Met 94 miljard frank besparingen op de begroting 1997 beweert de regering dat zij de poort voor de Monetaire Unie open gooide. In de ?State of the Union? weerklonk dan ook enig gejubel. Een balans.
MET presidentiële allures legde eerste-minister Jean-Luc Dehaene (CVP) het parlement zijn State of the Union voor. Veel in dit land loopt fout, maar met de financiën is volgens hem alles kits. De regering-met-volmachten hield bij het schrijven van de begroting voor 1997 een dubbele doelstelling voor ogen : de begrotingsnorm van Maastricht halen als toegangsticket tot de Europese Monetaire Unie (EMU) en de bevolking niet te veel pijn doen. Over het eerste jubelde de premier als het ware. Het begrotingsconclaaf stelde een factuur op met 82,6 miljard frank nieuwe besparingen en lasten, bovenop de 11,3 miljard bezuinigingen die de begrotingsminister eerder al had losgewrikt. Dankzij die 94 miljard frank daalt het tekort van de federale overheid en de sociale zekerheid tot 2,6 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP), dit is de omzet van het land.
Van hun kant leggen de regionale regeringen een nieuwe zuinigheid aan de dag en ontvangen de gemeenten straks enkele tientallen miljarden van de verkoop van een deel van hun aandelen in het Gemeentekrediet. Daardoor krimpt het globale tekort van de Belgische overheden van 3,3 tot 2,9 procent volgend jaar het allerbelangrijkste jaar van het EMU-examen. Dat resultaat oogt schoon tegenover de Europese Maastrichtnorm, die van de toekomstige gebruikers van de eenheidsmunt euro eist dat zij hun tekort tot 3 procent beperken. Maar ’s lands meest verbeten monetaire-uniestrijder Dehaene wil nog meer en beter. Als straks Europa zou durven aanvoeren dat de 10.800 miljard frank staatsschuld veel te gevaarlijk is voor de prille euro, dan krijgt het een briefje voorgeschoteld met het bewijs dat Europa’s grootste schuldenaar volgend jaar 370 miljard afbetaalt. De overheidsschuld daalt zo naar 127 procent van het BBP, nog ruim dubbel zoveel als Maastricht voorschrijft, maar al 10 procent minder dan vier jaar geleden. Als dat niet wijst op het vermogen van België om vanaf de startdatum van rechtswege toe te treden tot de Europese Monetaire Unie, blufte de premier in het parlement. ?Toegangsbewijs voor de Europese Monetaire Unie,? heet trouwens het regeringsdocument.
Het zou niet van politieke tact getuigen als de regering even enthousiast zou triomferen over het halen van de tweede doelstelling. Maar ze is er zeker in geslaagd de bevolking niet al te spectaculair pijn te doen en zeker niet iedereen in dezelfde mate een beetje verdeeldheid in het protest is best meegenomen. Het regent straks zeker protesten van de brouwers, de autolobby, de Bond van Grote en Jonge Gezinnen, de verenigingen van gepensioneerden, de ondernemers en beleggers. Ook de vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers tonen zich mistevreden. Maar zoals een vakbondsleider bekende, valt de grote massa niet te mobiliseren voor een actie tegen versnipperde besparingen en verdeelde fiscale lasten. Bovendien kan de premier uitpakken met de troost dat de saneringsfactuur minder zwaar uitvalt dan verwacht : tegenover de vooropgestelde 101 miljard frank besparingen zette het begrotingsconclaaf ?maar? 82,6 miljard inspanningen.
ANTI-POLITIEK.
Die voorzichtigheid heeft ook andere redenen dan het spel van politieke compromissen tussen de vier coalitiepartners. De bevolking is besparingsmoe, Europa en de muntunie scoren slecht qua populariteit en de recente drama’s en gerechtelijke misgrepen die het land overvielen, knaagden fel aan het vertrouwen in de regering. Het anti-politieke kimaat bij de bevolking liet geen spectaculaire begrotingsoperaties toe.
De begroting ’97 is dan ook een en al pragmatiek. Hoewel Jean-Luc Dehaene er als een ervaren toneelregisseur in slaagde in de hele operatie een volgehouden dramatiek in te bouwen met achtereenvolgens de volmachtwetten, de prompt daarop volgende regeringsvakantie, de machtsconcentratie bij de premier en zijn vier vice-premiers en het supergeheime conclaaf op Hertoginnedal , geldt de nieuwe begroting zeker niet als die van de grote vernieuwing. De sociale zekerheid blijkt verre van gemoderniseerd, het pensioenprobleem werd in de marge aangepakt, voor werkgelegenheid was geen geld, de accijnsverhogingen op benzine, drank en tabak zijn zware maar gemakkelijke ingrepen, de patronale sociale bijdrage op het voordeel van een bedrijfswagen voor het woon-werkverkeer is een ludieke vondst en de bijkomende fiscale lasten liggen over velen versnipperd. Het is zoals het al jaren was : hier een beetje minder uitgeven, daar een beetje minder innen. De evenwichten liggen niet rationeel, maar politiek : besparen op kinderbijslag, maar dan ook op werkloosheid. De ruzies in de coalitie zijn bijgelegd, dankzij het enige cement dat de regering bijeen houdt : de EMU.
Een staatsbegroting is niet alleen afhankelijk van wat de regering uitgeeft of bespaart, maar ook van de economische conjunctuur. Een groeiende economie maakt het begrotingswerk gemakkelijker. Dan stijgen de belastingen en de sociale bijdragen en dalen de uitgaven voor de werkloosheid. De economie viel de eerste helft van het jaar nogal tegen, maar volgens de State of the Union ?ligt het conjunctuurdal nu achter de rug.? Dehaene stort zich echter niet in de waaghalzerij en raamt de economische groei dit jaar op 1,2 procent, en volgend jaar op 2,2 procent. Dat is een behoedzame raming. De banken en internationale instellingen klinken iets optimistischer. ?Die voorzichtige macro-economische hypothesen verlenen geloofwaardigheid aan de begroting van volgend jaar,? motiveerde de premier in het parlement. De regering was natuurlijk ook geschrokken over de tuimeling van de conjunctuurbarometer van de Nationale Bank in augustus. Die deed het forse herstel van juli bijna geheel teniet. De ondernemers verwachten de komende drie maanden niet veel beterschap en de binnenlandse bestellingen blijven zwak.
BELASTINGVERLIES.
Ondanks de 24 miljard frank aan nieuwe belastingen, blijft de globale fiscale en parafiscale druk, uitgedrukt in procent van het BBP dezelfde als in 1996, namelijk 41,9 procent. Geen al te grote verdienste, want die nulgroei resulteert grotendeels uit de zwakke consumptie en de loonstop, die een ?belastingverlies? veroorzaken. Niettemin is het goed nieuws voor de CVP, die zichzelf een fiscale grendel opzette.
Bijna de helft van de nieuwe belastingen brengen de chauffeurs en de alcoholdrinkers op. Een vermogensbelasting, waar de PS zich zo over verlekkerde, kwam er niet ze is trouwens niet uitvoerbaar. Maar enige nieuwigheden gaan wel in die richting : taksen op de levering van effecten aan toonder, op de beursverrichtingen met staatsbons, op de spaarboekjesomzet van de banken, op de meerwaarde van speculatieve gronden- en huizenverkoop en een verhoging van het kadastraal inkomen op niet zelf gebruikte woningen. Critici, die de regering ervan verdenken alleen ?de werkenden? te treffen, beleven nu ook genoegen aan het sluiten van fiscale vluchtroutes voor ondernemingen de Ierse route en het ernstiger belasten van als VZW gecamoufleerde commercies.
Als een van de meest verrassende resultaten van het begrotingsconclaaf komt de besparing in het stelsel van de kinderbijslagen tevoorschijn : de geboortepremies in relatie tot het gezinsinkomen en het uitstel van de leeftijdstoeslag van zestien tot achttien jaar. Financieel tikt die besparing niet overdreven zwaar aan (0,4 miljard frank), maar in principieel opzicht kan ze tellen. Zeker omdat kinderloze gezinnen en alleenstaanden geen vergelijkbare inspanning hoeven te dragen. Het zal de gezinspartij CVP aangerekend worden, maar die kan zich verdedigen met het argument dat ook de oudere werklozen op hun leeftijdstoeslag inleveren. Geven en nemen in de coalitie.
In Dehaenes State of the Union vallen de gepensioneerden tussen de plooien. Alsof zij ontsprongen aan de inleveringen. Toch spaarde het begrotingsconclaaf hen niet. Het opheffen van de discriminatie tussen de mannen- en vrouwenpensioenen betekent noch min noch meer een verlaging van het pensioen van de vrouwen. Nu krijgen zij een volledig pensioen na 40 jaar werken, stapsgewijs moeten zij tegen 2009 net als de mannen 45 loopbaanjaren voorleggen voor een vol pensioen. Dat er wat compensaties zijn met het gewaarborgd pensioen en dat niets werd gewijzigd aan de pensioenrechten voor werkloosheid en bevallingsverlof, strijkt voor de vrouwen amper zalf aan de wonden.
Die gelijke pensioenrechten voor mannen en vrouwen leidt volgend begrotingsjaar nog niet tot besparingen, maar tegen 2005 loopt het rendement van de pensioenhervorming, afgezien van inflatie, op tot bijna 30 miljard frank. Dat slechts een minderheid van de werknemers nog 45 jaar kan werken, is de bewindvoerders ontgaan. Of, wellicht correcter, het groeiend aantal onvolledige pensioenen is een automatisch ingebouwde besparing in het pensioenstelsel, dat kreunt onder de vergrijzing van de bevolking.
Van de truc om 10 miljard frank te besparen door het pensioen van de ambtenaren van december 1997 pas in januari 1998 uit te betalen, heeft de regering uiteindelijk afgezien. De socialistische overheidsvakbond ACOD begon immers dreigende taal te spreken en iedereen weet dat alle grote politieke stakingen (ook in het buitenland) in de openbare diensten aangestoken worden. Maar het ambtenarenpensioen komt ongetwijfeld straks aan de beurt tijdens de loononderhandelingen.
VAKBONDSBREUK.
Afgelopen week hield het gemeenschappelijk vakbondsfront ACV-ABVV trouwens al een interprofessionele actiedag tegen ?de roofbouw op de sociale uitkeringen? en het totaal gebrek aan maatregelen ter bevordering van de werkgelegenheid. Erg overtuigend klonken de informatievergaderingen en militantenbijeenkomsten niet en de opkomst voor de Brusselse betoging lag ver beneden de verwachtingen. Meest van al vielen de barsten in het vakbondsfront op. In verscheidene regio’s gingen de christenen en de socialisten elk hun eigen weg.
Eerste-minister Dehaene heeft het syndicale verzet gemeten. Hij ontving vorige week het vakbondsfront, luisterde beleefd naar hun klachten maar deed geen toezeggingen. Die kregen de werkgevers en de middenstand, die met hem mochten ontbijten, trouwens evenmin.
Hoe breed de kloof in het vakbondsfront dreigt te worden, bleek op de informele ontmoeting tussen de leiders van de werknemers- en de werkgeversverenigingen. ACV-voorzitter Willy Peirens nam er afstand van de weigering van zijn ABVV-collega Michel Nollet om te onderhandelen over de loonmatiging. ?Beter onderhandelen dan mokkend op de zijlijn staan,? luidt de ACV-stelling nu. Het is nu wel erg duidelijk dat Michel Nollet geen greep heeft op de baronnen in zijn bond. De Waalse vakbondsman Urbain Destrée drijft de nationale voorzitter in extreme stellingnamen. Het Vlaamse ABVV van Mia De Vits verheugt zich daar niet over, wel integendeel.
Na de State of the Union hebben de vakbonden nu de bevestiging dat de begroting op Maastricht en de toegang tot de Monetaire Unie mikt, maar bitter weinig werkgelegenheid bevat. De premier laat verstaan dat werkgelegenheid buiten het begrotingswerk af te handelen valt, onder meer in het komende centraal overleg. De begroting zelf trekt een bescheiden 2,4 miljard frank uit voor maatregelen die inspelen op nieuwe behoeften. De social-profitsector van ziekenhuizen en rusthuizen krijgt eindelijk een soort sociale Maribel, een verlaging van de werkgeversbijdragen waarvan 4.500 nieuwe jobs worden verwacht. (Ook de baggerbedrijven worden getracteerd op een bijdrageverlaging).
Naar verluidt, mag minister van Tewerkstelling en Arbeid Miet Smet (CVP) op kleine schaal experimenteren met buurtdiensten, waaraan zij de door het NCMV gepromote dienstencheque kan koppelen. Voorts komt er een versoepeling aan het stelsel van de Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen (PWA’s). De toekenning van minimum pensioenrechten voor halftijdse werknemers en van twee gratis pensioenjaren voor loopbaanonderbrekers kunnen doorgaan voor werkgelegenheidsmaatregelen, althans in een poging om het bestek werkgelegenheid aan te dikken. Over de forfaitaire sociale korting die Maribel de exporterende ondernemingen toekent, blijkt niets te zijn beslist. Trotseert de regering de klacht van de Europese Commissie tegen deze ?concurrentievervalsing? ?
GEEN HOERA.
Hoe moeilijk het gaat met ?de werkgelegenheid?, mag ook blijken uit het feit dat de sociale partners via de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven het werkgelegenheidsplan van vice-premier en minister van Economische Zaken Elio Di Rupo (PS) verwierpen. Zijn Tegemoetkoming voor Bijkomende Tewerkstelling (TBT) vinden werkgevers en werknemers deze keer eensgezind te ingewikkeld, met te veel onzekerheden en met niet nauwkeurig te becijferen kosten. Het hoera van het Planbureau voor Di Rupo maakte op hen geen indruk. De sociale partners verwachten integendeel dat de regering, in het vooruitzicht van de centrale onderhandelingen, de werkgelegenheidsakkoorden handhaaft. Dat laatste pleziert niet weinig KMO-minister en kandidaat-CVP-voorzitter Karel Pinxten, die eerder al het plannetje van de Waalse socialist Di Rupo onderuit kegelde.
Als spectaculaire krachttoer bedacht de regeringstop niet zonder medeweten en medewerking van gouverneur Alfons Verplaetse van de Nationale Bank om plotsklaps 370 miljard frank van de 10.800 miljard zware staatsschuld af te betalen. Dat is ruim drie keer zoveel als de Hoge Raad voor Financiën eerder dit jaar met drang adviseerde. Daardoor smelt de schuldenberg tot 127 procent van het Bruto Binnenlandse Product. Nog altijd torenhoog boven de 60 procent die voor de Monetaire Unie is vereist, maar de EMU-autoriteiten zullen ongetwijfeld die extra inspanning van België appreciëren.
De Nationale Bank wijzigde daartoe welwillend zijn statuten. De bank verkocht de voorbije jaren nogal wat van zijn goudreserves en zette de opbrengst daarvan op geblokkeerde rekeningen. De schatkist kreeg er de rente van, maar nu int zij het geld zelf : 222 miljard frank. Voor de Nationale Bank is niets aan de hand : die kon toch niets doen met het geld op de geblokkeerde rekeningen, en streek er niet eens de rente van op.
Voor dezelfde schuldaflossing privatiseert de regering voort de overheidsbedrijven. Het overblijvende deel van de al half geprivatiseerde ASLK kan een 25 miljard frank opbrengen, de beursgang van het Gemeentekrediet haalt naar verwachting rond de 30 miljard in de gemeentekassen om de schulden aan te zuiveren en de eerdere halve privatisering van Belgacom kan nog wat nakomend geld opleveren. Dankzij die schuldaflossing zou de overheid volgend jaar al 8 miljard frank aan rentebetalingen besparen.
Guido Despiegelaere
Premier Jean-Luc Dehaene in zijn State of the Union : presidentiële allures.
De vakbondsacties van vorige week kregen een lauwe respons. Tegen versnipperde besparingen en inleveringen valt de massa niet te mobiliseren.
ACV-leider Peirens (vooraan) gaat in de clinch met zijn ABVV-collega Michel Nollet (achteraan). ABVV’ster Mia De Vits (links) geraakt geïsoleerd.
Tanken wordt twee frank per liter duurder.
