw, afkomstig uit Oost-Duitsland bovendien. Dat wil zeggen: niet besmeurd door de jaren van macht in Bonn.

Normaal gesproken had Merkel in september 2002 als christen-democratisch kandidaat voor het kanselierschap de handschoen moeten opnemen tegen Gerhard Schröder. Maar nu het ook Duitsland de voorbije maanden economisch een stuk minder goed gaat, ruikt de CDU haar kans. De coalitie van het populaire duo, dat wordt gevormd door Schröder en zijn groene minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer, is misschien toch niet onklopbaar. Dat lokte andere gegadigden, die vonden dat de Oost-Duitse toch maar in de weg liep.

Wekenlang werd haar positie ondergraven en werd ze door de krokodillen in haar partij vakkundig gesloopt. Tot ze uiteindelijk de eer aan zichzelf hield – voor wat er nog van over was. Na een ontbijtgesprek met haar tegenstander Edmund Stoiber gooide ze de handdoek. Ze mocht nog zelf meedelen dat ze zich als kandidaat terugtrok. Wellicht wordt ze daarvoor straks met een mooie ministerportefeuille beloond – als Stoiber de verkiezingen wint.

Het moet voor Angela Merkel een merkwaardig gevoel zijn geweest, dat ze plotseling te licht werd bevonden. Dat ze als voorzitter toch duidelijk geen toegang had tot alle cenakels van haar partij. Dat ze langzaam werd fijngeknepen door een verbond van oude rotten, die elkaar vaak al sinds hun jeugd kennen uit de bierkelders, waar CDU-politici graag het glas mogen heffen.

Daarmee is voor de Duitse media de zogenaamde K-frage opgelost, de vraag wie het als kandidaat-kanselier voor de CDU tegen Schröder zou opnemen. De Duitse politiek wordt sinds de Tweede Wereldoorlog gedomineerd door de match tussen christen- en sociaal-democraten. Daarnaast proberen nu vooral drie kleinere partijen de kiesdrempel van vijf procent te halen: de liberalen, de groenen en sinds kort ook de PDS – de partij die afstamt van de Oost-Duitse communisten en die in het oosten van Duitsland nog altijd bijzonder sterk staat. Een van de drie is in ieder geval nodig om ofwel de socialisten ofwel de christen-democraten aan een meerderheid te helpen.

EEN VIJANDIGE OVERNAME

De keuze van de CDU-bonzen viel dus op Edmund Stoiber, een man die strikt genomen zelf tot een andere partij behoort. Stoiber is minister-president van de Vrijstaat Beieren en daar ook voorzitter van de Christlich-Soziale Union in Bayern, de CSU. Die CSU verbindt haar lot op nationaal vlak aan de CDU. Maar thuis, in München, duldt ze in ieder geval geen inmenging uit Berlijn. Ze legt ook vaak heel andere accenten en komt zo regelmatig met haar zusterpartij in aanvaring.

De aanwijzing van Stoiber was voor de CDU’ers in Berlijn dus niet zo vanzelfsprekend. Sinds het ontstaan van de Bondsrepubliek leverde de CSU maar één kandidaat-bondskanselier, en dat avontuur liep slecht af. Dat was toen de legendarische en flamboyante Beier Franz Josef Strauss zich in 1980 met Helmut Schmidt mocht meten en de Unie naar een historische nederlaag voerde. Edmund Stoiber was toen de rechterhand en campagneleider van Strauss.

In de CDU wordt gesust dat de tijden veranderd zijn. Toch blijft het afwachten hoe het nuchtere, meer protestantse noorden van Duitsland op de man uit het uiterste zuiden zal reageren. De CSU is een partij met autoritaire standpunten, zeer katholiek-conservatief in het maatschappelijke debat en pragmatisch liberaal in economische zaken. Maar ze houdt ook wel altijd een oog op de belangen van de kleine man. Het is geen wonder dat er bij de CSU nogal wat sympathie leeft voor de Oostenrijkse populist Jörg Haider, terwijl de partij anderzijds door de vakbonden in Beieren op handen wordt gedragen. Dat is slechts schijnbaar een contradictie. Enerzijds weet Stoiber dat de opkomst van een geloofwaardige uiterst rechtse partij zijn CSU kan schaden. Anderzijds zijn de socialisten van Gerhard Schröder beducht voor het appel van de CSU op de Duitse arbeidersklasse.

Het weekblad Der Spiegel noemde de kandidatuur van Stoiber een vijandige overname van de CDU door de CSU. ‘Ik ben drie keer eerder gevraagd om Beieren te verlaten’, verdedigt de kandidaat zich. ‘Ik ben altijd gebleven. Nu heb ik me ter beschikking gesteld.’ Vol plichtsbesef, als het ware. Zoals ze hem in Duitsland het beste kennen.

MERKEL, NOG EEN KEER

Edmund Stoiber is niet meteen een typische Beier, die zich laat fêteren in Lederhosen en met een grote pul bier in de hand. Het nummer waarin Strauss zo sterk was. Stoiber is een grijsblonde heer van 60, eerder het type van een Pruisische manager. Een bedaarde man die zich nooit op uitbundig gedrag laat betrappen. Het woord dat hij in interviews het liefst in de mond neemt, is: Kompetenz – deskundigheid. Maar hij is ook door de wol geverfd en sluw, en bereid om in elke campagne tot het uiterste te gaan.

Edmund Stoiber is vanzelfsprekend streng katholiek opgevoed. Hij stamt uit een dorp vlakbij de grens met Tirol, Oberaudorf. Zijn familie had het niet breed, zijn vader was vaak werkloos. Maar zijn moeder stuurde hem naar het gymnasium en daarna naar de universiteit. Stoiber weet dan al dat hij geen voetballer zal worden zoals zijn idool Fritz Walter, de spits van het Duitse elftal dat in 1954 in Zwitserland wereldkampioen wordt.

Heel jong raakt hij in de ban van Franz Josef Strauss, sluit aan bij de jongerenbeweging van de CSU en wordt op zijn 33ste in het Beierse parlement verkozen. Hij wordt secretaris-generaal van de partij en rechterhand van Strauss, die hij enkele jaren na diens dood ook opvolgt. Stoiber is dan 51. Hij won ondertussen twee verkiezingen, twee keer met een ruime volstrekte meerderheid.

De campagne van de christen-democraten zal straks, om te beginnen, voluit de kaart van de economie trekken. De truc die Bill Clinton in 1992 in de Verenigde Staten met George Bush Sr. uithaalde. Terwijl die zich nog blind staarde op zijn succes in de Golfoorlog, hamerde de vrijwel onbekende Democraat uit Arkansas op de werkloosheid en de verslechtering van de levensomstandigheden. It’s the economy, stupid!

Waarnemers zijn het erover eens dat die tactiek alleen kan slagen als de economische situatie de komende maanden slecht blijft. De sociaal-democraten vrezen in ieder geval dat Stoiber een bikkelharde, zelfs smerige campagne zal voeren. De manier waarop Angela Merkel opzijgezet werd, belooft in ieder geval weinig fraais.

Afgezien van de sputterende economie heeft Edmund Stoiber ook niet zoveel troeven. Hij zou met het vreemdelingenprobleem kunnen uitpakken, maar dan moet hij rechts voorbij de huidige minister van Binnenlandse Zaken Otto Schily – en die houdt die flank voor Schröder goed afgedekt. Op televisie kan hij de slag met de huidige kanselier zeker niet winnen.

En Angela Merkel blijft ondertussen wel partijvoorzitter. Het is nog maar de vraag of haar partijapparaat er zo happig op is om met de ploeg van Stoiber team te vormen. Hij mag in ieder geval verwachten dat de pers gretig het stof van de oude Straussverhalen zal blazen. Alle CSU-toestanden in München zullen grondig worden uitgeplozen.

Als gevolg van de tweestrijd tussen Merkel en Stoiber maakte de CDU een sprongetje in de peilingen. Voor het eerst sinds lang klommen de christen-democraten weer boven de socialisten uit. Toeval, denken ze bij Der Spiegel. De redactie van het blad voelt in het land geen klimaat dat aanstuurt op een coalitiewissel, zoals dat in 1998 wel het geval was.

In zijn prachtige ambtswoning in München ontving Edmund Stoiber vorige week ondertussen de diplomaten die hun land bij de Vrijstaat Beieren vertegenwoordigen. Hij sluit handelsovereenkomsten, ondertekent verdragen en speelt een rol in het internationale politieke leven. De minister-president van Beieren is een gezien man. De plicht die hem nu roept, kan hem straks de mooiste baan kosten waar een Beier kan van dromen.

Hubert van Humbeeck

Angela Merkel werd langzaam fijngeknepen door een verbond van oude rotten.

Edmund Stoiber laat zich zelden betrappen met een pul bier in de hand.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content